«Το πάρκο παραμένει στη μνήμη μου όσο κανένα άλλο πάρκο που έχω επισκεφθεί στη ζωή μου. Η πεμπτουσία ενός πάρκου είναι όπως όταν κάποιος κοιτά έναν πίνακα ή ονειρεύεται, να βρίσκεται σε έναν τόπο που όμως δεν μπορεί ποτέ να πάει» (Χένρι Μίλερ, 1939).

«Ο κήπος είναι η χαρά των παιδιών. Μέσα στα σκιερά δρομάκια η ψυχή του παιδιού πλησιάζει τη φύση, τη μεγάλη μητέρα που το ζωογονεί με τη μυρωμένη της ατμόσφαιρα και του καλλιεργεί το αίσθημα του καλού και του ωραίου. (…) Το μεγαλύτερο μέρος της πελατείας του κήπου είναι μεγάλοι. Αν όμως ο βασιλικός κήπος δεν προορίζεται αποκλειστικώς για παιδιά, όλα εκεί μέσα προς το παιδί απευθύνονται» (Αθηναϊκά Νέα, 24/5/1939).

Στο κέντρο της Αθήνας υπάρχει μια πράσινη όαση (ναι, ακούγεται κλισέ, αλλά αυτό ακριβώς είναι) 158 στρεμμάτων, ένα πολύ όμορφο πάρκο που προσφέρεται για οικογενειακές (και όχι μόνο) βόλτες στους δαιδαλώδεις διαδρόμους του, παιχνίδι, τρέξιμο, καφέ, πικνίκ, παρατήρηση και χαλάρωση. Μια βόλτα στον Εθνικό Κήπο μάς κάνει να ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στην καρδιά μιας γκρίζας και θορυβώδους πρωτεύουσας και μας ανατάσσει σωματικά και ψυχικά. Πάμε να τον γνωρίσουμε!

Η ιστορία

Το πρώτο διακοσμητικό πάρκο της νεότερης Ελλάδας ήταν ιδέα της Αμαλίας, που ήθελε να δημιουργήσει έναν κήπο αντάξιο των μεγάλων ευρωπαϊκών, και σχεδιάστηκε πίσω από τα ανάκτορα, το σημερινό, δηλαδή, κτήριο της Βουλής. Ήδη από την αρχαιότητα ο συγκεκριμένος τόπος της παραποτάμιας περιοχής του Ιλισού ήταν γνωστός με το όνομα «κήπος», όπου υπήρχε και ιερό «της Αφροδίτης εν κήποις», όπως λέει ο Παυσανίας στα Αττικά του. Εκεί συχνά λέγεται ότι πήγαινε ο Σωκράτης για περίπατο, φιλοσοφώντας συγχρόνως με τους μαθητές του.

Η διαμόρφωση του Βασιλικού Κήπου ξεκίνησε από το 1836, ολοκληρώθηκε το 1862, με την αποχώρηση των Βαυαρών από την Ελλάδα, και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα δυτικοευρωπαϊκής κηποτεχνίας του 19ου αιώνα. Ο κήπος χαρακτηρίστηκε με εντολή της βασίλισσας επιστημονικός και βοτανικός, καθώς και ιδιωτικός. Η είσοδος στο κοινό επιτρεπόταν ελάχιστες ημέρες τον χρόνο, μόνο όταν έλειπαν οι βασιλείς από τα ανάκτορα. Το 1839 φυτεύτηκαν 15.000 καλλωπιστικά φυτά που μεταφέρθηκαν από τη Γένοβα, καθώς επίσης και αυτοφυή είδη, που μεταφέρθηκαν από το Σούνιο και την Εύβοια. Το ενδιαφέρον της Αμαλίας για τον κήπο ήταν μεγάλο και περνούσε τουλάχιστον τρεις ώρες ημερησίως ασχολούμενη προσωπικά με τη φροντίδα του. Το 1842 μάλιστα φύτεψε η ίδια τις περίφημες ουασινγκτόνιες που υπάρχουν μέχρι και σήμερα στην είσοδο της λεωφόρου Αμαλίας.

Κατά τη διάρκεια των διαφόρων φυτευτικών εργασιών προέκυψαν αρχαιολογικά ευρήματα, συμπεριλαμβανομένων ενός ρωμαϊκού μωσαϊκού ψηφιδωτού, αλλά και του αρχαίου υδραγωγείου του Πεισίστρατου, που αποτελεί μέχρι και σήμερα χώρο άρδευσης του πάρκου. Εν τω μεταξύ, μέσα στο πάρκο κυκλοφορούσαν ελεύθερα πουλιά, όπως πάπιες, κύκνοι, φλαμίνγκο και παγόνια, ενώ στην πορεία προστέθηκαν και κάποια ζώα και έτσι, σταδιακά, δημιουργήθηκε ένας μικρός ζωολογικός κήπος, που διατηρείται, με τις καλές και τις κακές στιγμές του, μέχρι και σήμερα που φιλοξενεί μια μικρή συλλογή από οικόσιτα κυρίως ζώα. (Αν θυμάστε, κατά τη δεκαετία του ’80 υπήρχαν έως και λιοντάρια!)

Το 1868 εγκαθίσταται στον Κήπο η τότε βασιλική και κατόπιν προεδρική φρουρά, οι γνωστοί μας τσολιάδες, που εντυπωσιάζουν τους μικρούς επισκέπτες του, με τις παράξενες στολές τους, τις φουστανέλες, την ακινησία τους και τις τελετουργικού χαρακτήρα αποστολές τους. Το 1923 ο κήπος χαρακτηρίστηκε «κρατικός δημόσιος» και μετονομάστηκε με νομοθετικό διάταγμα σε Εθνικό Κήπο, κατά την περίοδο της αβασίλευτης δημοκρατίας, το 1927, ονομάστηκε πάλι Βασιλικός Κήπος με την Παλινόρθωση του 1935 και ξανά ονομάστηκε Εθνικός Κήπος οριστικά το 1974. Πάντως, από το 1927 παραμένει ανοιχτός στο κοινό από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου, ενώ τη χρονιά εκείνη τοποθετήθηκαν τα πρώτα παγκάκια, για να φιλοξενήσουν τους Αθηναίους, κατασκευάστηκε η λίμνη με τις πάπιες, σήμα κατατεθέν του κήπου, και υπαίθριος καθιστικός χώρος μέχρι και σήμερα, αλλά και η πρώτη παιδική χαρά!

Ο Κήπος σήμερα

Χλωρίδα: Στη βλάστηση του πάρκου περιλαμβάνονται περίπου 7.000 δέντρα, 40.000 θάμνοι και άλλα φυτά, από 519 είδη και ποικιλίες. Οι ουασινγκτόνιες, που συγκροτούν την εντυπωσιακή δεντροστοιχία της εισόδου Β. Αμαλίας και έχουν ύψος περίπου 21 μ., οι καζουαρίνες της Αυστραλίας, οι κινεζικοί αείλανθοι και ο μοναδικός στην Ελλάδα κύκας ο στρεπτόφυλλος, δίνουν στο πάρκο μια σχεδόν εξωτική όψη. Μαζί με τα παιδιά σας μπορείτε να σταθείτε για λίγο στο «δωμάτιο των γλυσινών» και μετά να περπατήσετε ανάμεσα από κουτσουπιές, ίταμους, αγγελικές, βιβούρνα, πεύκα, λεύκες, γιούκα, πλατάνια, νεραντζιές, δάφνες, αγριλιές, φυτολάκες, αθάνατους, μπαμπού, βραχυχίτωνες, καζουαρίνες, οριζοντιόκλαδα κυπαρίσσια, κανάριους φοίνικες, φλαμουριές, δεντρολίβανα, πυράκανθους, άκανθες. Θα παρατηρήσετε ότι πολλά από τα δέντρα είναι σφιχταγκαλιασμένα από αιωνόβιους κισσούς. Θα έχετε μάλιστα την ευκαιρία να δείτε από κοντά και ένα από τα δέντρα που συναντά σπάνια κανείς στην Αττική, τη βελανιδιά, που φυτεύτηκε το 1845. Σημειώνουμε ότι στον Κήπο κατασκευάστηκαν τα δύο πρώτα θερμοκήπια της χώρας.Δυστυχώς, το Βοτανικό Μουσείο που στεγάζεται στον χώρο από το 1985, σε πέτρινο κτήριο του Κλεάνθη που χρησίμευε ως βασιλικό περίπτερο, προς το παρόν δεν λειτουργεί.

Πουλιά: Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, στον Κήπο βρίσκουν τροφή και καταφύγιο μερικά από τα πιο γνωστά είδη αλλά και διάφορα σπάνια πουλιά, καθώς οι πυκνές φυλλωσιές του είναι ιδανικός χώρος για τα μικρόσωμα μεταναστευτικά πουλιά που περνούν από το Λεκανοπέδιο. Για άλλα, πάλι, αποτελεί μια φιλόξενη γωνιά που τους εξασφαλίζει τροφή τον χειμώνα, όταν πολλοί από τους θάμνους του γεμίζουν με καρπούς. Μάλιστα, για ορισμένα, μοιάζει τόσο κατάλληλος χώρος επιβίωσης ώστε αποφάσισαν να εγκατασταθούν μόνιμα εδώ. Τέλος, όπως είναι αναμενόμενο, ο Κήπος συνιστά και καταφύγιο όλων των «φτερωτών δραπετών» που καταφέρνουν να ξεφύγουν από το κλουβί τους. Οι παπαγάλοι είναι οι πιο συνηθισμένοι από αυτούς. Πηγαίνετε, λοιπόν, για ορνιθοπαρατήρηση και θα περάσετε υπέροχα!

Η Παιδική Βιβλιοθήκη: Ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 1984 και διαθέτει δύο αναγνωστήρια, μία αίθουσα παραμυθιού και μία αίθουσα μουσικής και προβολών. Τα ράφια της φιλοξενούν σήμερα πάνω από 6.000 βιβλία. Το σπιτάκι που τη φιλοξενεί χτίστηκε το 1848 ως γραφείο-ησυχαστήριο («l’hermitage») του Γάλλου κηποτέχνη Μπαρό. Η βιβλιοθήκη δέχεται στον χώρο της παιδιά που κάνουν τη βόλτα τους στον Κήπο, σχολεία, παιδιά με ειδικές ανάγκες, φοιτητές, σπουδαστές και μελετητές. Συνεργάζεται με φορείς όπως η Ορνιθολογική Εταιρεία και η WWF, αλλά και με περιβαλλοντικές ομάδες σχολείων, συγγραφείς, εικονογράφους κ.λπ. και συμμετέχει σε εκδηλώσεις για το βιβλίο και σε προγράμματα φιλαναγνωσίας. Κάθε πρώτο Σάββατο του μήνα, από τον Οκτώβριο μέχρι και τον Ιούνιο, πραγματοποιείται εκδήλωση για μικρά παιδιά για το καλωσόρισμα του μήνα που έρχεται με αφηγήσεις λαϊκών παραμυθιών συνοδεία μουσικής από την ομάδα «Παραμυθοσέντουκο» (δύο παραστάσεις: 11:30 και 12:30 το πρωί). Η βιβλιοθήκη είναι ανοιχτή καθημερινά από τις 9:00 μέχρι τις 15:00 εκτός Κυριακής και Δευτέρας.

Οι λίμνες: Περίφημες είναι βέβαια οι λίμνες του Κήπου. Υπάρχουν έξι μικρές και μεγάλες λίμνες, με μέσο βάθος ένα μέτρο που καλύπτουν συνολικά έκταση δύο στρεμμάτων. Η λίμνη στη λεωφόρο Βασ. Σοφίας (στο ψηλότερο σημείο του Κήπου) αποτελεί την κεντρική υδαταποθήκη του, όπου φτάνει το νερό που έρχεται από τον Άγιο Θωμά και από εκεί, μέσω ενός πολύπλοκου και σοφού συστήματος υπέργειων και υπόγειων αυλάκων, διοχετεύεται σε ολόκληρο τον Κήπο, τόσο για την άρδευσή του όσο και για το γέμισμα των άλλων λιμνών.

Η Παιδική Χαρά: Ο χώρος της Παιδικής Χαράς λειτουργεί και φυλάσσεται καθημερινά από τις 9 το πρωί μέχρι και τη δύση του ηλίου, με το κλείσιμο του Κήπου. Έχει έκταση περίπου 2 στρέμματα και στο μεγαλύτερο μέρος της είναι σκιασμένη από πεύκα.

Ο Βράχος της Αμαλίας: Πρόκειται για μια γεωμορφολογική βραχώδη προεξοχή στο γενικό ανάγλυφο του Κήπου, πίσω από τον χώρο της Παιδικής Χαράς, όπου η βασίλισσα Αμαλία τοποθέτησε ένα μεταλλικό κάθισμα ώστε να επιβλέπει τις κηποτεχνικές εργασίες. Από το σημείο αυτό, την εποχή εκείνη όπου τα δέντρα ήταν χαμηλά και οι πολυκατοικίες ανύπαρκτες, μπορούσε κανείς να έχει θέα μέχρι τη θάλασσα, την Αίγινα και τις καθαρές μέρες μέχρι και την Πελοπόννησο. Εικάζεται ότι  από το σημείο αυτό περνούσαν τα παλιά τείχη της πόλης των Αθηνών. Ανεβείτε και ατενίστε!

Αγάλματα: Σε ολόκληρη την έκταση του Κήπου υπάρχουν αγάλματα προσωπικοτήτων φιλοτεχνημένα από αξιόλογους γλύπτες, όπως αυτά του Καποδίστρια, του Σολωμού, του Βαλαωρίτη, του Ζαν Μορεάς και του Ιωάννη Σαμαρά, που βρίσκονται διάσπαρτα σε εξέχοντα σημεία του πάρκου. Αναζητήστε τα και μιλήστε στα μικρά σας για τους σπουδαίους αυτούς ανθρώπους.

Το ηλιακό ρολόι: Βρίσκεται μπροστά από τις ουασινγκτόνιες στην κεντρική είσοδο από τη λεωφόρο Αμαλίας. Πρόκειται για έναν επικλινή μεταλλικό δείκτη στερεωμένο σε μαρμάρινη βάση στην οποία είναι χαραγμένες οι ώρες. Η σκιά του δείκτη, ανάλογα με τη θέση του ήλιου, δείχνει και τη σχετική ώρα. Δοκιμάστε να τη διαβάσετε!

Εδώ και μερικά χρόνια γίνονται συζητήσεις ανάμεσα σε αρμόδιους φορείς για την ανάπλαση, αναβάθμιση και ανάδειξη του Εθνικού Κήπου που, όμως, ως συνήθως, σκοντάφτουν σε πολιτικές σκοπιμότητες και στη γραφειοκρατία. Ελπίζουμε πως σύντομα τα όποια εμπόδια θα ξεπεραστούν και αυτό το καταπράσινο στολίδι της πόλης θα γίνει ακόμα πιο όμορφο και φιλικό προς τους επισκέπτες του, ο Κήπος «της εκστάσεως και της ρέμβης» όπως τον αποκάλεσε ο σπουδαίος αρχιτέκτονας Κώστας Μπίρης, ένας τόπος αναψυχής στο πιο κεντρικό σημείο της Αθήνας!

Tip: Μπορείτε να απολαύσετε τον καφέ, το αναψυκτικό σας ή ένα σνακ στο καφέ «Εθνικός Κήπος», από την πλευρά της Ηρώδου Αττικού. Είναι δροσερό και όμορφο. Σημειώστε, όμως, ότι είναι πολύ ακριβό. Λίγο πιο κάτω, στο Ζάππειο, υπάρχει πάντοτε και η «Αίγλη», με μεγαλύτερη ποικιλία επιλογών!

Info: Ο Εθνικός Κήπος είναι ανοιχτός για το κοινό από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου όλες τις ημέρες του χρόνου και η είσοδος είναι ελεύθερη. Διαθέτει επτά εισόδους: μία στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, τρεις στην οδό Ηρώδου του Αττικού, δύο στο Ζάππειο και μία στη λεωφόρο Βασιλίσσης Αμαλίας.