Μια παιδική ιστορία αποτελεί ένα εξαίρετο παιδαγωγικό εργαλείο που μπορούν να χρησιμοποιούν τόσο οι γονείς όσο και οι δάσκαλοι, αλλά και οι ειδικοί ψυχικής υγείας που δουλεύουν με παιδιά και εφήβους. Η μάθηση είναι μια διαδικασία που απαιτεί ενεργητικότητα. Για να μάθουμε αληθινά κάτι, χρειάζεται να συντονιστούμε με όλο μας το είναι. Είναι εύκολο να συντονιστούμε με μια ιστορία. Οι ιστορίες αγγίζουν δικά μας συναισθήματα, δικές μας ιδέες και σκέψεις και ταυτόχρονα γεννούν νέα συναισθήματα, νέες ιδέες και νέες σκέψεις.

Εδώ και δύο χρόνια έχω την ευκαιρία να δουλεύω σε προγράμματα σύνθεσης και αφήγησης ιστοριών με εφήβους και νέους με αναπτυξιακές δυσκολίες, όπως ο αυτισμός, στην ΑΜΚΕ Πλοήγηση. Οι βασικοί στόχοι στον ιδιαίτερο αυτό χώρο είναι η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και δεξιοτήτων επικοινωνίας και η ανάδειξη των ικανοτήτων και των ταλέντων των μελών των ομάδων. Είμαι ιδιαίτερα ευτυχής, γιατί πρόσφατα ξεκινήσαμε μια προσπάθεια για τη δημιουργία e-book και audio book, βασισμένων σε παραμύθι που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο αυτής της δουλειάς. Η προσπάθεια αυτή γίνεται σε συνεργασία με τα προγράμματα θεατρικού παιχνιδιού, μουσικής, εικαστικών και υπολογιστών που λειτουργούν στην Πλοήγηση. Αυτά τα δύο χρόνια, λοιπόν, βλέπω όλο και περισσότερο να ξετυλίγεται ο εσωτερικός κόσμος των συμμετεχόντων, ακούω τις ιδέες τους με πολύ ενδιαφέρον και πιστεύω πραγματικά πως όλοι είμαστε μέσα μας γεμάτοι με ιστορίες που με λίγη ενθάρρυνση μπορούν να πάρουν μορφή και να δομήσουν τελικά όσα νιώθουμε και έχουμε βιώσει.

Ιστορίες για όλους

Πέραν όμως από τις ιστορίες που μπορούμε να φτιάξουμε, υπάρχουν και οι ιστορίες των παιδικών βιβλίων, που κατά τη γνώμη μου δεν απευθύνονται μόνο στα παιδιά. Ένα παιδικό βιβλίο είναι ένας τρόπος να συνδεθούμε με αυτό το μικρό πλάσμα που υπήρξαμε κάποτε, να το θρέψουμε, να βιώσουμε αγνά και θετικά συναισθήματα, να γίνουμε δημιουργικοί. Επίσης, οι ιστορίες είναι ένας ψυχαγωγικός τρόπος ενίσχυσης της κριτικής σκέψης. Μας βοηθούν να αντιλαμβανόμαστε την πολυπλοκότητα της ζωής, των ανθρώπων, ακόμη και του ίδιου μας του εαυτού. Ένα παιδικό βιβλίο μπορεί να βοηθήσει τόσο στον τομέα της επικοινωνίας (συζήτηση, έκφραση συναισθημάτων, υπόδειξη κοινωνικά κατάλληλων συμπεριφορών) όσο και στην εκμάθηση πληροφοριών.

Πώς, λοιπόν, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα παιδικό βιβλίο ως παιδαγωγικό εργαλείο σε μια ομάδα εφήβων και νέων με δυσκολίες, όπως ο αυτισμός; Η κάθε ομάδα και το κάθε βιβλίο μάς οδηγούν κάθε φορά διαφορετικά. Καλούμαστε να «αφουγκραστούμε» τον τρόπο κατανόησης και τον τρόπο έκφρασης των μελών της. Είναι σημαντικό να δίνουμε χρόνο στον καθένα να «απορροφήσει» την ιστορία με τους δικούς του ρυθμούς και στον βαθμό που μπορεί. Δεν βοηθάει να έχουμε απαιτήσεις που θα δημιουργήσουν άγχος. Επίσης, θα πρέπει να θεωρούμε δεδομένο ότι μπορεί να υπάρξουν διασπάσεις.

Πώς είναι η διαδικασία;

Διαβάζουμε την ιστορία ή τη δίνουμε να διαβαστεί σε μικρά μέρη. Έτσι, μπορούμε να έχουμε αντίληψη του τι έχει γίνει κατανοητό. Αν χρειαστεί, εξηγούμε ξανά κάτι ή κάνουμε συχνά μικρές περιλήψεις της ιστορίας. Είναι καλό να ενθαρρύνουμε τις απορίες. Ξεκαθαρίζουμε πως καμιά ερώτηση δεν είναι ντροπή. Μετά την ανάγνωση του κάθε μέρους δίνουμε την ευκαιρία για συζήτηση.

Είναι σημαντικό να ακούμε τα συναισθήματα και τις σκέψεις των συμμετεχόντων χωρίς κριτική διάθεση. Αν θέλουμε να δώσουμε μια διαφορετική διάσταση στα όσα λένε, το κάνουμε πάντοτε με σεβασμό και όχι προσπαθώντας να επιβάλουμε αυτό που εμείς θεωρούμε σωστό. Επίσης, είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε τις συζητήσεις και την ανταλλαγή σκέψεων ανάμεσα στα μέλη της ομάδας.

Θα πρέπει να θυμόμαστε πως δεν είμαστε εκεί για να «διδάξουμε», αλλά για να συντονίσουμε και για να μάθουμε κι εμείς. Όταν ανοίγουμε ένα παιδικό βιβλίο, είναι σαν να ανοίγουμε μια πόρτα, η οποία δεν ξέρουμε πού θα οδηγήσει, ειδικά όταν αυτό γίνεται στο πλαίσιο μιας ομάδας. Κάθε άνθρωπος μπορεί να αντιληφθεί την ίδια ιστορία διαφορετικά κι αυτό χρειάζεται να το έχουμε υπόψη και να το σεβόμαστε.

Θα ήθελα να κλείσω με ένα σχόλιο που άκουσα από μια νέα κοπέλα σε μια ομάδα από αυτές που περιέγραψα. Διαβάζαμε ένα παιδικό βιβλίο με ήρωα έναν άνθρωπο «διαφορετικό». Είχε άλλο χρώμα από αυτό που είχαν όλοι οι υπόλοιποι γύρω του. Έπειτα από πολύ πόνο, διωγμό, απομόνωση έγινε ήρωας, όταν έσωσε τυχαία κάποια παιδιά. Τότε τον αποδέχτηκαν και τον αγάπησαν όλοι οι συμπολίτες του. «Δεν καταλαβαίνω γιατί σε όλα τα παιδικά βιβλία οι διαφορετικοί άνθρωποι πρέπει να κάνουν μια ηρωική πράξη για να τους αποδεχτούν οι άλλοι. Δεν μπορούν να τους αποδεχτούν έτσι απλά;» με ρώτησε κι εγώ πραγματικά έμεινα για λίγη  ώρα χωρίς να ξέρω τι να απαντήσω. Τη ρώτησα αν θα μπορούσα κάποια στιγμή να μεταφέρω σε κάποιο κείμενό μου αυτήν την απορία και μου έδωσε την άδεια να το κάνω. Χαίρομαι που τώρα έχω αυτήν την ευκαιρία. Θα σας αφήσω, λοιπόν, με αυτό το ερώτημα…

Η Κατερίνα Τζωρτζακάκη είναι ψυχολόγος και συγγραφέας.