Η εκπαιδευτική σημασία μιας θεατρικής παράστασης

«Όλος ο κόσμος μια σκηνή» αναφέρει ο Σαίξπηρ, μια φράση που υποδηλώνει ότι η πραγματική ζωή είναι μια θεατρική σκηνή, αλλά ταυτόχρονα και ότι όλος ο κόσμος μπορεί να χωρέσει σε μια θεατρική σκηνή. Σε αυτήν ακριβώς τη σύνδεση της πραγματικότητας και αυτού που συμβαίνει στη σκηνή έγκειται η εκπαιδευτική λειτουργία και η σημασία των παραστατικών τεχνών.
Η λέξη «θέατρο», που προέρχεται από το αρχαίο ρήμα θεῶμαι, σημαίνει παρατηρώ. Η ετυμολογία της λέξης παραπέμπει και εννοεί το σύνολο των θεατών. Αργότερα η λέξη απέκτησε τη σημασία του τόπου/χώρου στον οποίο διεξάγεται το θέαμα, ενώ εντέλει λέγοντας «θέατρο» εννοούμε και την ίδια την παράσταση.
Μια παράσταση, λοιπόν, μας καλεί να παρατηρήσουμε, να νοηματοδοτήσουμε αυτό που παρατηρούμε και να αναστοχαστούμε πάνω σε αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει επί σκηνής. Με βάση τα βιώματά μας, τις εμπειρίες και τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο, επεξεργαζόμαστε τα στοιχεία μίας παράστασης έχοντας έτσι την ευκαιρία να συναντήσουμε και τον εαυτό μας «επί σκηνής». Συνεπώς, η νοητική και συναισθηματική διεργασία των θεατών –ενηλίκων και παιδιών– κατά τη διάρκεια μιας παράστασης αποβλέπει στη μάθηση, με την έννοια της κατανόησης του εαυτού μας και τους κόσμου που μας περιβάλλει.

Το παράδειγμα της θεατρικής ομάδας Μικρός Νότος
Η ενεργή εμπλοκή/συμμετοχή των θεατών και η κατάργηση του τέταρτου τοίχου κατά τη διάρκεια μιας παράστασης υπήρξε από την ίδρυση της θεατρικής ομάδας Μικρός Νότος για την καλλιτεχνική διευθύντρια Χρύσα Διαμαντοπούλου όχι μόνο ζητούμενο, αλλά και βασική προϋπόθεση σε κάθε παράσταση που σχεδιάζουμε και υλοποιούμε από το 2012.
Όλες οι παραστάσεις της ομάδας διακρίνονται έντονα από το στοιχείο της διάδρασης και δεν είναι τυχαίο ότι τόσο η Χρύσα Διαμαντοπούλου, ιδρύτρια της ομάδας, όσο κι εγώ, μαθητεύσαμε στο Εργαστήρι του Θεάτρου Πόρτα της Ξένιας Καλογεροπούλου, πλάι σε δασκάλους του Εκπαιδευτικού Δράματος, όπως ο Chris Cooper (συγγραφέας, σκηνοθέτης και ηθοποιός) και η Πέγκυ Στεφανίδου (διευθύντρια του Εργαστηρίου για πολλά χρόνια), που αποτελούν επί δεκαετίες άκοπους εργάτες του Θεάτρου στην Εκπαίδευση.
Έτσι κι αλλιώς, μια θεατρική παράσταση είναι διαδραστική, από τη στιγμή που απευθύνεται σ’ ένα κοινό με το οποίο αλληλεπιδρά και με το οποίο αναπτύσσει μια διαλεκτική σχέση. Ο τρόπος που εμείς επιλέγουμε να σχεδιάσουμε, μα και να οργανώσουμε τα διαδραστικά μέρη των παραστάσεών μας έχει την αφετηρία του στη φιλοσοφία και στις τεχνικές του Εκπαιδευτικού Δράματος, μια και η προσέγγιση αυτή μας επιτρέπει να αναδείξουμε τον παιδαγωγικό χαρακτήρα της θεατρικής τέχνης.
Στη θεατρική ομάδα Μικρός Νότος, επιλέγοντας να εντάξουμε κάποια επιπλέον στοιχεία διάδρασης στο πλαίσιο των παραστάσεών μας, ενεργοποιούμε ακόμα περισσότερο την εμπλοκή των θεατών, είτε καλώντας τα παιδιά να ανέβουν στη σκηνή και να υποδυθούν ρόλους μαζί με τους ηθοποιούς, είτε να επεξεργαστούν αλλά και να επικοινωνήσουν νοήματα, σκέψεις και συναισθήματα που αφορούν την ιστορία, «παρέα» με τους ηθοποιούς, στο «εδώ και στο τώρα» της παράστασης.

Παίζω! Παίζεις; Παίζουμε!
Έτσι, λοιπόν, και στη νέα παράσταση της ομάδας, με τίτλο «Αισωπομαχίες», επιλέξαμε μύθους που μέσα στον πυρήνα των ιστοριών τους ενυπάρχουν ή/και τελικά δημιουργούνται συγκρούσεις, εντάσεις, διαφωνίες και δια-μάχες, όπως άλλωστε προδίδει και ο τίτλος.
Η αναζήτηση των συγκεκριμένων μύθων και η επιλογή τους δεν έγινε τυχαία, αλλά μέσα από την ανάγκη μας να μιλήσουμε στα παιδιά περισσότερο για τα πράγματα που μας ενώνουν παρά για αυτά που μας χωρίζουν, καθώς τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή που διανύουμε ως ανθρωπότητα το στοιχείο της σύγκρουσης, της μάχης και της αντιπαλότητας είναι χαρακτηριστικά έντονα παρόντα στις ζωές όλων μας.
Ενώ, λοιπόν, η σκηνή εξελίσσεται σε ένα πεδίο μάχης, οι ηθοποιοί μπαινοβγαίνουν στις ιστορίες ξεκαθαρίζοντας από την αρχή στο κοινό ότι παίζουν ένα παιχνίδι: «Παίζω! Παίζεις; Παίζουμε!» και η παράσταση ξεκινάει. Ένα παιχνίδι το οποίο –όπως συμβαίνει σε όλα τα παιχνίδια– κάποιες στιγμές ξεφεύγει… Έτσι, η φράση των ηθοποιών κατά τη διάρκεια της παράστασης: «Σοβάρεψε και πάλι το παιχνίδι» είναι η φράση-κλειδί που καλεί τους μικρούς θεατές μας να «πάρουν τα πράγματα στα σοβαρά», δηλαδή να εμπλακούν ενεργά στη δράση και να επεξεργαστούν την ιστορία, ανταλλάσσοντας σκέψεις και ιδέες ή ακόμα και δίνοντας λύση, ώστε η ιστορία να μπορέσει να συνεχιστεί.
Αγαπημένος μου μύθος, καθώς μπορεί να εγκιβωτίσει με ενάργεια όλη την επικαιρότητα σε μία ιστορία που πρωτοειπώθηκε 2.500 χρόνια πριν, αποτελεί Ο Βοριάς και ο Ήλιος. Ο μύθος αυτός –τοποθετημένος στο κέντρο της παράστασης αλλά και της προσοχής μας– μας καλεί να αναλογιστούμε τις συνέπειες μιας σφοδρής σύγκρουσης και τις άμεσες επιπτώσεις της. Όταν όλα καταστρέφονται, η ερώτηση των ηθοποιών προς τον Βοριά και τον Ήλιο: «Εσύ τώρα για ποιον φυσάς και συ ποιον θα ζεσταίνεις;» μας καλεί να φανταστούμε την εικόνα της φύσης και των ανθρώπων έπειτα από μία τέτοια καταστροφή και να αφουγκραστούμε τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις ιδέες που έχουν τα παιδιά προκειμένου να «λυθεί» και αυτή η δια-μάχη.
Επιδιώκοντας να δημιουργούμε συνεχώς γέφυρες και μονοπάτια που να συνδέουν τον φανταστικό κόσμο των μύθων και των ιστοριών με την πραγματικότητα, θα συνεχίσουμε ως θεατρική ομάδα «να λέμε και να παίζουμε ιστορίες για μικρά και μεγάλα παιδιά», που θα μιλούν για αξίες ανεκτίμητες, όπως η ειρήνη, η δικαιοσύνη, η φιλία, η εργατικότητα, η δύναμη της σκέψης, η αλληλεγγύη, η αγάπη, η γενναιότητα, η συμφιλίωση…