Ένας διαφορετικός (και φιλικός προς τα παιδιά) Μαγικός αυλός στην Εθνική Λυρική Σκηνή

Ας μην κοροϊδευόμαστε. Η όπερα είναι ένα δύσκολο θέαμα, πολλώ δε μάλλον όταν οι θεατές είναι παιδιά. Εμείς πάλι, ο σύντροφός μου κι εγώ δηλαδή, ως οπερόφιλοι, από τότε που τα παιδιά μας ήταν πολύ μικρά, τα φέραμε σε επαφή με τον μαγικό της κόσμο. Συχνά τους βάζαμε γνωστές ή λιγότερο γνωστές όπερες για να τα αποκοιμίσουμε, πολύ συχνά και τώρα που μεγάλωσαν λίγο αποκοιμιούνται με το CD του Κουρέα της Σεβίλλης ή του Μαγικού Αυλού ή του (παιδικού) Πρίγκιπα που λερώνει, έχουμε δει όλες τις (ελάχιστες) παιδικές όπερες που έχουν ανέβει τα τελευταία χρόνια στις αθηναϊκές σκηνές και παρακολουθούμε πολύ συχνά οικογενειακώς όπερες (ακόμα και δύσκολες, ναι έχουν δει και Βάγκνερ) στην τηλεόραση, στο Κανάλι της Βουλής και στο Mezzo.

Σε γενικές γραμμές, όπου το λέμε, μας κοιτούν λες και είμαστε εξωγήινοι. Πράγματι, η όπερα είναι ένα ιδιαίτερο καλλιτεχνικό θέαμα και η παρακολούθησή της δεν είναι εύκολη. Είναι μάλλον παρεξηγημένη και βέβαια, για να την αγαπήσει κανείς και για να εξοικειωθεί, χρειάζεται εκπαίδευση. Πολλώ δε μάλλον, όταν μιλάμε για παιδιά.

Όμως, το λυρικό θέατρο είναι ένα μαγικό είδος, που συμπυκνώνει σχεδόν όλες τις μορφές της τέχνης. Είναι ένα θέαμα, που πρέπει να μπορεί να το παρακολουθήσει και να το απολαύσει ο καθένας. Ακόμα και ο πολύ μικρός θεατής. Πρόσφατα, πήραμε την απόφαση να πάμε μαζί με τα παιδιά μας, 10 και 7μιση ετών, σε μια “ενήλικη” όπερα. Μας βοήθησε το γεγονός ότι “Ο Μαγικός Αυλός” σε σκηνοθεσία του Μπάρρυ Κόσκυ, καλλιτεχνικού διευθυντή της Κωμικής Όπερας του Βερολίνου, και της Σούζαν Αντράντε, της βρετανικής θεατρικής ομάδας 1927, που παίζεται αυτές τις ημέρες στην Εθνική Λυρική Σκηνή, απέχει πολύ σκηνοθετικά και κειμενικά από τις κλασικές παραστάσεις που όλοι, λίγο έως πολύ, γνωρίζουμε. Η συγκεκριμένη πειραματική εκδοχή του Αυλού είναι ένα ασυνήθιστο (υπερ)θέαμα, που μπορεί να το παρακολουθήσει ο καθένας, ένα μείγμα φαντασίας, σουρεαλισμού, μαγείας και εξαιρετικά συγκινητικής αισθαντικότητας, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Κόσκυ. Ας δούμε το γιατί.

H πολυταξιδεμένη παραγωγή της Κωμικής Όπερας του Βερολίνου θεωρείται ο πιο επιτυχημένος και πολυσυζητημένος Μαγικός αυλός της εποχής μας, που φτιάχτηκε για να εντυπωσιάσει το -χορτασμένο από τις κλασικές σκηνοθεσίες- γερμανικό κοινό. Στην παράσταση αυτή, η εικαστική αφήγηση είναι μοναδική: Το animation συνομιλεί με το ζωντανό θέαμα και δημιουργείται έτσι ένα πολύχρωμο παραμύθι, που ταξιδεύει τους θεατές κάθε ηλικίας στον κόσμο της φαντασίας, σε ένα μαγικό σύμπαν με αναφορές από τον Μπάστερ Κήτον έως τον Τέρρυ Γκίλλιαμ και τη Λουίζ Μπουρζουά. Οι καλλιτέχνες εκτελούν με ακρίβεια τη «χορευτική» και εφευρετική σκηνοθεσία, στην οποία η χαρούμενη αισθητική του καμπαρέ (χωρίς να είναι πρόστυχη, μη φοβηθείτε), του μιούζικ χολ, των κινουμένων σχεδίων και του βωβού κινηματογράφου (κυρίως του γερμανικού εξπρεσσιονισμού- Μουρνάου, Βήνε, Ρίχτερ) συναντούν το βρετανικό χιούμορ και φυσικά την όπερα. Με χρήση live video, οι πρωταγωνιστές αλληλεπιδρούν με καρτούν επί της σκηνής (λάτρεψα τη γάτα του Παπαγκένο) και ο θεατής αισθάνεται ότι ξεφυλλίζει ένα ζωντανό βιβλίο παραμυθιών ή να βλέπει έναν πίνακα ζωγραφικής να ζωντανεύει.

Ο Μαγικός αυλός είναι η πιο πολυπαιγμένη γερμανόφωνη όπερα και μια από τις δέκα δημοφιλέστερες σε ολόκληρο τον πλανήτη. Όλοι γνωρίζουν την ιστορία, όλοι γνωρίζουν τη μουσική, όλοι γνωρίζουν τους χαρακτήρες. Επιπλέον, πρόκειται για ένα έργο ανεξάρτητο από τον χρόνο, με την έννοια ότι τόσο ένας οκτάχρονος όσο και ένας ογδοντάχρονος βρίσκουν σ’ αυτή την όπερα κάτι πολύ δικό τους. -Μπάρρυ Κόσκυ

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ίδιος ο Μπάρρυ Κόσκυ: “Η Σουζάν Αντράντε και ο Πωλ Μπάρριτ (Ομάδα 1927), όπως κι εγώ βέβαια, μοιραζόμαστε μια ιδιαίτερη αγάπη για την επιθεώρηση, το βωντβίλ, το μιούζικ χολ και συγγενείς θεατρικές μορφές. Εννοείται ότι ανάμεσα σ’ αυτές είναι και ο βωβός κινηματογράφος, γι’ αυτό και ο δικός μας Παπαγκένο έχει στοιχεία του Μπάστερ Κήτον, ο Μονόστατος είναι και λίγο Νοσφεράτου, ενώ η Παμίνα μπορεί να θυμίζει λιγάκι τη Λουίζ Μπρουκς. Ας μη θεωρηθεί όμως ότι όλα αυτά αποτελούν κάποιο ιδιότυπο αφιέρωμα στον βωβό κινηματογράφο, γιατί ενυπάρχουν πάρα πολλές επιρροές από άλλους χώρους. Ο κόσμος του βωβού μάς χάρισε ένα λεξιλόγιο στο οποίο μπορούμε να δώσουμε πολύ ευρύτερες διαστάσεις”.

Για όσους δεν το γνωρίζουν, η υπόθεση είναι, σε πρώτο επίπεδο, ένα love-story. Aφορά την προσπάθεια του Ταμίνο να ελευθερώσει την όμορφη Παμίνα από τον Ζαράστρο. Η μητέρα της, η Βασίλισσα της Νύχτας, παρέχει γι’ αυτόν το σκοπό στον Ταμίνο ένα μαγικό αυλό και στον ακόλουθό του Παπαγκένο ασημένια καμπανάκια, των οποίων ο ήχος βοηθά να ξεπεραστούν κάθε είδους δοκιμασίες. Σταδιακά οι στερεότυπες απόψεις για το καλό και το κακό ανατρέπονται. Αυτό το οποίο αποδεικνύεται καλό εν τέλει θριαμβεύει και το κακό κατακρημνίζεται (KA-BOOM, spoiler, δεν αναφέρω κάτι άλλο).

Τα παιδιά, λοιπόν, που φυσικά ήξεραν εκ των προτέρων (πάνω κάτω, χωρίς τις ακατανόητες για αυτά τεκτονικές του αναγνώσεις και τις αλληγορίες) την ευχάριστη και προσιτή ιστορία που αφηγείται το λιμπρέτο του Εμάνουελ Σικανέντερ, απόλαυσαν μια παράσταση εικόνων, που ένωσε με πανέξυπνη αλληλεπίδραση τον επίπεδο χώρο της οθόνης με τον τρισδιάστατο χώρο των ηθοποιών, από την οποία έλειπαν τα (πιθανόν κουραστικά για εκείνα) γερμανικά ρετσιτατίβι (είχαν αντικατασταθεί από κάρτες τίτλων και διαλόγων, όπως στον βωβό κινηματογράφο, με διαφορετική μουσική), ενώ στη σκηνή παρήλαυναν ιπτάμενοι ελέφαντες, δράκοι, περιφερόμενοι αυλοί με ουρές από νότες, αρτίστες φανταχτερά ντυμένες, λουλούδια, αστραπές και κεραυνοί, βόμβες, κάρτες ταρώ, ψητά κοτόπουλα, μαχαίρια, μασέλες, μαγικές καμπάνες, ιππόκαμποι και μέδουσες, αγριόσκυλα που θύμιζαν τον Κέρβερο, στρατιές από λύκους (όχι και τόσο τρομακτικούς εν τέλει) και μαϊμούδες…

Κατά τη διάρκεια της παράστασης, πέταξαν κι αυτά κι εμείς μέχρι τα αστέρια και πήραμε το ασανσέρ για τον κάτω κόσμο, ακούσαμε το τραγούδι τριών μικρών ιπτάμενων αγοριών-πεταλούδων και ξεκαρδιστήκαμε στα γέλια με τα Παπαγκενάκια που γέμισαν τη σκηνή, σφραγίζοντας τον έρωτα του (επιτέλους δικαιωμένου) Παπαγκένο και της Παπαγκένα του.

Ο Κόσκυ, μέσα από δεκάδες συμβολισμούς και εικαστικά τεχνάσματα, προτείνει τη δική του ανάγνωση για το βαθύτερο νόημα του Μαγικού αυλού, καθώς θεωρεί ότι το έργο μιλάει για την αναζήτηση της αγάπης στον κόσμο των ονείρων, με μεγάλες δόσεις μοναχικότητας. Συγκεκριμένα, αναφέρει: “Θα μπορούσε κανείς να ερμηνεύσει την παραγωγή μας σαν ένα ταξίδι μέσα από τους ονειρικούς κόσμους του Ταμίνο και της Παμίνας. Αυτοί οι δύο ονειρικοί κόσμοι συναντιούνται και σχηματίζουν ένα καινούριο, αλλόκοτο όνειρο. Το πρόσωπο που συνδέει αυτά τα όνειρα και τον κόσμο τους είναι ο Παπαγκένο. Δίνουμε μεγάλο βάρος σε αυτά τα τρία πρόσωπα. Έχει ενδιαφέρον ότι και ο Παπαγκένο κυνηγάει απεγνωσμένα μια εικόνα: την τέλεια γυναίκα της φαντασίας του, μια γυναίκα που πολύ θα ήθελε να έχει για σύντροφό του. Παρ’ όλα τα κωμικά στοιχεία, υπάρχει ένα έντονο στοιχείο μοναξιάς στον Μαγικό αυλό. Το μισό έργο ασχολείται με μοναχικούς ανθρώπους: παρά τον εύθυμο τόνο της, η άρια του Παπαγκένο «Ο πουλολόγος είμ’ εγώ» μιλάει για έναν άνθρωπο που νιώθει μόνος και του λείπει η αγάπη. Στην αρχή κιόλας της όπερας ο Ταμίνο τρέχει μόνος μέσα στο δάσος.

Οι τρεις γυναίκες είναι μόνες και νιώθουν έλξη για τον Ταμίνο. Η Βασίλισσα της νύχτας είναι μόνη: ο άντρας της έχει ήδη πεθάνει και τώρα της κλέβουν την κόρη της. Και ο Zαράστρο έχει μια τεράστια ακολουθία αλλά καμία σύντροφο στο πλάι του. Για να μη μιλήσουμε για τον Μονόστατο, που οι ανικανοποίητες ερωτικές παρορμήσεις του εκφυλίζονται σε αχαλίνωτη λαγνεία. Το βασικό θέμα του Μαγικού αυλού είναι η αναζήτηση της αγάπης. Και τα διάφορα μονοπάτια στα οποία αυτή η αναζήτηση μπορεί να οδηγήσει. Και τέλος είναι μια ιστορία ορφική. Μιλάει για τη δύναμη της μουσικής, η οποία μπορεί να αλλάξει τη φύση και να κινήσει βουνά. Ας μην ξεχνάμε ότι η όπερα δεν ονομάζεται «Ταμίνο και Παμίνα» αλλά Μαγικός αυλός! Ο μαγικός αυλός δεν είναι ένα απλό όργανο αλλά η μουσική αυτή καθαυτή, και η μουσική, στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι συνώνυμη με την αγάπη. Νομίζω πως γι’ αυτόν τον λόγο είναι τόσο δημοφιλής αυτή η όπερα: γιατί οι άνθρωποι βλέπουν, ακούνε και νιώθουν ότι εδώ απεικονίζεται με ολοκληρωμένο τρόπο η αναζήτηση της αγάπης, στην οποία καταφεύγουν και οι ίδιοι ξανά και ξανά”.

Τολμήστε το, λοιπόν, και πηγαίνετε στη Λυρική Σκηνή μαζί με τα παιδιά σας, αν είναι από 6-7 ετών και άνω! Θα παρακολουθήσετε ένα υβριδικό υπερθέαμα που όμοιό του δεν έχετε ξαναδεί, θα θαυμάσετε τη σκηνοθετική ομάδα για τη σύλληψη αυτής της εικαστικής ιδέας, θα απορροφηθείτε από τα εκπληκτικά σκηνικά, θα γελάσετε πολύ και θα απολαύσετε τη μαγική και πολυεπίπεδη, μελωδική μουσική του Μότσαρτ, ο οποίος, χάρη στον Κόσκυ και στην Αντράντε, μοιάζει σαν να “σκηνοθετεί” μετά θάνατον μια ταινία βωβού κινηματογράφου. Θα φύγετε από το ΚΠΙΣΝ με ένα αίσθημα ψυχικής ανάτασης και βομβαρδισμένοι από δεκάδες ενδιαφέρουσες ερωτήσεις των μικρών σας, που θα τραγουδούν “Πα, πα, πα, πα, πα, πα, Παπαγκένο, Παπαγκένα” στο αυτοκίνητο. Αν πάλι τα παιδιά σας είναι ακόμα μικρά ή δεν είστε σίγουροι αν θα μπορέσουν να αντεπεξέλθουν σε μια τόσο απαιτητική παράσταση, πηγαίνετε χωρίς αυτά! Αυτός ο Μαγικός Αυλός θα σας μείνει χαραγμένος στη μνήμη σας για πάντα. Μπράβο στην Εθνική Λυρική Σκηνή, που έφερε στην Ελλάδα αυτή την παράσταση.

Υ.Γ. Είδα την παράσταση την 1η Απριλίου. Από φωνές ξεχώρισα την Παμίνα της Χρύσας Μαλιαμάνη, τις τρεις κυρίες, Μαρία Κωστράκη, Αρτέμιδα Μπόγρη και Έλενα Μαραγκού, άριστα δεμένες μεταξύ τους και τη χορωδία της Λυρικής Σκηνής, που έκανε ένα εντυπωσιακό φωνητικά κλείσιμο. Φυσικά, συγχαρητήρια και στη μαέστρο Ζωή Τσόκανου, που διηύθυνε εξαιρετικά την ορχήστρα.