Το πιστεύετε ότι υπάρχουν παιδιά που δεν γκρινιάζουν για το σχολείο τους; Μαθητές, που είναι περήφανοι γιατί διδάσκονται σε όμορφες αίθουσες, σε ένα σχολικό περιβάλλον που τους εμπνέει; Το πιστεύετε ότι υπάρχουν παιδιά που δεν θέλουν να σχολάσουν και να γυρίσουν στο σπίτι;

Η μάθηση ως διαδικασία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το σχολείο ως τόπο αλληλεπίδρασης παιδιών και δασκάλων. Ένα άσχημο κτήριο, μια σκοτεινή τάξη, ένα γκρίζο προαύλιο δύσκολα κινητοποιούν. Αντιθέτως, ένα θετικό περιβάλλον ενεργοποιεί δημιουργικά όλα τα μέλη μιας σχολικής κοινότητας. Πώς, άραγε μπορεί να αλλάζει προς το καλύτερο η σχέση μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων με το σχολικό χώρο; Πώς μπορούμε όλοι να «δούμε το σχολείο αλλιώς»; Τι γίνεται όταν η εκπαίδευση αλληλεπιδρά με την αρχιτεκτονική;

Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα (EMK) / Designed for Better Learning (DfBL)

Μέσα σε χρονικό διάστημα μόλις 17 μηνών, χάρη στο πρωτοποριακό πρόγραμμα «Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα», ο δήμος Αθηναίων μεταμόρφωσε και αναβάθμισε σε πρότυπα περιβάλλοντα μάθησης διεθνώς  13 σχολικά συγκροτήματα όλων των βαθμίδων, που φιλοξενούν 24 σχολεία με 3.700 μαθητές κάθε χρόνο. Σε όλη του την έκταση το πρόγραμμα επένδυσε στην αποδοτικότητα δράσεωνσυμμετοχικού σχεδιασμού με εκπαιδευτικούς, μαθητές όλων των τάξεων και γονείς προσφέροντας τελικά σε όλη τη σχολική κοινότητα έναν σπουδαίο λόγο να νιώθει περήφανη για το σχολείο της.

Όπως επισήμανε στο Τaλκ ο Δήμαρχος Αθηναίων κ. Γιώργος Καμίνης, “Με το πρόγραμμα “Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα” αλλάζουμε τον τρόπο που τα παιδιά μαθαίνουν, κάνουμε πιο ελκυστική τη γνώση και συμμετοχική την εκπαιδευτική διαδικασία. Μεταμορφώνουμε το σχολείο σε πραγματικό πυρήνα μάθησης και ενδυναμώνουμε την σχολική κοινότητα. Έτσι, το δημόσιο σχολείο ανακτά την εμπιστοσύνη της σχολικής κοινότητας και ο δήμος Αθηναίων δείχνει ακόμη μια φορά στην πράξη ότι έχει θέσει ψηλά τον πήχη, στην προσπάθειά του να προσφέρει ό,τι καλύτερο και καινοτόμο για τα παιδιά. Στηρίζοντας τη μάθηση και κάνοντας πιο όμορφη τη ζωή τους.”

Όπως πρόσθεσε η αντιδήμαρχος για το Παιδί κ. Μαρία Ηλιοπούλου “Ο δήμος Αθηναίων μπορεί και οφείλει να συνδράμει στην εκπαιδευτική πολιτική του τόπου, όχι μόνο με παρεμβάσεις στη λειτουργία των σχολείων, αλλά και σε αυτήν καθ’ αυτήν την υλοποίηση δράσεων που βοηθούν το παιδί να αξιοποιήσει τις δεξιότητες και τα ταλέντα του.”

Το πρόγραμμα Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα σχεδιάστηκε και υλοποιείται από το Εργαστήριο Μεταβαλλόμενων Ευφυών Περιβαλλόντων (TUC TIE Lab) του Πολυτεχνείου Κρήτης, με την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων, σε συνεργασία με την Αντιδημαρχία για το Παιδί και την Αντιδημαρχία Αστικής Υποδομής, Κατασκευών και Κτιριακών Έργων, με την υποστήριξη του Athens Partnership και με αποκλειστικό δωρητή το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις και παιδαγωγική αναβάθμιση

Πέντε από τα σχολικά συγκροτήματα του ΕΜΚ είναι βρεφονηπιακοί σταθμοί του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών στην 7^η Δημοτική Κοινότητα του δήμου Αθηναίων: Κηφισίας Α’, Κηφισίας Β’, Σεβαστουπόλεως, Χριστοδουλάκειο και Μικρό Χριστοδουλάκειο. Στους σταθμούς πραγματοποιήθηκαν τεχνικές εργασίες ανακαίνισης μεγάλης κλίμακας βασική κατεύθυνση των οποίων ήταν η παιδαγωγική αναβάθμιση των χώρων τους και η δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών μάθησης και φυσικά παιχνιδιού. Επισκεπτόμενοι τους αναγεννημένους παιδικούς σταθμούς, εντυπωσιαστήκαμε. Η Ελένη, μητέρα μιας μικρής μαθήτριας, μας μίλησε για την εμπειρία της: «Ο λόγος που επιλέξαμε τον παιδικό σταθμό της Κηφισίας (Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών) ήταν ο μεγάλος ανοιχτός εξωτερικός χώρος καθώς και οι γλυκές, καλοσυνάτες και γεμάτες ενέργεια παιδαγωγοί. Ένα χρόνο αργότερα, ο παιδικός σταθμός εντάχθηκε στο πρόγραμμα Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα, με αλλαγές τόσο κτιριακές, όσο και στην εκπαιδευτική διαδικασία. Διαμορφώθηκε η τραπεζαρία, ενοποιήθηκαν οι αυλές όλων των σχολείων του συγκροτήματος, αναβαθμίστηκαν οι τουαλέτες, οι τάξεις και οι κοινόχρηστοι χώροι. Η διαφορά ήταν εμφανής. Το σχολείο έγινε ένας πρότυπος χώρος, που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από το πιο ακριβό ιδιωτικό σχολείο, ένας χώρος για τα παιδιά. Η τάξη γέμισε ζωγραφιές και θεματικούς χώρους, η αυλή έγινε ένας απέραντος χώρος παιχνιδιού. Η κόρη μου φώναζε:”Έλα μαμά να σου δείξω πού παίζουμε επιτραπέζια, έλα να σου δείξω πού μαθαίνω να ζωγραφίζω τα γράμματα, έλα να σου δείξω την γωνία του βιβλίου!” Με τόση περηφάνια με ξεναγούσε σε όλους τους χώρους μέσα κι έξω από την τάξη. Γιατί αυτή είναι η έννοια του σχολείου: ένας ασφαλής χώρος για να εξελιχθούν χαρούμενα κι ανέμελα παιδιά σε ευτυχισμένους ενήλικες!»

Συζητώντας με την κ. Μαριάνθη Λιάπη, Project Manager του ΕΜΚ και μέλος της μεγάλης ομάδας του Πολυτεχνείου Κρήτης που είναι υπεύθυνη για τον επιστημονικό σχεδιασμό και την υλοποίηση του προγράμματος, μάθαμε ότι το πρώτο στοιχείο που ερχόταν πάντοτε στην επιφάνεια ήταν οι κτιριακές ανάγκες συντήρησης των σταθμών. Όμως δεν αρκούσε η απλή συντήρησή τους. Αυτό που χρειαζόταν και που βέβαια έγινε, ήταν παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας για τη συνολική αναδιαμόρφωση των εγκαταστάσεων, βασισμένες σε λειτουργικές αλλά και παιδαγωγικές παραμέτρους. «Οι αρχιτεκτονικές προτάσεις προσαρμόστηκαν στο ιδιαίτερο παιδαγωγικό «αποτύπωμα» κάθε χώρου, το οποίο αναδείχτηκε μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες σχεδιασμού. Κάθε σχολική κοινότητα ενεργοποιήθηκε δημιουργικά για να ενσωματωθούν οι δικές της ανάγκες και κυρίως οι δικές της επιθυμίες, και να δημιουργηθούν τελικά ευνοϊκότερες καθημερινές συνθήκες τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και για τα παιδιά», αναφέρει η κα Λιάπη.

Συμμετοχικό πλαίσιο

Το πλαίσιο που εφαρμόστηκε ήταν συμμετοχικό. Μέσα από μια σειρά προσωπικών επαφών με τις παιδαγωγούς, η ομάδα του Πολυτεχνείου Κρήτης αναζήτησε και κατέγραψε λεπτομέρειες για τον τρόπο δουλειάς τους, που βοήθησαν στην καλύτερη κατανόηση των αναγκών τους, καθώς και τις επιθυμίες τους για ένα σύγχρονο περιβάλλον εργασίας. Επιπλέον, αναγνωρίστηκαν και καταγράφηκαν όλα τα σημαντικά στοιχεία σε σχέση με την ποιότητα του χώρου και τη δυνατότητά του να βοηθήσει το καθημερινό έργο των παιδαγωγών.

Στην περίπτωση, λοιπόν, των πέντε σταθμών οι ανάγκες και οι επιθυμίες ήταν κοινές και συνδεόταν με τον χώρο της αυλής. Οι σταθμοί αυτοί βρίσκονται στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο και συνορεύουν στο εσωτερικό του. Η πρώτη εικόνα που συνάντησαν οι ερευνητές του TUC TIE Lab ήταν τρεις ξεχωριστές αυλές με κάγκελα, περιορισμένες ζώνες δραστηριότητας, ανεκμετάλλευτες περιοχές, λιγοστές πηγές ερεθισμάτων και παιχνιδιού και κυρίως έλλειψη πρόσβασης και επικοινωνίας μεταξύ των σταθμών.

Σήμερα αυτό έχει αλλάξει. Οι πέντε σταθμοί μοιράζονται πλέον μια τεράστια αυλή που προέκυψε από την ενοποίηση και εκμετάλλευση όλων των ανοιχτών χώρων που υπήρχαν. Αφού επιλύθηκαν ζητήματα λειτουργικότητας, δημιουργήθηκε μια πορεία, ένα «ταξίδι» μεταξύ των σταθμών. Το πλαίσιο της διαμόρφωσης βασίζεται στη σχέση δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος φιλοξενώντας πέντε θεματικές περιοχές: φύση, νερό, φωλιά, εργαστήριο και αρένα, με διαφορετικές ταυτότητες. Πέραν των αναπτυξιακών δεξιοτήτων, οι θεματικές περιοχές ενισχύουν την εγρήγορση για το φυσικό περιβάλλον, τη συμπεριφορά στο δομημένο και αστικό περιβάλλον και συντελούν στην ανάπτυξη μιας ευρύτερης αίσθησης κοινωνικοποίησης.

Οι πέντε σταθμοί σήμερα έχουν καταφέρει όχι μόνο να λειτουργούν σε έναν κοινό τόπο αλλά να ονειρεύονται τα επόμενα βήματα μαζί!

Επηρεάστηκε θετικά η διαδικασία λειτουργίας τους, κυρίως σε ποιοτικό επίπεδο και μπορεί πλέον να αναδειχθεί και η παρουσία τους ως παιδαγωγικών χώρων στον ιστό της πόλης, ώστε να ενισχυθεί η σύνδεσή τους με την κοινωνία.

Εκπαίδευση και Εκπαιδότοποι

Στις δράσεις του προγράμματος Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα συγκαταλέγεται και η εφαρμογή της  μεθοδολογίας των «Εκπαιδότοπων», η οποία αναπτύχθηκε από την κα Λιάπη και την ομάδα της στο TUC TIE Lab του Πολυτεχνείου Κρήτης και συστήνει ένα διεπιστημονικό, αρχιτεκτονικό-παιδαγωγικό πλαίσιο για την ποιοτική αναβάθμιση του σχολικού περιβάλλοντος. Όπως μας περιέγραψε η κα Λιάπη, «Το πλαίσιο αυτό εστιάζει στο συμμετοχικό ανασχεδιασμό των εσωτερικών και εξωτερικών χώρων ενός σχολείου μέσα από την αρχή της ενεργής και ευέλικτης υποστήριξης της εκπαιδευτικής διαδικασίας από το χώρο και τα αντικείμενα εξοπλισµού του και μέσα από συμμετοχικές δράσεις που επιδιώκουν να ενισχύσουν τη συναρπαστική πλευρά της μάθησης, ενστερνιζόμενες την προσέγγιση «µάθηση µέσα από το παιχνίδι.» Συνολικά πραγματοποιήθηκαν 14 δράσεις «Εκπαιδότοπων» στους βρεφονηπιακούς σταθμούς, σε συνεργασία με 22 παιδαγωγούς, μέσα από τις οποίες σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν συμμετοχικά μικρο-χώροι παιχνιδιού και χαλάρωσης.

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι αναπόσπαστο κομμάτι του προγράμματος και κυρίως των «Εκπαιδότοπων» είναι το Maker Space, ένα σύγχρονο εργαστήριο εξοπλισμένο με μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας, όπως laser cutters και 3d printers, που υποστηρίζει όλες τις δημιουργικές δράσεις στα σχολεία του ΕΜΚ.

Συνολικά, το πρόγραμμα κατάφερε να αναδείξει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα των σχολείων και των ανθρώπων που τα στελεχώνουν μέσα σε ένα περιβάλλον μάθησης που προσφέρει τις καλύτερες δυνατές υπηρεσίες στα παιδιά που φιλοξενούνται. Όλες οι προτάσεις δομήθηκαν μέσα από τη ζύμωση με τους ανθρώπους και, όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, δεν περιορίστηκαν στην αντιμετώπιση προβλημάτων αλλά στην πραγματοποίηση των επιθυμιών για ένα πρότυπο περιβάλλον που εμπνέει και υποστηρίζει το καθημερινό τους έργο.

Τα σχολικά συγκροτήματα του δήμου Αθηναίων που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα ΕΜΚ και αναβαθμίστηκαν είναι: Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών: Κηφισίας Α’, Κηφισίας Β’, Μικρό Χριστοδουλάκειο, Χριστοδουλάκειο και Σεβαστουπόλεως, 16ο και 77ο Νηπιαγωγεία, 13ο Δημοτικό Σχολείο, 29ο Δημοτικό Σχολείο, 57^ο και 61ο Δημοτικά Σχολεία, 77ο Δημοτικό Σχολείο, 130ο Δημοτικό Σχολείο, 8ο Γυμνάσιο και το συστεγαζόμενο 1ο Εσπερινό Γυμνάσιο, 8ο Λύκειο και το συστεγαζόμενο 1ο Εσπερινό Λύκειο, 48ο Γυμνάσιο, 17ο Γυμνάσιο, 17ο Λύκειο καθώς και το 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο με τα συστεγαζόμενα 2ο Εσπερινό Γυμνάσιο και 1ο Εσπερινό Λύκειο στο συγκρότημα των οποίων δημιουργείται το νέο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του δήμου Αθηναίων. 

Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στην αρχική ιστοσελίδα athens-dfbl.gr καθώς και στη facebook σελίδα τού Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα www.facebook.com/designedforbetterlearning/. Εκεί θα βρείτε και μια φόρμα εκδήλωσης ενδιαφέροντος για σχολικές μονάδες που ενδιαφέρονται να ενταχθούν στο πρόγραμμα μελλοντικά.