Η Μαρία και ο Θάνος είναι χρόνια ζευγάρι στη ζωή. Φέτος έγιναν για άλλη μια φορά ζευγάρι και στην τέχνη, δημιουργώντας ένα φανταστικό (κυριολεκτικά και μεταφορικά) ταξίδι αναζήτησης ενός νέου παραδείσου έπειτα από μια μεγάλη απώλεια. Το Τaλκ είδε την παράσταση Ως την άκρη του κόσμου κι έπειτα συνάντησε τη συγγραφέα και τον συνθέτη και συζήτησε μαζί τους.
Είδαμε την παράστασή σας, γελάσαμε, κλάψαμε, συγκινηθήκαμε, προβληματιστήκαμε. Δεν θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρη. Δυστυχώς. Πώς και πότε αποφασίσατε να φτιάξετε μια πολιτική παράσταση για παιδιά ως παραβολή; Ως μια πειρατική περιπέτεια;
Θάνος: Πάγια θέση μας για την τέχνη γενικότερα είναι να γράφουμε για ό, τι μας καίει. Είτε αυτό ξεκινάει από την βάρβαρη πραγματικότητα είτε αυτό ξεκινάει από μέσα μας. Όμως πάλι τονίζουμε ότι καθοριστικό για μας είναι ο τρόπος που θα το πούμε, η φόρμα που θα το πούμε. Και το προσφυγικό είναι η μάστιγα του καιρού μας. «Λέγε ο ένας, λέγε ο άλλος», λοιπόν, μαζί με τους C. for Circus προέκυψε αυτή η παραβολή, όπως λέτε, και η διέξοδος από το δράμα των παιδιών έγινε πειρατικό παιχνίδι.
Μαρία: Όλα ξεκίνησαν από δυο παιδιά που έχασαν ό, τι πιο πολύτιμο είχαν. Αυτή ήταν η αρχική ιστορία. Δυο παιδιά σε μια κατασκήνωση ανακαλύπτουν ότι έχασαν τα αρκουδάκια τους κι αποφασίζουν ότι παρόλο που πολλά τους χωρίζουν θα ενώσουν τις δυνάμεις τους για να τα βρουν. Στην εποχή μας, όμως, σε μια Ελλάδα με τέσσερις χιλιάδες ασυνόδευτα παιδιά, δεν θα μπορούσαμε παρά να μιλήσουμε γι’ αυτά τα παιδιά. Τα αρκουδάκια τους είναι όλη η ζωή όπως την ήξεραν ως τώρα. Ένα αρκουδάκι-παιχνίδι πάνω σ’ ένα μαξιλάρι. Σ’ ένα όμορφο παιδικό δωμάτιο. Και δίπλα, στην κουζίνα, η μαμά και ο μπαμπάς να συζητούν για τα καθημερινά, για τη δουλειά τους και να ονειρεύονται μια εκδρομή το Σαββατοκύριακο. Όλα αυτά υπήρχαν πριν το ΜΠΟΥΜ. Πριν ξεκινήσει ο εφιάλτης.
Θα μας αφηγηθείτε με δυο λόγια την ιστορία;
Μαρία: Οι δυο μικροί ήρωες κατάγονται από το ΜΗΔΕΝ, από κει που ακούστηκε το μεγάλο ΜΠΟΥΜ, από μια χώρα που καταστράφηκε, δηλαδή. Μπροστά τους αδιέξοδο. Παρόλο που είναι παιδιά πρέπει να σκεφτούν γρήγορα. Να χώσουν τα κεφάλια τους στο χώμα; Να φωνάξουν βοήθεια; Όχι. Αποφασίζουν να κάνουν αυτό που ξέρουν. Παίζουν και προχωρούν. Υποδύονται δυο πειρατές κι ακολουθούν τον χάρτη για να φτάσουν στο Χ, στον θησαυρό. Ο δρόμος τους δεν είναι εύκολος, φυσικά. Θα συναντήσουν πολλούς και διαφορετικούς. Κάποιοι θα τους βοηθήσουν, κάποιοι θα προσπαθήσουν να τους εκμεταλλευτούν. Τα παιδιά, όμως, ξέρουν ότι «ο μόνος δρόμος είναι ο δρόμος» και γι’ αυτό προχωρούν. Μαζί τους, βοηθός-σύντροφος, ένας γλάρος που κι αυτός είναι από το ΜΗΔΕΝ και εξαιτίας του μεγάλου ΜΠΟΥΜ ξέχασε να πετάει. Κι αυτός θέλει να φτάσει στο Χ. Μαζί θα ταξιδέψουν, μαζί θα κινδυνέψουν, μαζί θα τα καταφέρουν.
Σε ποιες ηλικίες θα θέλατε εσείς να απευθύνεται η παράσταση; Γιατί στο θέατρο ήταν από μωρά μέχρι έφηβοι. Τι έχει να εισπράξει ο καθένας;
Θάνος: Θέλουμε και οι δυο να ξεκαθαρίσουμε καταρχάς τη θέση μας για την παιδική τέχνη. Όποιο και να είναι το θέμα δεν θέλουμε καμιά έκπτωση στη φόρμα. Λέμε όχι στα χιλιομασημένα, τυποποιημένα πράγματα που οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια παιδιά και μεγάλους σε πλήρη υπονόμευση του περιεχομένου του έργου τέχνης. Και στο έργο μας Ως την άκρη του κόσμου το δοκιμάζουμε για τέταρτη φορά, μετά τις επιτυχημένες μας παραστάσεις στο Μέγαρο (Πες το μ’ ένα παραμύθι – 2002, Παράξενο δεν είναι; – 2001-2008 και Ταξιδεύοντας με τον Σταυρό του Νότου – 2011). Αυτό για μας αποτελεί απολύτως διαχωριστική γραμμή. Διαφωνούμε κάθετα με εκείνες τις απόψεις που υποστηρίζουν το ευκολοχώνευτο για τα παιδιά επειδή δήθεν δεν καταλαβαίνουν αυτά που καταλαβαίνουν οι μεγάλοι. Ο μέσος όρος των μεγάλων έχει υποστεί σημαντική φθορά στο γούστο του από τον βομβαρδισμό των υποπροϊόντων της τηλεόρασης και των ΜΜΕ γενικότερα. Τα παιδιά έχουν άμυνες. Και η καλύτερη άμυνά τους είναι η φαντασία, γιατί είναι αποδεδειγμένο ότι ισορροπούν σε δύο κόσμους. Στον πραγματικό και τον φανταστικό. Κάνουμε, λοιπόν, τέχνη για παιδιά από 7 έως… 77 χρονών.
Κ. Μικρούτσικε, πώς είναι να γράφετε μουσική για παιδιά; Και ποιος ο ρόλος της μουσικής στο «Ως την άκρη του κόσμου»; Μιλήστε μας για τη συνεργασία σας με τους υπέροχους C. For Circus. Αλλά και για τη συνεργασία σας με την κόρη σας, Σεσίλ, που είχε την επιμέλεια της κίνησης. Πώς είναι να δουλεύετε πατέρας-κόρη μαζί;
Θάνος: Γράφω μουσική για παιδιά και μεγάλους με ενιαίο τρόπο. Και στο έργο μας δεν θα βρείτε στοιχεία μουσικά που «παιδιακίζουν». Βέβαια απολύτως χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μουσική που έγραψα για το έργο της Μαρίας Πες το μ’ ένα παραμύθι για αφηγητή και συμφωνική ορχήστρα. Η γραφή ήταν απολύτως σύγχρονη κι αν δυσκόλεψε κάποιους ήταν τους μπαμπάδες και τις μαμάδες. Η συνεργασία μας με τους C. For Circus ήταν εξαιρετική. Μας τους σύστησε η Σεσίλ, παρακολουθήσαμε την παράστασή τους στο Φεστιβάλ Αθηνών, τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου, και τους ερωτευτήκαμε. Νέοι, ταλαντούχοι που τα κάνουν όλα. Παίζουν, χορεύουν, τραγουδούν. Κι επιπροσθέτως παιδιά με εξαιρετικό ήθος. Με την Σεσίλ είναι η τέταρτη φορά που συνεργάζομαι, στις 60 και πλέον δουλειές που έχει κάνει στο θέατρο και στο χορό στα μεγαλύτερα θέατρα της χώρας. Είναι μια ολοκληρωμένη χορογράφος και, πιστέψτε με, είμαι πολύ καλά ασκημένος να μην παρασύρομαι σε σχέση με την καλλιτεχνική εργασία αγαπημένων μου προσώπων. Δεν είναι πάντως ο ευκολότερος συνεργάτης και θυμάμαι πως στη διάρκεια των προβών του θεάματος Παράξενο δεν είναι; κάναμε να μιλήσουμε τρεις μέρες.
«Μόνο ΜΠΟΥΜ! Το ΜΗΔΕΝ… ΜΠΟΥΜ. Παιδιά-ξεπαιδιά, δεν έχετε θέση εκτός του κατεστραμμένου Μηδενός». Είναι δυνατόν να εξηγηθεί στα παιδιά του δυτικού κόσμου η τραγικότητα του πολέμου και η φρίκη που ζουν οι συνομήλικοί τους; Είναι η φαντασία και η μυθοπλασία ένα από τα δικά μας…«όπλα»; Και τελικά μπορούν να νικήσουν οι «πειρατές» την αστυνομία και τον στρατό και τους ρατσιστές και τους φασίστες αν λειτουργήσουν ως ομάδα;
Μαρία: Η φαντασία είναι ο τρόπος των παιδιών. Για να καταλάβουν τις δυσκολίες της καθημερινότητας φτιάχνουν έναν άλλον φανταστικό κόσμο. Και στην ιστορία της τέχνης για παιδιά έχουμε πάρα πολλά παρόμοια παραδείγματα. Από την άλλη η φαντασία είναι ο τρόπος για να μπεις στη θέση των άλλων. Να δεις μέσα από τα δικά τους μάτια. Να νιώσεις όπως νιώθουν. Νομίζω ότι όλοι εμείς που κλάψαμε ως παιδιά με την Καλύβα του μπάρμπα Θωμά δεν γίνεται να μην αντιστεκόμαστε σε ρατσιστικές απόψεις. Από την άλλη, μπορεί να αναλύσεις σε σπουδαίες ομιλίες την άποψή σου κι ένα παιδί να μην καταλάβει όσα θα καταλάβει βλέποντας μια ταινία, μια παράσταση, διαβάζοντας ένα βιβλίο. Γιατί σ’ αυτές τις περιπτώσεις θα ταυτιστεί με τον ήρωα.
Θάνος: Ο βάρβαρος καπιταλισμός δεν διαθέτει μόνο στρατούς και αστυνομίες. Νομίζω ότι το βασικότερο όπλο που χρησιμοποιεί για την εμπέδωση της κυριαρχίας του είναι ο καθημερινός και συνεχής βομβαρδισμός από τα ΜΜΕ, που -στη συντριπτική πλειονότητα τους- του ανήκουν. Συνεπώς μιλάμε για πολύ μεγάλες δυσκολίες ανατροπής του, ειδικά σε αυτή τη συγκυρία. Δεν μπορούμε, όμως, να μείνουμε με σταυρωμένα χέρια. Όποιος δεν παλεύει είναι κιόλας ηττημένος. Να παλέψουμε: Εμείς με την τέχνη μας, εσείς με τα κείμενά σας, αλλά και όλοι όσοι συνειδητοποιούν αυτό που λέω με όλους τους τρόπους που διαθέτουν. Πρέπει να παλέψουμε καθημερινά και να κάνουμε βήματα για εκείνη την κοινωνία που όλα τα παιδιά του κόσμου θα ξεκινούν από την ίδια αφετηρία. Συνεπώς όπως λέμε και στην παράσταση «ο μόνος δρόμος είναι ο δρόμος» και «το μέλλον δεν θα ‘ρθει από μονάχο του έτσι νέτο σκέτο, αν δεν πάρουμε μέτρα κι εμείς».
Πόση προσπάθεια χρειάστηκε για να παρουσιάσετε το προσφυγικό και μια τραγική ιστορία ασυνόδευτων παιδιών με τόσο χιούμορ; Και, απορία της κόρης μου στην οποία υποσχέθηκα πως θα σας τη μεταβιβάσω, γιατί επιλέξατε έναν γλάρο –που έκλεψε την παράσταση- να συνοδέψει τα παιδιά-πειρατές;
Μαρία: Να ξεκινήσω την απάντηση από την ερώτηση της κόρης σου. Αυτή η παράσταση έγινε Ο- ΜΑ- ΔΙ- ΚΑ, όπως λέει και η Μεντιόλα. Όταν λοιπόν πρωτοξεκινήσαμε το Λέγε ο ένας, λέγε ο άλλος, συζητούσαμε για έναν φύλακα, σύντροφο, και τα παιδιά της ομάδας C. for Circus ρωτούσαν πάντα αν θα μπορούσε αυτός να είναι γλάρος. Είχε γίνει αστείο μεταξύ μας γιατί κάθε φορά που κουβεντιάζαμε ρωτούσαν: «Και ο γλάρος;» Εμένα στην αρχή με ξένισε, να σου πω την αλήθεια, αλλά στο τέλος αποδείχτηκε ότι είχαν δίκιο. Δεν θέλαμε φύλακα έναν ενήλικα, αλλά θέλαμε κάποιον που θα είναι δίπλα τους. Και ο γλάρος, αυτό το πουλί που είναι και θάλασσα και στεριά μαζί, ήταν η λύση. Ένα μεγάλο μέρος του έργου γράφτηκε παρακολουθώντας τους αυτοσχεδιασμούς της ομάδας. Όταν ο Σπύρος Χατζηαγγελάκης, ο σκηνοθέτης μας, μοίρασε τους ρόλους, ο γλάρος απογειώθηκε. Τώρα, για το πρώτο μέρος της ερώτησης, να πω ότι όλοι γνωρίζουμε ότι το τραγικό πολύ συχνά γειτονεύει με το χιούμορ. Στις πρόβες ξαφνικά γινόταν κάτι και γελούσαμε πολύ. Σκεφτόμουνα βλέποντάς τους ότι και τα δυο παιδιά που προχωρούν φοβισμένα έχουν ανάγκη να γελάσουν, να μοιραστούν ένα παιχνίδι. Κι άλλες φορές έχουν ανάγκη να παρουσιάσουν όλη την τραγική τους ιστορία σαν ένα παιχνίδι για να μπορέσουν να τη ζήσουν. Άλλωστε η τέχνη και οι μεγεθυντικοί της φακοί μπορούν να κάνουν τα πάντα.
Τι συμβολίζει για σας η Μεντιόλα και η παρέα της και τι οι Τρουλ;
Θάνος: Σε πολλά έργα και στις τραγωδίες υπάρχει ο από μηχανής θεός. Αυτή ήταν η σκέψη της Μαρίας κι όλων μας. Και όπως σε όλα, υπάρχει το καλό και το κακό. Η Μεντιόλα και οι Τρουλ. Έτσι δεν είναι, Μαρία;
Μαρία: Τα είπες όλα με λίγα λόγια. Όσο ετοιμάζαμε την παράσταση ειπώθηκαν πάρα πολλά που δεν ξέρω αν πρέπει κάποιος που βλέπει το έργο να τα ξέρει. Δηλαδή η Μεντιόλα τι μπορεί να είναι; Ένας καλός άνθρωπος; Μια οργάνωση που θέλει να βοηθήσει τους πρόσφυγες; Και οι Τρουλ θα μπορούσαν να είναι κάποιοι που συμμερίζονται την τακτική του Τραμπ; Θα μπορούσαν να είναι διακινητές; Πολλές συζητήσεις έγιναν αλλά εμείς γράφουμε παραμύθι και γι’ αυτό η Μεντιόλα είναι το καλό και οι Τρουλ το κακό. Η Μεντιόλα δείχνει τον δρόμο στα παιδιά και οι Τρουλ τα εμποδίζουν να προχωρήσουν. Ένα παραμύθι θέλει να πει ότι στον δρόμο μας πάντα υπάρχουν εμπόδια αλλά εμείς δεν φοβόμαστε, εμείς τολμάμε να ξεπεράσουμε τα σύνορα που βρίσκουμε μπροστά μας, όπως άλλωστε και μέσα μας.
«Κάπτεν Πι, και τώρα πού πάμε;» Πού φαντάζεστε ότι πήγαν ή πού θέλετε να πήγαν τα παιδιά αφού έφτασαν ως την άκρη του κόσμου; Θα βρήκαν άραγε μια νέα πατρίδα που θα τους άνοιξε την αγκαλιά της; Θα βρήκαν τους γονείς τους; Θα έμειναν πάντα μαζί; Ήταν το Χ ό,τι φαντάζονταν πως θα ήταν; Ή μήπως αποδείχτηκε μια αφιλόξενη χώρα, σαν τη σημερινή Ελλάδα, που σταδιακά αποκτά μια νέα, σκληρή πολιτική και φτιάχνει «δρόμους σκοτεινούς, με δέντρα αγκαλιασμένα που δεν αφήνουν στάλα φως να περάσει»;
Θάνος: Όλα όσα λέτε συνέβησαν και θα μπορούσαν να συμβούν. Είμαι φανατικός μελετητής της Ιστορίας, αλλά και από την προσωπική μου εμπειρία μιας ολόκληρης ζωής, πιστεύω βαθύτατα ότι το ταξίδι συνεχίζεται μέχρι τέλους.
Μαρία: Θα σας εντυπωσιάζαμε με το πόσες ώρες κουβεντιάσαμε γι’ αυτό. Όχι μόνο οι δυο μας, αλλά και όλοι οι συντελεστές αυτής της παράστασης. Πόσες διαφορετικές εκδοχές φινάλε συζητήσαμε. Τελικά αποφασίσαμε να είμαστε ειλικρινείς. Αυτό στο οποίο συμφωνούσαμε όλοι ήταν ότι το ταξίδι συνεχίζεται. Γιατί άλλα παιδιά συναντούν μια αγκαλιά κι άλλα χάνουν τις λέξεις από τον φόβο και τον τρόμο που εισέπραξαν στη μικρή ζωή τους. Και το τραγικό είναι ότι δεν είναι μόνο τα παιδιά που προχωρούν και πηδάνε τα σύνορα για να βρούνε μια καινούργια πατρίδα. Είναι και τα παιδιά που χώνουν κάτω από το μαξιλάρι τους γιγάντιους, ανομολόγητους φόβους τους. Και θα ήταν ψέμα να τους πούμε ότι υπάρχει μια μαγική χώρα, ένα Χ, όπου αν φτάσουν θα είναι ευτυχισμένοι. Η αλήθεια είναι ότι σ’ όλη τη ζωή πρέπει να είμαστε έτοιμοι να βγούμε στο δρόμο ΚΑΙ να κυνηγήσουμε την ευτυχία.
Στην υγειά των τρελών, των παιδιών και των πειρατών, λοιπόν!
Μαρία: Ναι στην υγειά όλων αυτών που τολμούν το ακατόρθωτο, που ζητούν το αδύνατο
Θάνος: Πάλι στα λόγια μου έρχεστε. Στην υγειά όλων αυτών που χορεύουν πάνω στο φτερό του καρχαρία.
Ως την άκρη του κόσμου
της Μαρίας Παπαγιάννη
Ομάδα C. for Circus – Θάνος Μικρούτσικος
Κάθε Σάββατο στις 15:00 και κάθε Κυριακή στις 11:30 και στις 15:00 στο Θέατρο Τζένη Καρέζη
Δείτε περισσότερα εδώ.
