Πότε θα πρωτομιλήσει το παιδί μου; Μήπως έχει αργήσει; Δεν λέει καθαρά κάποια γράμματα. Μπερδεύει ορισμένες λέξεις. Δυσκολεύεται να φτιάξει προτάσεις. Ξεκίνησε παιδικό σταθμό και οι εκπαιδευτικοί μού είπαν ότι οι γλωσσικές του ικανότητες δεν είναι εκεί όπου θα έπρεπε. Όταν στρεσάρεται, τραυλίζει. Φοιτά ήδη στο δημοτικό και η εκφορά του λόγου του δεν έχει βελτιωθεί. Τι να κάνω; Αυτά και άλλα ερωτήματα απασχολούν πολλούς γονείς στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού τους. Το Τaλκ μίλησε με την Ευγενία Στεφανάκη, συγγραφέα του βιβλίου Βοήθησέ με να μιλήσω, λογοθεραπεύτρια και ιδιοκτήτρια του κέντρου λόγου και ομιλίας ALLforSPEECH Therapy Center στη Κύπρο, που απαντά σε όλες τις απορίες μας.

Τι ακριβώς είναι η λογοθεραπεία και ποιος ο ρόλος ενός λογοπαθολόγου/λογοθεραπευτή;
Λογοθεραπεία είναι ο επιστημονικός κλάδος που έχει στόχο την πρόληψη, αξιολόγηση και διάγνωση, θεραπεία και αποκατάσταση των διαταραχών του λόγου ή της ομιλίας στα παιδιά και στους ενήλικους. Ο λογοθεραπευτής ασχολείται με ένα ευρύ φάσμα, όπως: καθυστέρηση λόγου και ομιλίας, διαταραχή της άρθρωσης, φωνολογική διαταραχή, δυσαρθρία, απραξία, τραυλισμός, φωνητικές διαταραχές, διαταραχές σίτισης/κατάποσης, μυολειτουργικές διαταραχές, διαταραχή της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, κ.ά. Ο λογοθεραπευτής είναι υπεύθυνος για την αξιολόγηση και διάγνωση του προβλήματος. Με βάση τα αποτελέσματα, καταρτίζει και εκτελεί ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα λογοθεραπευτικής αγωγής με στόχο την αντιμετώπιση και αποκατάσταση της διαταραχής. Συχνά είναι μέλος πολυθεματικής ομάδας (π.χ. μιας ομάδας με γιατρό, ψυχολόγο, παιδοψυχίατρο, φυσιοθεραπευτή,  εργοθεραπευτή, ειδικό παιδαγωγό κ.λπ.) για καλύτερη, πιο σφαιρική, αντιμετώπιση του περιστατικού. Παράλληλα, μπορεί να έχει και τον ρόλο συμβούλου προς τους γονείς και το άμεσο περιβάλλον του ατόμου που παρακολουθεί. Τέλος, διαφωτίζει το κοινό με στόχο την πρόληψη και την έγκαιρη παρέμβαση.

Ποια είναι τα βασικά λεκτικά ορόσημα κάθε ηλικίας; Αν κάποιο παιδί καθυστερήσει, χρειάζεται απαραίτητα θεραπεία;
Κάθε παιδί έχει τον δικό του ρυθμό γλωσσικής ανάπτυξης, αλλά υπάρχουν κάποια διεθνώς αποδεκτά χρονικά σημεία όπου αναμένουμε ο μέσος όρος των παιδιών του ίδιου ηλικιακού εύρους να εμφανίσουν μια συγκεκριμένη δεξιότητα. Πάντα υπάρχουν παιδιά που θα καθυστερήσουν να κατακτήσουν ένα στάδιο, ενώ κάποια θα το υπερπηδήσουν προχωρώντας στο αμέσως επόμενο. Αν κάποιο παιδί καθυστερήσει, δεν χρειάζεται απαραίτητα θεραπεία. Όταν ένα παιδί αποκλίνει από τα ορόσημα, παρατηρήστε πώς εξελίσσεται. Αν δεν βλέπετε διαφορά μέσα στις επόμενες εβδομάδες, τότε δράστε άμεσα. Ζητήστε τη γνώμη ενός λογοθεραπευτή, ο οποίος θα σας συμβουλέψει τι να κάνετε.
Το βάβισμα (μοτίβο ήχων) είναι ένας σημαντικός πρόδρομος της γλωσσικής ανάπτυξης ενός παιδιού. Ξεκινάει τους πρώτους μήνες της ζωής του με κλάμα, γέλιο, αλλά και με διάφορους συνδυασμούς φωνηέντων (0-3 μηνών). Εξελίσσεται μέχρι τους 12 μήνες, όταν σταδιακά το παιδί περνάει στις πρώτες του λέξεις. Ακόμα ένα βασικό ορόσημο στην επικοινωνία ενός παιδιού είναι η χρήση χειρονομιών (10-18 μηνών). Οι χειρονομίες βοηθούν τα παιδιά να μιλήσουν για το εδώ και το τώρα πριν αποκτήσουν τις λέξεις να το κάνουν. Με τη χρήση τους γίνεται ομαλά η μετάβαση από τη μη λεκτική στη λεκτική επικοινωνία. Η χρήση της χειρονομίας αποτελεί ισχυρό προγνωστικό παράγοντα της μεταγενέστερης γλωσσικής ικανότητας. Δηλαδή, όσο περισσότερο χρησιμοποιεί ένα παιδί μη λεκτική επικοινωνία και χειρονομίες, τόσο καλύτερες θα είναι οι γλωσσικές του δεξιότητες.  Τέλος, ένα από τα βασικά λεκτικά ορόσημα είναι η παραγωγή των πρώτων λέξεων. Σε ηλικία 12-15 μηνών περιμένουμε την πρώτη του λέξη και στους 18 μήνες θα αρχίσει σταδιακά η ανάπτυξη του λεξιλογίου.

Τα περισσότερα παιδιά, στα πρώτα τους χρόνια, μπερδεύουν κάποια γράμματα. Πότε πρέπει να ανησυχήσει ο γονιός και να απευθυνθεί σε έναν λογοθεραπευτή; Σε ποιες περιπτώσεις (από τις πιο ελαφριές μέχρι τις πιο βαριές) χρειάζεται παρέμβαση;
Όταν ένα παιδί αρχίζει να μιλά, κάνει λάθη και είναι απόλυτα φυσιολογικό να μην παράγει όλους τους ήχους ορθά. Αυτά τα λάθη είναι τεράστιας σημασίας για τη διαδικασία εκμάθησης της ομιλίας. Μπορεί να αρχίσει προφέροντας ήχους στη θέα ορισμένων αντικειμένων, οι οποίοι μπορεί να μην είναι πλήρως κατανοητοί από εσάς. Για παράδειγμα, είναι αποδεκτό αν λέει «λάλα» αντί για «μπάλα» ή «παπό» αντί για «παγωτό». Ο βαθμός καταληπτότητας της ομιλίας του παιδιού (κατά πόσο καταλαβαίνουν τι λέει) είναι ένα κριτήριο για τους γονείς για το αν χρειάζεται να το δει λογοθεραπευτής. 2 ετών: 25-50%, 3 ετών: 75%, 4 ετών: 90%. Ο λογοθεραπευτής θα κρίνει αν το παιδί θα χρειαστεί παρέμβαση έπειτα από μια αξιολόγηση λόγου και ομιλίας.

Παιδίατροι και εκπαιδευτικοί: Γνωρίζουν πότε να παραπέμψουν το παιδί σε ειδικό; Μήπως καμιά φορά δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα, ενώ άλλοτε αγχώνουν τους γονείς προκειμένου να είναι οι ίδιοι καλυμμένοι και το παιδί δεν χρειάζεται θεραπείες;
Ο παιδίατρός ή και οι εκπαιδευτικοί πιθανότατα να έχουν ήδη διαμορφώσει μια αντίληψη για τις ικανότητες λεκτικής επικοινωνίας του παιδιού. Κάθε επαγγελματίας είναι διαφορετικός, γι’ αυτό, εάν αισθάνεστε ότι οι ανησυχίες σας δεν αντιμετωπίζονται ή ότι σας αγχώνουν υπερβολικά, επικοινωνήστε αρχικά με έναν λογοθεραπευτή ή και αναπτυξιολόγο, για να εκτιμήσετε ορθά την ανάπτυξη του παιδιού. Κατά την επίσκεψη στον αναπτυξιολόγο διερευνάται σε βάθος το ιστορικό του παιδιού και της οικογένειας, για να γίνει σφαιρική διάγνωση τόσο σε οργανικό όσο και σε ψυχολογικό και εξελικτικό επίπεδο. Ακολουθεί συμβουλευτική της οικογένειας και περαιτέρω παραπομπή, αν είναι αναγκαίο, για εξειδικευμένη διαγνωστική ή και θεραπευτική παρέμβαση από άλλες ειδικότητες.

Συχνά, οι γονείς εθελοτυφλούν μπροστά στο λεκτικό πρόβλημα των παιδιών τους. Γιατί, άραγε, συμβαίνει αυτό; Τι θα λέγατε σε έναν γονιό που είναι της λογικής «Άσ’ το, θα στρώσει καθώς μεγαλώνει το παιδί;»
Είναι συχνό φαινόμενο οι γονείς να αρνούνται το πρόβλημα επικοινωνίας του παιδιού τους για πολλούς λόγους. Άλλες φορές τούς καθησυχάζει το περιβάλλον τους, άλλες φορές σκέφτονται «Και εγώ άργησα να μιλήσω», «Μα είναι μικρό ακόμα» κ.λπ.  Όμως, η πρώιμη παρέμβαση είναι το κλειδί! Πολλά ελλείμματα λόγου και ομιλίας μπορούν να αποκατασταθούν πολύ γρήγορα, ενώ άλλα χρειάζονται χρόνο. Ακόμα και αν δεν είστε βέβαιοι ότι το παιδί σας δυσκολεύεται, επισκεφθείτε έναν λογοθεραπευτή, πείτε του το ιστορικό του και εξηγήστε τις ανησυχίες σας. Αν κρίνει ότι το παιδί χρειάζεται πρόγραμμα λόγου και ομιλίας, μη διστάσετε να το πράξετε.

Πόσα μπορεί να καταφέρει ένας λογοθεραπευτής; Τι γίνεται αν το παιδί δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις θεραπείες;
Το φάσμα των διαταραχών λόγου και ομιλίας είναι αρκετά μεγάλο, όμως ένας λογοθεραπευτής μπορεί να τις επιλύσει με 100% επιτυχία. Τις περισσότερες φορές  χρειάζεται και η βοήθεια των γονιών, αλλά και όλου του περιβάλλοντος, για να πετύχουμε το μέγιστο δυνατό. Εάν δεν είστε ευχαριστημένοι με τις θεραπείες και τις συμβουλές που λαμβάνετε, πάρτε μια δεύτερη γνώμη. Όσο περισσότερο ρωτάτε και μαθαίνετε, τόσο πιο εξοπλισμένοι θα είστε, ώστε να βοηθήσετε το παιδί σας.

Ακόμα κι αν ένα παιδί δεν έχει κάποια παθολογία, πώς μπορούν οι γονείς να το «βοηθήσουν» να μιλήσει γρηγορότερα, καλύτερα, ορθότερα;
Αυτός ήταν ο λόγος που έγραψα το βιβλίο Βοήθησέ με να μιλήσω. Ήθελα να βοηθήσω τους φροντιστές να αναπτύξουν τον λόγο και την ομιλία των παιδιών τους γρήγορα και αποτελεσματικά! Μιλήστε περισσότερο στο παιδί σας! Παρόλο που είναι προφανές ότι μιλώντας στο παιδί συμβάλλουμε στη γλωσσική του ανάπτυξη, σε ορισμένες περιπτώσεις οι γονείς ή οι φροντιστές δεν μιλάνε αρκετά στα παιδιά. Όταν οι γονείς μιλούν στα παιδιά τους περισσότερο για να τους πουν τι πρέπει να κάνουν ή να μην κάνουν, τα εκθέτουν σε πολύ λιγότερες λέξεις και οι γλωσσικές τους ανταλλαγές είναι λιγότερο πλούσιες και περίπλοκες. Όταν οι γονείς προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες αλληλεπίδρασης, τα παιδιά εκτίθενται σε πιο πλούσιο και ποικίλο λεξιλόγιο και σε πιο πολύπλοκες ιδέες. Ακολουθήστε το ενδιαφέρον του παιδιού σας και μιλήστε γι’ αυτό! Τα παιδιά μαθαίνουν γρήγορα και αποτελεσματικά όταν τα ενδιαφέρει η δραστηριότητα, με την προϋπόθεση πάντα ότι περνάνε καλά!Ποιος ο ρόλος του παιχνιδιού στην ανάπτυξη του λόγου;
Το παιχνίδι και η ανάπτυξη της ομιλίας τείνουν να αντικατοπτρίζονται το ένα στο άλλο. Η Αμερικανίδα λογοθεραπεύτρια Carol Westby δημιούργησε μια κλίμακα (Symbolic Play Scale Westby, 2000) που μας δείχνει ποιες δεξιότητες παιχνιδιού πρέπει να έχουν τα παιδιά σε συγκεκριμένες ηλικίες, καθώς και τις γλωσσικές δεξιότητες με τις οποίες πρέπει να τις παραλληλίζουμε. Διαπίστωσε ότι οι γλωσσικές δεξιότητες ενός παιδιού ήταν απαραίτητο να εκτιμηθούν βάσει των δεξιοτήτων τους στο συμβολικό παιχνίδι. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι για να μιλήσει ένα παιδί πρέπει να διαθέτει συγκεκριμένες δεξιότητες για την εκμάθηση γλωσσικών εννοιών. Η ομιλία και η γνωστική ανάπτυξη ενός παιδιού, δηλαδή η ανάπτυξη της ικανότητάς του να μαθαίνει νέες πληροφορίες, ενισχύεται όταν ένας ενήλικος παίζει και ασχολείται μαζί του κατάλληλα. Επιπλέον, το παιχνίδι βοηθά στην ενίσχυση των δεσμών μεταξύ γονέα και παιδιού. Αυτό συμβαίνει επειδή παρέχει ένα χαλαρό, ευχάριστο και ασφαλές πλαίσιο, ώστε ο γονέας να προσφέρει βοήθεια, γνώση και καθοδήγηση.

Ποιος ο ρόλος της ανάγνωσης βιβλίων στην ανάπτυξη του λόγου;
Όταν διαβάζουμε στα παιδιά μας, τα ενθαρρύνουμε να αναπτύξουν ένα πλούσιο λεξιλόγιο, αφού οι ενήλικοι είμαστε σε θέση να τους εξηγήσουμε λέξεις και έννοιες κατά τη διάρκεια μιας ευχάριστης δραστηριότητας. Ένα ακόμη πλεονέκτημα της ανάγνωσης είναι ότι τα παιδιά εκτίθενται σε πλούσια γλωσσικά ερεθίσματα, αφού συχνά τα βιβλία περιέχουν μια πιο περίπλοκη γλώσσα από εκείνη της καθημερινότητας, από την οποία επωφελούνται ιδιαίτερα. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, η συχνή ανάγνωση βιβλίων σε μικρά παιδιά ενισχύει την ανάπτυξη του εγκεφάλου, αλλά και τις σχέσεις γονέα–παιδιού. Διαβάζοντας βιβλία στο παιδί σας από τη βρεφική ηλικία, το βοηθάτε να αναπτύξει όχι μόνο γλωσσικές, αλλά και γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες.

Κλείνοντας, και με αφορμή την έναρξη της σχολικής χρονιάς, ποιες συμβουλές που θα δίνατε στους γονείς ώστε να βοηθήσουν ουσιαστικά τα παιδιά τους;

• Αφιερώστε ποιοτικό χρόνο μαζί τους για να αλληλεπιδράσετε, να μιλήσετε, να διαβάσετε και να παίξετε μαζί τους!
• Όταν θέλετε να κάνετε τις δικές σας δραστηριότητες, δημιουργήστε έναν χώρο κοντά σας για το παιδί σας, ώστε να είστε μαζί του.
• Χρησιμοποιήστε χώρο αποθήκευσης που μπορεί να χειριστεί το παιδί σας, όπως καλάθια, ανοιχτή βιβλιοθήκη ή ντουλάπια, που θα είναι στο επίπεδό του.
• Επιλέξτε παιχνίδια/δραστηριότητες που προωθούν την ανάπτυξη (σύμφωνα με την ηλικία του και τα ενδιαφέροντα του).
• Προσπαθήστε να έχετε 8-10 παιχνίδια από διαφορετικές κατηγορίες π.χ. βιβλία, παζλ, ζώα. Μην ξεχνάτε κάθε 5-7 μέρες να τα αλλάζετε, για να κρατάτε ζωντανό το ενδιαφέρον του.
• Περιορίστε την υπερδιέγερση και τις οθόνες. Όταν τα παιδιά συνηθίζουν την αισθητηριακή υπερφόρτωση που παρέχουν οι οθόνες και τα παιχνίδια που αναβοσβήνουν, αναπτύσσουν μικρότερο χρονικό διάστημα προσοχής. Αυτό οδηγεί σε λιγότερο ενδιαφέρον και μειωμένη ικανότητα να επικεντρωθεί το παιδί σε ανεξάρτητους τύπους παιχνιδιού. Δοκιμάστε δραστηριότητες με στόχο την ορθή και κατάλληλη ανάπτυξη του παιδιού σας!

Η Ευγενία Στεφανάκη απέκτησε το πρώτο της πτυχίο στα παιδαγωγικά και έπειτα το επαγγελματικό της πτυχίο στη λογοθεραπεία και την εξειδίκευσή της στην Orofacial Myofunctional Therapy (Νέα Υόρκη) με άριστα.  Εξειδικεύτηκε στην απραξία του λόγου με πιστοποίηση στη μέθοδο PROMPT και στις μεθόδους της Dr Strand (Μayo Clinic, ΗΠΑ). Ειδικεύτηκε σε διαταραχές σίτισης και σε τεκμηριωμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις για παιδιά με αυτισμό. Είναι η δημιουργός των ηλεκτρονικών βιβλίων ανάπτυξης λόγου και ομιλίας ALLforSPEECH. Από τις Εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφορεί το βιβλίο της «Βοήθησέ με να μιλήσω», ένας οδηγός για γονείς και φροντιστές, που τους βοηθάει να γνωρίζουν, να παρακολουθούν και να αναπτύσσουν την ομιλία του παιδιού τους. Δείτε περισσότερα στο https://allforspeech.com/