Τα περισσότερα βιβλία του Oliver Jeffers είναι διηλικιακά. Ενώ, δηλαδή, απευθύνονται κατά βάση σε μικρά παιδιά, αγγίζουν εξίσου, ίσως και περισσότερο τα μεγαλύτερα παιδιά και βέβαια και τους ενήλικους. “Η τύχη του Φάουστο”, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ίκαρος (απόδοση: Φίλιππος Μανδηλαράς), είναι επίσης ένα διηλικιακό βιβλίο, με τη διαφορά ότι απευθύνεται κατά βάση στους ενήλικους και στα μεγάλα παιδιά και έπειτα μπορεί να αγγίξει και τα μικρότερα παιδιά, οποιασδήποτε ηλικίας.
Πίσω από το κείμενο κρύβεται ένα ποίημα του Κερτ Βόνεγκατ, που δημοσιεύτηκε στον New Yorker, τον Μάιο του 2005. Έχει τίτλο Τζο Χέλλερ, και σύμφωνα με τον ποιητή είναι η απόδοση μιας αληθινής ιστορίας. Ο Τζόζεφ Χέλλερ, συγγραφέας του περίφημου Catch-22 και πρωταγωνιστής στο ποίημα αυτό μαζί με τον Βόνεγκατ, είχε κάτι που πολλοί εξ ημών δεν έχουμε και ίσως δεν αποκτήσουμε και ποτέ. Δεν θα αποκαλύψω με λέξεις περί τίνος πρόκειται, ίσως όμως το καταλάβετε διαβάζοντας την αλληγορία του Φάουστο, την οποία ο Jeffers εμπνεύστηκε διαβάζοντας το κείμενο του Βόνεγκατ και συνδυάζοντάς το με τη μυθολογία γύρω από τον Φάουστ.
Ο Φάουστο, λοιπόν, του Jeffers, είναι ένας αντιπαθής άνδρας μέσης, ίσως και προχωρημένης ηλικίας, που πιστεύει ότι όλα είναι δικά του. Επιθεωρεί όσα θεωρεί πως του ανήκουν, ένα λουλούδι, ένα πρόβατο, ένα δέντρο, διεκδικεί και κερδίζει έναν αγρό, ένα δάσος και (πιο δύσκολα) μια λίμνη, και κάμπτει τις σθεναρές αντιδράσεις ενός βουνού. Με τον τρόπο του, τον άγριο τρόπο του, τους δίνει να καταλάβουν ποιος είναι το αφεντικό και όλα τού υποτάσσονται τελικά.
Ο Φάουστο είναι, ή μάλλον πλανάται πως είναι, το δίχως άλλο πολύ σπουδαίος πλέον. Όμως, όσα έχει δεν του φτάνουν. Του μένει ακόμα κάτι να κατακτήσει: η θάλασσα. Έτσι, μπαίνει σε μια βάρκα και βγαίνει μεσοπέλαγα, όπου εξηγεί στη θάλασσα πως και εκείνη του ανήκει. Η θάλασσα, όμως, αρχικά δεν αποκρίνεται κι έπειτα, ήρεμα, του εξηγεί πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει… Άλλωστε ούτε καν την αγαπάει. Ο Φάουστο θυμώνει… Είναι δυνατόν να μην αγαπά τη θάλασσα; Τη δικιά του θάλασσα; Είναι δυνατόν να μην την καταλαβαίνει;
Η θάλασσα δεν υποκύπτει κι ο Φάουστο αναγκάζεται να της δείξει ποιος είναι το αφεντικό. Έχει τρόπο; Αναρωτιέται η θάλασσα. Φυσικά και έχει· χρειάστηκε δυστυχώς να τον χρησιμοποιήσει και στο παρελθόν, γιατί να μην τον χρησιμοποιήσει και τώρα και μάλιστα πιο έντονα; Κι έτσι η θάλασσα τον άφησε να της δείξει… Κι ο Φάουστο, υπερκτιμώντας τις δυνάμεις του, χάθηκε για πάντα μες στα νερά της. Η θάλασσα στενοχωρήθηκε, αλλά παρέμεινε θάλασσα, και το βουνό παρέμεινε βουνό, κι όλες οι “ιδιοκτησίες” του Φάουστο συνέχισαν τη ζωή τους, χωρίς να τους ενδιαφέρει καθόλου πού εξαφανίστηκε ξαφνικά ένας νευρικός μυστακοφόρος μεσήλιξ, που διατεινόταν πως ήταν κύριος τους. Χωρίς να δίνουν δεκάρα για το ποια τελικά ήταν η τύχη του Φάουστο. Και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Ο μόνος που δεν έζησε ήταν ο άπληστος Φάουστο.
Ορμώμενος από το ποίημα του Βόνεγκατ και φυσικά από τον δρα Φάουστ, τον θρυλικό Γερμανό επιστήμονα και μάγο για τον οποίον λέγεται πως είχε συνάψει σύμφωνο αμοιβαίας υποστήριξης και συμμαχίας, με τον ίδιο τον διάβολο, τον Μεφιστοφελή, ο Jeffers αφηγείται μέσω λίγων λέξεων και λίγων εικόνων μια όχι διδακτική, αλλά μια παιδευτική ιστορία, έναν δικό του, σύγχρονο μύθο που θα γίνει σύντομα κλασικός. “Η τύχη του Φάουστο” δεν κουνάει το δάχτυλο στον αναγνώστη, απλά αφήνει τα γεγονότα να πάρουν τον δρόμο τους, ένα δρόμο προδιαγεγραμμένο, αποτελούμενο από τέσσερα στάδια: Ύβρις, Άτις, Νέμεσις και Τήσις.
Ο τρόπος που χρησιμοποιεί πανέξυπνα ο Jeffers, με τη μέθοδο της παραδοσιακής λιθογραφίας, το χρώμα στις μινιμαλιστικές ζωγραφιές του, που διαφέρουν κάπως από τις πιο κλασικές του εικονογραφήσεις, αντικατοπτρίζει άριστα την πορεία του αναιδούς (χωρίς αιδώ, δηλαδή ντροπή) Φάουστο απ’ τη (μάταιή του) ζωή προς τον αφανισμό.
Και ο αναγνώστης; Ο ενήλικος και το μεγάλο παιδί γειώνονται και αναθεωρούν, αν έχουν μπει σε τέτοια μονοπάτια. Τα μικρότερα παιδιά, από την άλλη, μαθαίνουν πως ο εγωισμός, η απληστία, η έλλειψη αγάπης και κατανόησης, η επιθυμία για το ανέφικτο και η προσπάθεια του ανθρώπου να επιβληθεί στην ανώτερή του φύση, τον οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην αποκαθήλωση και στην καταστροφή. Και η ζωή (των υπολοίπων) συνεχίζεται ήρεμα κι ωραία…
Αφορμή για πολλές πρωτο-φιλοσοφικές συζητήσεις μάς δίνουν οι εκδόσεις Ίκαρος και τις ευχαριστούμε!
“Η τύχη του Φάουστο” είναι βιβλίο αριστουργηματικό. Καλή ανάγνωση.
