Παγκόσμιος «πρωταθλητής» στη μικροβιακή αντοχή και τις νοσοκομειακές λοιμώξεις είναι η Ελλάδα, ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, της αλόγιστης χρήσης αντιβιοτικών, με συνέπεια ασθενείς να πεθαίνουν από πολυανθεκτικά μικρόβια χωρίς να μπορούμε να κάνουμε τίποτε για την αντιμετώπισή τους.

Νοσοκομειακές Λοιμώξεις
Οι νοσοκομειακές λοιμώξεις (ΝΛ) ή αλλιώς οι λοιμώξεις που αποκτούν οι ασθενείς κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους, αποτελούν μείζον πρόβλημα για τη δημόσια υγεία, παγκοσμίως.  Με βάση στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου Λοιμώξεων (ECDC), περίπου το 6% των νοσηλευόμενων ασθενών στην Ευρώπη απέκτησαν ΝΛ, με τον συνολικό αριθμό των ασθενών με ΝΛ να ανέρχεται στα 3,3 εκατομμύρια. Αν και όλοι οι ασθενείς που νοσηλεύονται στο νοσοκομείο δυνητικά κινδυνεύουν από ΝΛ, ο κίνδυνος είναι υψηλότερος στις μονάδες εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ), αφού στην Ευρώπη φαίνεται ότι περίπου 1 στους 5 νοσηλευόμενους σε ΜΕΘ αποκτά ΝΛ.
Ειδικά για την Ελλάδα, τα δεδομένα του ECDC δείχνουν ότι είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης ΝΛ στην Ευρώπη, με 1 στους 10 νοσηλευόμενους ασθενείς (10%) να αποκτούν ΝΛ. Το ποσοστό εμφάνισης των ΝΛ είναι δραματικά υψηλότερο στις ΜΕΘ ενηλίκων, παίδων και νεογνών, αγγίζοντας πολλές φορές και το 50%! Οι λοιμώξεις που σχετίζονται με «κεντρική γραμμή» (CLABSI) είναι από τις πιο συχνές ΝΛ για τους ασθενείς που νοσηλεύονται σε ΜΕΘ (νεογνών, παίδων ή ενηλίκων), εξαιτίας της αναγκαιότητας τοποθέτησης «γραμμής» χορήγησης θεραπείας σε κεντρική αρτηρία.
Οι ΝΛ έχουν σοβαρές επιπτώσεις τόσο στους ασθενείς όσο και στο σύστημα υγείας, καθώς παρατείνουν την παραμονή των ασθενών στο νοσοκομείο, ενώ αυξάνουν εντυπωσιακά το κόστος νοσηλείας και τα ποσοστά θνητότητας.
Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, περισσότερες από το 50% των ΝΛ που σχετίζονται με τη χρήση παρεμβατικών συσκευών, όπως είναι οι κεντρικές γραμμές, μπορούν να αποφευχθούν με την εφαρμογή απλών και χαμηλού κόστους παρεμβάσεων, που αποσκοπούν στην αύξηση της συμμόρφωσης του ιατρό-νοσηλευτικού προσωπικού σε πρακτικές υγιεινής χεριών ή πρακτικές για την εισαγωγή και φροντίδα παρεμβατικών συσκευών.

Τα αντιβιοτικά
Οι λοιμώξεις προκαλούνται στον άνθρωπο είτε από ιούς είτε από μικρόβια. Τα αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία μικροβιακών λοιμώξεων και είναι αποδεδειγμένο ότι δεν ασκούν καμία απολύτως επίδραση στις ιογενείς λοιμώξεις, όπως το κοινό κρυολόγημα.  Η αλόγιστη χρήση των αντιβιοτικών οδηγεί σε μικροβιακή αντοχή, δηλαδή στη δημιουργία πολυανθεκτικών μικροβίων που αντιστέκονται στη δράση ενός αντιβιοτικού, και θέτει σε κίνδυνο τη χρησιμότητα των φαρμάκων που είναι πραγματικά απαραίτητα και αναντικατάστατα. Τα ποσοστά πολυανθεκτικών μικροβίων έχουν αυξηθεί σε τέτοια επίπεδα σε παγκόσμια κλίμακα, ώστε ήδη να υπάρχουν μικρόβια για τα οποία δεν έχουμε κανένα διαθέσιμο φάρμακο να τα καταπολεμήσουμε.
Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις ευρωπαϊκές χώρες με τα υψηλότερα επίπεδα χρήσης αντιβιοτικών και, ως εκ τούτου, με τα υψηλότερα επίπεδα μικροβιακής αντοχής. Ενδεικτικά, η αντοχή στην πενικιλίνη του S.pneumoniae –του συχνότερου αιτίου μικροβιακών λοιμώξεων του αναπνευστικού συστήματος στην κοινότητα– έχει ξεπεράσει το 40%, καθιστώντας έτσι αναποτελεσματική τη χρήση αυτού του φαρμάκου ως μονοθεραπεία. Αντίστοιχα, αυξάνεται η αντοχή και άλλων σημαντικών παθογόνων μικροβίων σε αντιβιοτικά που μέχρι πρότινος ήταν αποτελεσματικά, περιορίζοντας σημαντικά τις θεραπευτικές επιλογές.
Δεδομένα του Κέντρου Κλινικής Επιδημιολογίας και Έκβασης Νοσημάτων (CLEO) επιβεβαιώνουν την αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών στην Ελλάδα, τόσο σε μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας όσο και στην κοινότητα. Ενδεικτικά, δεδομένα που αφορούν στη χρήση περιεγχειρητικής αντιμικροβιακής προφύλαξης σε επιλεγμένα νοσοκομεία ενηλίκων δείχνουν πως ενώ στο 88,5% των χειρουργημένων ασθενών χορηγήθηκε το κατάλληλο αντιβιοτικό σχήμα, εντούτοις, μόνο στο 34,6% των περιπτώσεων δόθηκε για τη σωστή διάρκεια. Επιπρόσθετα, δεδομένα συνταγογράφησης αντιβιοτικών σε ενήλικους έδειξαν ότι σχεδόν το 1/3 των αντιβιοτικών που συνταγογραφήθηκαν ήταν για ενδείξεις που δεν ενδείκνυται ή που ενδείκνυται σπάνια η χρήση αντιβιοτικών. Επίσης, το 90% των αντιβιοτικών που συνταγογραφήθηκαν ήταν αντιβιοτικά ευρέως φάσματος, ποσοστό σημαντικά μεγαλύτερο από αυτά που αναφέρονται σε αντίστοιχες μελέτες στη διεθνή βιβλιογραφία. Παρόμοια αποτελέσματα βρέθηκαν και στη συνταγογράφηση αντιβιοτικών σε παιδιατρικό πληθυσμό στην κοινότητα.
Εάν δεν ληφθούν μέτρα ώστε να περιοριστεί η αλόγιστη χρήση των αντιβιοτικών, ο αριθμός των θανάτων από λοιμώξεις σχετιζόμενες με πολυανθεκτικά μικρόβια αναμένεται να είναι 10 εκατομμύρια σε παγκόσμιο επίπεδο το 2050 και το κόστος για την αντιμετώπισή τους να φθάσει το αστρονομικό ποσό των 100 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι στην Ελλάδα περίπου 1.000 άνθρωποι χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους λόγω ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων από πολυανθεκτικά μικρόβια. Με την αλλαγή της νομοθεσίας και την υποχρεωτική συνταγογράφηση των αντιβιοτικών έχει γίνει ένα σημαντικό βήμα για τον περιορισμό της αλόγιστης χρήσης τους.
Η επιλογή του κατάλληλου αντιβιοτικού για την κατάλληλη διάρκεια συμβάλλει στη βέλτιστη έκβαση της λοίμωξης, στη μείωση του κόστους και, κυρίως, στον περιορισμό της αντοχής των μικροβίων. Τα αντιβιοτικά είναι ένας πολύτιμος πόρος και θα πρέπει να χρησιμοποιούνται στοχευμένα και να συνταγογραφούνται από πιστοποιημένο επαγγελματία υγείας.  Η μείωση της αλόγιστης χρήσης των αντιβιοτικών είναι ο καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση της ανθεκτικότητας σε αυτά. Είναι ευθύνη όλων μας να διαφυλάξουμε τα αντιβιοτικά, βάζοντας τέλος στην άσκοπη κατανάλωσή τους.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να περιορίσουμε τις λοιμώξεις;
Το απλό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι θα μπορούσε να αποτρέψει περίπου 3 στα 10 επεισόδια διαρροϊκής λοίμωξης και σχεδόν  1 στα 5 επεισόδια αναπνευστικής λοίμωξης, όπως η πνευμονία στα παιδιά, οι οποίες αποτελούν τις δύο κύριες αιτίες θανάτων παιδιών παγκοσμίως, σύμφωνα με στοιχεία του Αμερικανικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (Centers for Disease Control and Prevention – CDC). Τα ίδια στοιχεία δείχνουν ότι με το σωστό πλύσιμο των χεριών μπορούν να προληφθούν οι περισσότερες νοσοκομειακές λοιμώξεις, οι οποίες οδηγούν σε παρατεταμένες νοσηλείες και μερικές φορές στο θάνατο.
Η εμπειρία της πανδημίας Covid-19 έμαθε σε όλους ότι η υγιεινή των χεριών είναι το πιο δυνατό μέτρο ατομικής προστασίας έναντι των λοιμώξεων. Κι όμως, ακόμα και σήμερα πολλοί άνθρωποι δεν πλένουν τα χέρια τους όταν πρέπει, όπως για παράδειγμα πριν πιάσουν το φαγητό, μετά τη χρήση τουαλέτας, όταν αλλάξουν την πάνα ενός μωρού, όταν φταρνιστούν, βήξουν ή πιάσουν τα χέρια άλλων ανθρώπων.
Όταν τα χέρια μας είναι μολυσμένα με παθογόνους μικροοργανισμούς, αυτοί μπορούν να μεταδοθούν από άτομο σε άτομο. Είναι προφανές, λοιπόν, ότι η ανεύρεση τρόπων για την προώθηση του πλυσίματος των χεριών μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στη μείωση της εμφάνισης δυνητικά θανατηφόρων ασθενειών.

Τα παιδιά με καρκίνο
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των παιδιών με καρκίνο, τα οποία περνούν μεγάλο διάστημα της ασθένειάς τους μέσα σε κάποιο θάλαμο νοσοκομείου, γεγονός που παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη νοσοκομειακών λοιμώξεων. Η υποκείμενη νόσος τους καθώς και τα θεραπευτικά σχήματα που λαμβάνουν κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους είναι μερικοί από τους λόγους που τα καθιστούν πιο ευάλωτα στις λοιμώξεις.
Ανάμεσα στις πιο συχνές νοσοκομειακές λοιμώξεις που αφορούν τα παιδιά και τους εφήβους με καρκίνο είναι οι μικροβιαιμίες, που στις περισσότερες περιπτώσεις σχετίζονται με την παρουσία κεντρικών φλεβικών καθετήρων. Οι κεντρικοί φλεβικοί καθετήρες είναι απαραίτητοι για τη χορήγηση των μακροχρόνιων θεραπευτικών σχημάτων καθ’ όλη τη διάρκεια της νοσηλείας των μικρών και νεαρών ασθενών. Ωστόσο, έως και το 70% των μικροβιαιμιών που σχετίζονται με τους κεντρικούς φλεβικούς καθετήρες μπορούν να προληφθούν. Ένα από τα μέτρα πρόληψης, όπως έχει ήδη αναφερθεί, είναι η εκπαίδευση του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού και η ευαισθητοποίηση των οικογενειών των νοσηλευόμενων παιδιών όσον αφορά την υγιεινή των χεριών.

Είστε σίγουροι ότι πλένετε σωστά τα χέρια σας; 
Όλοι, λίγο πολύ, πιστεύουμε ότι το κάνουμε σωστά ή τουλάχιστον όσο χρειάζεται για να είναι τα χέρια μας καθαρά. Ποιος είναι, όμως, ο σωστός τρόπος πλυσίματος των χεριών;

• Βρέχουμε τα χέρια μας και προσθέτουμε σαπούνι.
• Τρίβουμε με δύναμη όλα τα δάχτυλα, χωρίς να ξεχνάμε τον αντίχειρα.
• Επίσης, καθαρίζουμε τα μεσοδακτύλια διαστήματα και τις άκρες των δακτύλων με τα νύχια.
• Καλύπτουμε όλες τις επιφάνειες της παλάμης τρίβοντας ώστε να απομακρυνθούν τα μικρόβια. Ξεπλένουμε με άφθονο νερό και στεγνώνουμε καλά με χαρτί.
• ΠΡΟΣΟΧΗ! Δεν κλείνουμε τη βρύση με το χέρι μας, αλλά με το χαρτί που σκουπίσαμε τα χέρια μας.
  Η διαδικασία είναι απλή και συνήθως διαρκεί 40 δευτερόλεπτα.

Απλό; Σημαντικό όμως! Όχι μόνο αποφεύγουμε την ταλαιπωρία τού να είμαστε άρρωστοι από συχνές ιώσεις, αλλά σώζουμε και ζωές! Είναι στο χέρι μας λοιπόν!

Η Μένια Κουκουγιάννη είναι συνιδρύτρια και γενική διευθύντρια της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ, Ενημέρωση για τον Καρκίνο στην Παιδική και Εφηβική Ηλικία. Το ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ με την συνεργασία του Κέντρου Κλινικής Επιδημιολογίας και Έκβασης Νοσημάτων CLEO έχουν σχεδιάσει και υλοποιούν από το 2015 την καμπάνια ενημέρωσης «Μικρόβια Μακριά με Χέρια Καθαρά» με στόχο την εξάλειψη των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων.