Στο δημοτικό σχολείο που φοιτούν τα παιδιά μου, φοιτούν από πέρυσι και λίγα προσφυγόπουλα. Επομένως, ο Δημήτρης και η Ελεάννα έμαθαν σε τρυφερή ηλικία και μέσα από πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις ότι κάποιοι συνομήλικοί τους αναγκάζονται να ξεριζωθούν και να οδηγηθούν στον δρόμο της προσφυγιάς, αναζητώντας μια νέα, άλλη πατρίδα. Ο Δημήτρης και η Ελεάννα μοιράζονται την καθημερινότητά τους, μαθαίνοντας και παίζοντας, με παιδιά που εγκαταστάθηκαν σε μια νέα χώρα και τα οποία, όσο τυχερά κι αν είναι (γιατί αυτά τα παιδιά που φοιτούν σε ένα καλό σχολείο στην πρωτεύουσα είναι τα τυχερά) νοσταλγούν τον τόπο τους και τον διατηρούν για πάντα μέσα στην ψυχή τους.

Όταν τα παιδιά άρχισαν να επιστρέφουν στο σπίτι με απορίες, δεν μας ήταν εύκολο να απαντήσουμε. Πώς εξηγείς σε ένα μικρό παιδί ακραίες καταστάσεις; Γιατί γίνονται πόλεμοι, γιατί οικογένειες ολόκληρες αναγκάζονται να αφήσουν τα σπίτια τους, τις πόλεις και τις χώρες τους, γιατί άνθρωποι, και ακόμα περισσότερο παιδιά, τραυματίζονται και σκοτώνονται, γιατί χωρίζονται οικογένειες, γιατί πολλοί Έλληνες αντιμετωπίζουν τους πρόσφυγες αν όχι εχθρικά, τουλάχιστον καχύποπτα;

Βρήκα πολλές απαντήσεις μέσα σε βιβλία. Και ψάχνοντας στο διαδίκτυο το κατάλληλο λογοτεχνικό υλικό συνάντησα το εκπαιδευτικό πρόγραμμα των εκδόσεων Πατάκη «Στο δρόμο… για τις ‘’άλλες πατρίδες’’ των προσφύγων», για μαθητές Γ’, Δ’, Ε’ και ΣΤ΄ Δημοτικού, καθώς και σε μαθητές των πρώτων τάξεων του Γυμνασίου. Αν και το πρόγραμμα απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς, κι εγώ ως μητέρα το βρήκα εξαιρετικό εργαλείο. Τα βιβλία που περιλαμβάνει έχουν κοινό θεματικό άξονα την προσφυγιά και πολλά βασίζονται σε πραγματικές ιστορίες και σε προσωπικά βιώματα των ίδιων των συγγραφέων.

Μίλησα με δυο από αυτές, τις σπουδαίες Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου και Λίτσα Ψαραύτη, βιβλία των οποίων είχαν συντροφεύσει και τη δική μου παιδική ηλικία και δεν τα ξεχνώ ποτέ. Ας δούμε τι μας είπαν:

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (www.loty.gr)

Πρόσφυγες και μετανάστες υπάρχουν σε πολλά βιβλία μου, αφού άκουγα γι’ αυτούς από παιδί, έχοντας πρόσφυγες συγγενείς. Αργότερα γνώρισα πολύ περισσότερους- ξένους κυρίως-όταν για τον βιοπορισμό μου εργάστηκα επί 27 χρόνια στον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης. Πρόσφυγες συναντούσα και στη γειτονιά μου. Πώς λοιπόν να λείπει από τα μυθιστορήματα μου τούτη η πραγματικότητα; Παράδειγμα τα βιβλία «Για την άλλη πατρίδα», «Το παιδί από τη θάλασσα», «Το μυστήριο του καλοκαιριού Αγιοβασίλη», «Ο μικρός αδελφός», «Η προφητεία του κόκκινου κρασιού» κ.ά.

Περιστατικά σχετικά με τη σημερινή προσφυγιά, αλλά και τη μετανάστευση Ελλήνων σε ξένες χώρες τα τελευταία πενήντα χρόνια, βρίσκονται και στο πρόσφατο βιβλίο μου «Το φιλί της λύκαινας». Πηγή έμπνευσης κι εκεί η σημερινή πραγματικότητα, αλλά και οι γνώσεις που απέκτησα από τη δουλειά μου. Μετανάστευση και προσφυγιά είναι συνυφασμένες με την Ελληνική Ιστορία. Και αναρωτιέμαι πώς υπάρχουν συμπατριώτες μας που ενοχλούνται από τους πρόσφυγες που ζητούν στην πατρίδα μας καταφύγιο – προσωρινό μάλιστα –, όταν ο λαός μας έχει τόσο δοκιμαστεί κι έχει γνωρίσει τόσες φορές την πίκρα και τη δυστυχία του ξεριζωμού. Ευτυχώς η πλειονότητα θυμάται. Και οι Έλληνες προκαλούν τον παγκόσμιο θαυμασμό, γιατί παρ’ όλες τις οικονομικές τους δυσκολίες, βοηθούν όσο μπορούν τους ξεριζωμένους.

Λίτσα Ψαραύτη

Είχα την ατυχία να ζήσω εγώ και οι γονείς μου μια πικρή προσφυγιά στα παιδικά μου χρόνια, όταν αναγκαστήκαμε το 1943, έπειτα από ένα φοβερό βομβαρδισμό, να φύγουμε από το νησί μας, για να γλιτώσουμε από τους Γερμανούς κατακτητές. Με μια βάρκα φτάσαμε στην Τουρκία κι από εκεί με τρένα περάσαμε όλη την Τουρκία, τη Συρία, το Λίβανο και φτάσαμε στην Παλαιστίνη.

Ήτανε δύσκολες οι συνθήκες στο προσφυγικό στρατόπεδο. Σκηνές μέσα στην άμμο, ζέστη, άθλιο συσσίτιο. Νοσταλγούσαμε την πατρίδα μας, τους συγγενείς μας, αλλά παρ΄όλες τις δυσκολίες καταφέραμε και κρατήσαμε ψηλά το ηθικό μας, γίναμε όλοι πιο γενναίοι και δυνατοί, έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε τη μεταπολεμική εποχή και να ξαναφτιάξουμε όσα γκρέμισε ο πόλεμος.

Σαράντα χρόνια μετά, συνάντησα έναν από τους πιλότους που είχαν βομβαρδίσει το νησί μας. Ξύπνησαν μνήμες που είχαν σημαδέψει τη ζωή μου, αλλά και συναισθήματα θυμού, μίσους και αποτροπιασμού για τα εγκλήματα και τις καταστροφές που προξένησαν στον τόπο μας οι κατακτητές.

Στο βιβλίο μου «Το διπλό ταξίδι» περιγράφω όλα τα γεγονότα που έζησα. Θέλησα να μάθουν τα παιδιά τι σημαίνει να είσαι πρόσφυγας, διωγμένος από τον τόπο σου, γεμάτος φόβο, ανασφάλεια, απόγνωση κι απελπισία. Να καταλάβουν πόσο φοβερός είναι ένας πόλεμος και πόσο πρέπει να αγωνιστούμε για να έχουμε ειρήνη.

Εκτός από τις δυο συγγραφείς, μίλησα και με την Έλενα Πατάκη, υπεύθυνη παιδικού βιβλίου του εκδοτικού οίκου, που τόνισε ότι το πρόγραμμα δημιουργήθηκε ως ανάγκη αντίδρασης και προσφοράς έργου που οφείλει ένας εκδότης στην κοινωνία από τη θέση ευθύνης που έχει. Με το που έγινε η Ελλάδα χώρα υποδοχής προσφύγων, το θέμα παίχτηκε στις ειδήσεις, προκάλεσε συζητήσεις και αντιδράσεις και γρήγορα ενεργοποίησε τις ευαίσθητες κεραίες των δημιουργών. Οι εκδόσεις Πατάκη θεώρησαν τότε ότι ο πλούτος των λογοτεχνικών έργων που γράφτηκαν εξαιτίας της ιστορίας μας –της προσφυγιάς των Ελλήνων– θα μπορούσε και θα έπρεπε να γίνει πυξίδα πλοήγησης στη σημερινή πολύπλοκη εποχή και καταλύτης στη διαχείριση των ζητημάτων που αναδύθηκαν.

Τα βιβλία ήταν εκεί και περίμεναν – πρόκειται άλλωστε για μερικά από τα σημαντικότερα έργα της παιδικής λογοτεχνίας διαχρονικά. Οι δημιουργοί τους είχαν γράψει για το προσφυγικό πολλά χρόνια νωρίτερα, κάποιοι μάλιστα έχοντας βιώσει οι ίδιοι το ζήτημα άμεσα ή έμμεσα. Η κυρία Πατάκη δεν δίστασε καθόλου και ανέθεσε τη δημιουργία του προγράμματος στη μουσειοπαιδαγωγό Φαίη Τσίτου. Μεγάλα πλεονεκτήματά του είναι ότι είναι δομημένο, ότι αφήνει ανοιχτούς όλους τους δυνατούς φιλαναγνωστικούς δρόμους που μπορεί να ακολουθήσει ο εκπαιδευτικός με τους μαθητές του, ενώ παράλληλα δίνει όλες τις πηγές για να αξιοποιηθεί με τον καλύτερο τρόπο το υλικό. Φυσικά, είναι κρίσιμο το πρόγραμμα να μπορεί να διαδοθεί και στην πιο απομακρυσμένη περιοχή της χώρας και σε αυτό συμβάλλει η υποδομή που θα βρείτε στον ιστότοπο της ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τα βιβλία «Τα κοριτσάκια µε τα ναυτικά» της Ελένης Δικαίου, «Το αγόρι με τη βαλίτσα» των Ξένιας Καλογεροπούλου και Μάικ Κένι, «Πρίγκιπας σημαίνει Αμίρ» της Άννας Κοντολέων, «Το άγαλμα που κρύωνε» του Χρήστου Μπουλώτη, «Το κίτρινο λεωφορείο για την πατρίδα» του Χρήστου Μπουλώτη, «Το παιδί από τη θάλασσα» της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, «Για την άλλη πατρίδα» της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, «Το διπλό ταξίδι» της Λίτσας Ψαραύτη και «Η σπηλιά της γοργόνας» της Λίτσας Ψαραύτη.