Φανταστείτε το εξής σκηνικό: Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα σε μια ομάδα μικρών παιδιών, από πέντε ως έξι ετών, σε ένα πολυπολιτισμικό κέντρο δημιουργικής απασχόλησης και ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης, η Κ. ακούει τα άλλα παιδιά που μιλούν για τον στολισμό του δέντρου και τη φάτνη, σκύβει το κεφαλάκι της και κάνει σαν να ψάχνει κάτι πάνω στα σχέδια της φούστας της. Δίπλα της ο Χ. σχηματίζει κυκλάκια με το δάχτυλό του πάνω στο μπράτσο της καρέκλας. Η Μ. θέλει να μάθει τα πάντα για τα κεράκια και τη Χανουκά για την οποία μιλά η Ε. Ο Λ. ακούει με μεγάλο ενδιαφέρον την περιγραφή μιας θεατρικής παράστασης που είδε η Α., η οποία αναφερόταν με θαυμασμό στην άφιξη των μάγων στη φάτνη του Χριστού. Η Τ. χτυπά με χαρά τα χέρια της και χαμογελά στην ιδέα τού να μπαίνει ένας μεγαλόσωμος γλυκός παππούλης με κόκκινα στο σαλόνι από το τζάκι, με ένα σάκο γεμάτο δώρα. Ο Ε. κάθεται σε μια γωνιά και παίζει με το αυτοκινητάκι του, κάνοντας πως δεν τον ενδιαφέρει τίποτα απ’ ό,τι ακούγεται μέσα στην αίθουσα, επιστρέφει όμως στο σπίτι γεμάτος απορίες τις οποίες απευθύνει στους γονείς του, που δεν πιστεύουν σε κανέναν θεό και καμία θρησκεία, δηλώνουν άθεοι και άθρησκοι.
Η θρησκεία στη ζωή μας
Και κάπως έτσι η θρησκεία μπαίνει στην ζωή μας και ψυχοκοινωνικά. Όπως όλα τα θέματα θίγονται και εισάγονται σταδιακά στον ψυχικό μας κόσμο μας, έτσι εισάγεται συνειδητά και ασυνείδητα και η θρησκεία αρχικά μέσα από την οικογένεια και έπειτα μέσα από τους χώρους εκπαίδευσης, αποτελώντας ένα βασικό συστατικό ένταξης του ατόμου σε κοινωνικές ομάδες.
Στη χώρα μας, στις μέρες μας, τα παιδιά έρχονται σε επαφή με διαφορετικούς πολιτισμούς και θρησκείες όλο και περισσότερο, από πολύ μικρή ηλικία, και εμείς οι γονείς οφείλουμε να τα βοηθήσουμε να κατανοήσουν, να αποδεχτούν και να σεβαστούν το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να πιστεύει και να ακολουθεί τις πρακτικές της θρησκείας του δίχως φανατισμούς και προκαταλήψεις.
Είναι σημαντικό να δημιουργήσουμε έναν ασφαλή χώρο στα παιδιά, όπου θα μπορούν να κάνουν ερωτήσεις σε σχέση με όλα όσα τα περιστοιχίζουν και να αναζητήσουμε μαζί τους απαντήσεις, να συζητήσουμε μαζί τους, μέχρι εκεί που μπορούμε και αντέχουμε κι ακόμα παραπέρα. Η θρησκεία είναι ένα σημαντικό θέμα που «σηκώνει» πολλές ερωτήσεις, σκέψη και συζήτηση. Ας το παραδεχτούμε. Πολλές φορές έχουμε και εμείς οι ίδιοι απορίες και ίσως και φόβο σε σχέση με αυτές τις απορίες, γιατί η πίστη δεν είναι τυφλή· και όταν μας έχει απλά φορεθεί χωρίς σκέψη, από φόβο, τότε μόνο φόβο μπορεί να γεννήσει.
Ο Χριστός δεν είπε στον «άπιστο» Θωμά «Πίστευε, και μη ερεύνα», αλλά τον προέτρεψε να ελέγξει με τα ίδια του τα χέρια τις τρύπες από τα καρφιά Του! Το «Πίστευε και μη, ερεύνα» είναι μια δύσκολη διαδικασία, γιατί μας βάζει σε μια διαρκή θέση διερώτησης και διερεύνησης, που ‒ανάλογα με το πόσο σταθερός και ώριμος είναι ο ψυχισμός μας‒ μπορούμε να αντέξουμε. Άλλοι λιγότερο, άλλοι περισσότερο και άλλοι καθόλου.
Εύκολες ερωτήσεις-Δύσκολες απαντήσεις
Τα παιδιά μας, των οποίων η ψυχική δομή είναι στα σκαριά και γι’ αυτόν το λόγο δεν τα τρομάζουν οι ερωτήσεις, αντιθέτως οι ερωτήσεις τα τρέφουν, μας φέρνουν συχνά σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση. Όπως, όμως, δεν θα τα αφήναμε νηστικά στο σώμα, καλό θα ήταν να μην τα αφήνουμε νηστικά ούτε στην ψυχή και να είμαστε, όσο μπορούμε και όσο αντέχουμε, ανοιχτοί στις ερωτήσεις τους.
Προσωπικά, έχω δυσκολευτεί αρκετές φορές με τις ερωτήσεις της μικρής μου, έχω όμως καταλάβει πως αυτό που με δυσκολεύει είναι η δυσκολία και αμηχανία των δικών μου γονιών να απαντήσουν, όταν ήμουν στην αντίστοιχη ηλικία, στις δικές μου απορίες, την οποία έχω εσωτερικεύσει μέσα μου. Θυμάμαι πάντα όμως την στιγμή που στα έξι μου χρόνια έθεσα την ερώτηση «Γιατί ο Θεός άφησε τον Ηρώδη να σκοτώσει όλα αυτά τα μωρά;» και τη δική μου μητέρα (που προφανώς είχε αντίστοιχα τις δικές της δυσκολίες) να μου απαντά: «Δεν έχω ιδέα! Είναι πράγματι πολύ άδικο, έλα να σκεφτούμε μαζί» και θυμάμαι ακόμα τις συζητήσεις μας. Ανοίγαμε λεξικά για όσα δεν καταλάβαινα, έψαχνε μαζί μου και μου δημιουργούσε χρόνο και χώρο σκέψης. Πόσο ανακουφιστικό! Σίγουρα δύσκολο για εκείνη, γιατί έτσι έδινε χώρο για ακόμα περισσότερες ερωτήσεις, αλλά έτσι συμβαίνει συνήθως: όσο ταΐζεις ένα παιδί τόσο αυτό μεγαλώνει!
Ακολουθούν δυο δύσκολες ερωτήσεις από πεντάχρονα παιδιά και απόπειρες απαντήσεων από γονείς.
Ερώτηση: «Μπαμπά, γιατί δεν πιστεύουν όλοι στον Χριστό; Γιατί δεν έχουν όλοι Χριστούγεννα; Ο φίλος μου ο Σ. δεν έχει στολίσει ποτέ δέντρο».
Απάντηση: «Διότι, αγάπη μου, υπάρχουν διαφορετικές θρησκείες και κάθε θρησκεία έχει διαφορετικούς τρόπους να γιορτάζει κάθε εποχή του χρόνου και κάθε θρησκεία δίνει διαφορετικό όνομα στον θεό στον οποίο συγκεντρώνεται η πίστη».
Ερώτηση: «Μαμά, τι είναι η θρησκεία; Και τι είναι η πίστη;»
Απάντηση: «Στο δικό μου μυαλό θρησκεία είναι μια ιστορία για τη ζωή του ανθρώπου, που σε κάθε χώρα συνοδεύεται από διαφορετικές, μικρές ή μεγάλες άλλες ιστορίες, που μας δίνει δύναμη και που μιλά για την ύπαρξη του θεού. Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές θρησκείες, σε κάθε οικογένεια, σε κάθε χώρα, σε κάθε σημείο της Γης. Σε όλες αυτές τις διαφορετικές θρησκείες υπάρχει ένα κοινό, η Πίστη του ανθρώπου. Η πίστη είναι κατά κάποιον τρόπο ένα δυνατό συναίσθημα που μας δίνει δύναμη, ασφάλεια και σιγουριά, μοιάζει κάπως με το συναίσθημα που έχεις όταν ξέρεις ότι είμαστε εγώ και ο μπαμπάς στο σπίτι μαζί σου και μπορούμε να σε προστατέψουμε από όλα».
Οι ερωτήσεις θα μπορούσαν να συνεχιστούν ατελείωτα και ‒για αρκετούς από εμάς‒ βασανιστικά. Μια και τα Χριστούγεννα είναι η εποχή της αγάπης, της αποδοχής και του σεβασμού, ας κάνουμε χώρο μέσα μας κι ας δημιουργήσουμε έναν ασφαλή χώρο στην ψυχή των παιδιών μας, ώστε να αποδέχονται και να σέβονται τους διαφορετικούς πολιτισμούς και τις διαφορετικές θρησκείες χωρίς να αισθάνονται απειλή και φόβο. Δεν γιορτάζουν όλοι τα Χριστούγεννα, μα δεν πειράζει!
Συμβουλές προς τους γονείς:
- Αφήστε τα παιδιά σας να κάνουν ερωτήσεις.
- Πριν δώσετε απαντήσεις, είναι βοηθητικό να πείτε κάτι σαν «Ωραία ερώτηση! Τι σκέφτεσαι εσύ για αυτό; Θα ήθελες να ψάξουμε και να σκεφτούμε;» Ανοίξτε βιβλία, εγκυκλοπαίδειες, σερφάρετε στο ίντερνετ (ένας τρόπος να τους δείξετε πόσο χρήσιμο μπορεί να είναι το διαδίκτυο αν χρησιμοποιηθεί σωστά).
- Μη φοβηθείτε να παραδεχτείτε πως δεν γνωρίζετε κάτι. Απολαύστε μαζί τους τη χαρά της έρευνας και της ανακάλυψης.
- Μιλήστε τους φυσικά για αυτά που εσείς αισθάνεστε και πιστεύετε, αλλά όχι δογματικά και απόλυτα. Είναι σημαντικό να υπάρχει χώρος σκέψης μέσα τους, μην το ξεχνάτε. Γνωρίζω πως κάποιες φορές, αν όχι πάντα, αυτό τρομάζει, αλλά έτσι πρέπει να γίνει!
Η κ. Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγος-οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια.
