Τι κάνει μία μαμά όταν ανακαλύπτει ότι οι γνωστές πριγκίπισσες δεν την ικανοποιούν καθόλου ως σύγχρονα, υγιή πρότυπα για τις κόρες της; Η Στέλλα Κάσδαγλη, μητέρα δύο κοριτσιών και συγγραφέας γνωστή για την ενασχόλησή της με την ενδυνάμωση των γυναικών, αποφάσισε να δημιουργήσει μια καινούρια, αντισυμβατική ηρωίδα, την πριγκίπισσα Αθηνά. Και το Τaλκ μίλησε μαζί της για αυτήν και όχι μόνο!
Καλημέρα Στέλλα, αυτή τη φορά συναντιόμαστε για να μιλήσουμε για την Πριγκίπισσα Αθηνά. Την ηρωίδα της νέας σειράς βιβλίων σου. Να ξεκινήσω με μια τετριμμένη πλην απαραίτητη ερώτηση. Πώς συνέλαβες την ιδέα για τα βιβλία αυτά;
Πριν από δύο χρόνια, διαβάζοντας παραμύθια στη μεγάλη μου κόρη και συζητώντας μαζί της γι’ αυτά, συνειδητοποίησα ότι αποδεχόμαστε ή και αποζητάμε για τα κορίτσια μας (και για εμάς τις ίδιες) ένα πρότυπο γυναίκας η οποία έχει λίγο πολύ ως σκοπό της ζωής της το να στολίζεται, να ονειρεύεται σχέσεις χωρίς ουσία, να αποφασίζει για τα πάντα μόνη της (ή αφήνει πάντα τους άλλους να αποφασίζουν για εκείνη) και να βρίσκει μονίμως κάποιον τρόπο (μαγικό) να κόψει δρόμο για να καταφέρει τα πράγματα που θέλει (ένα ραβδί, μια νονά νεράιδα, κάτι). Και μια μέρα κατέληξα ότι εγώ δεν αποδεχόμουν πια το πρότυπο αυτό: δεν ήθελα οι κόρες μου να λυπούνται τους εαυτούς τους που δεν μπορούν να ζήσουν μια τέτοια ζωή -ήθελα να νιώθουν τυχερές που δεν χρειάζεται να ζήσουν έτσι και που μπορούν να ζήσουν ζωές πολύ πιο ουσιαστικές, χρήσιμες, γεμάτες και ενδιαφέρουσες. Έτσι αποφάσισα να φτιάξω μια καινούρια πριγκίπισσα, μια πριγκίπισσα που θα είχε σκοπό στη ζωή της, που θα μάθαινε να αντιμετωπίζει με τις δικές της δυνάμεις τις προκλήσεις, που δε θα στήριζε όλη της την ύπαρξη στην εμφάνισή της και που θα έχτιζε σχέσεις με σεβασμό, αυτοσεβασμό, όρια, διάλογο και επίγνωση.
Το 2018, τι κάνουν όλη μέρα οι πριγκίπισσες;
Εξαρτάται από το τι τους μαθαίνουμε ότι θα τις κάνει ευτυχισμένες. Κάποιες μαθαίνουν να γίνονται αρεστές, άλλες μαθαίνουν να μη φαίνονται, άλλες μαθαίνουν τον εαυτό τους. Κάποιες ονειρεύονται να αποκτήσουν ένα παλάτι με υπηρέτες, άλλες ονειρεύονται να τις φιλήσει κάποιος στον ύπνο τους για να τις σώσει, άλλες ονειρεύονται να πετάξουν κάποτε ένα αεροπλάνο. Νομίζω, λίγο πολύ, κάνουν ό,τι κάνουμε κι εμείς που τις μεγαλώνουμε, στα δικά τους μέτρα φυσικά.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της Αθηνάς που την κάνουν την πιο ευρηματική και αντισυμβατική πριγκίπισσα που έχουμε συναντήσει στα βιβλία που διαβάζουμε;
Το ότι δεν επαναπαύεται στις πριγκιπικές της δάφνες, αλλά υποψιάζεται ότι έξω από τα στενά όρια του βασιλείου της την περιμένει μια ζωή που αξίζει να ζήσει. Το ότι δεν παίρνει τον εαυτό της πολύ στα σοβαρά και κυρίως το ότι είναι έτοιμη να ωριμάσει από τις εμπειρίες της, να μάθει από τους ανθρώπους γύρω της, να εμπνευστεί και να αλλάξει γνώμη –πράγματα που στο συλλογικό ασυνείδητο μια πριγκίπισσα δεν κάνει (σχεδόν) ποτέ. Το ότι φοράει σταράκια και τζιν, το ότι μαθαίνει να αναλαμβάνει τις ευθύνες της και να καλλιεργεί τις γνώσεις και τις ικανότητες και την επιμονή και τις ευκαιρίες να δημιουργήσει μόνη της τη ζωή που ονειρεύεται.
Πώς συνεργάζεσαι με τον Τόμεκ Γιοβάνη για να στήσετε τα βιβλία σας;
Ο Τόμεκ αγάπησε τις ιστορίες της Αθηνάς από την πρώτη στιγμή και έδωσε τα βιβλία και στους ήρωες πάρα πολλή από την ενέργεια και τη δύναμη του σκίτσου του. Είναι σε όλη τη διαδικασία πολύ ανοιχτός στη συζήτηση, πολύ προσεκτικός στη λεπτομέρεια και πιάνει ακόμα και πράγματα που εγώ δε σκέφτομαι ή δεν προλαβαίνω να του πω. Σε ένα πράγμα διαφωνήσαμε μόνο: εγώ είχα φανταστεί την Αθηνά σγουρομάλλα.
Οι νέες μαμάδες είναι διατεθειμένες να μην αναθρέψουν πριγκίπισσες, αλλά… κανονικές κόρες;
Νομίζω ότι πολλές είναι. Όχι εκείνες που κατάλαβαν ότι δε θα μπορέσουν να ζήσουν ως πριγκίπισσες (γιατί εκείνες εύχονται, κάπως πικραμένες, στις κόρες τους να τα καταφέρουν), αλλά εκείνες που κάποια στιγμή, νωρίτερα ή αργότερα, ανακάλυψαν ότι τελικά είναι πιο ωραίο και ενδιαφέρον να μη ζεις και να μη συμπεριφέρεσαι σαν πριγκίπισσα. Οπότε έχουν τα μάτια τους ανοιχτά για να το περάσουν αυτό και στα κορίτσια τους.
Σκεφτόμουν σήμερα ότι ποτέ δεν χαρακτήρισα την κόρη μου πριγκίπισσα (ούτε και τον γιο μου ως πρίγκιπα), δεν μου έκανε κάτι ως έννοια, όμως έχω συναντήσει πολλές συνομήλικές της χαρακτηρισμένες έτσι… Γιατί, λοιπόν, αυτή η μανία με τις πριγκίπισσες; Πώς είναι μια κανονική πριγκίπισσα και γιατί πρέπει καλά και σώνει να της μοιάσει ένα κοριτσάκι; Και στο κάτω κάτω, γιατί η Αθηνά θα πρέπει να είναι πριγκίπισσα;
Ήθελα η Αθηνά να είναι πριγκίπισσα για στρατηγικούς λόγους. Δεν μπορώ να αλλάξω το ότι τα κορίτσια, ακόμα και σήμερα, θέλουν να μοιάσουν στις πριγκίπισσες (της Ντίσνεϊ, έστω), αλλά μπορώ να βάλω στο στρατόπεδο των πριγκιπισσών μια καινούρια, διαφορετική παίκτρια, που θα αλλάξει το παιχνίδι από μέσα. Ωστόσο, αυτό που συνήθως δε συγκρατούμε από τις ταινίες της Ντίσνεϊ, ούτε από τις ιστορίες αληθινών πριγκιπισσών που διαβάζουμε στα κουτσομπολίστικα σάιτ είναι ότι οι πριγκίπισσες, όσο διαφορετικές κι αν είναι μεταξύ τους, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: και παλιά αλλά και τώρα, πρέπει πάντα να συμμορφώνονται -με τα πρότυπα, με το ρόλο τους, με αυτά που περιμένει από τις ίδιες η οικογένειά τους ή η κοινωνία. Αυτό για μένα είναι αρκετό για να κάνουμε το παλάτι λίμπα. Δε θέλω άλλα κορίτσια που ζουν για να είναι αρεστά. Θέλω κορίτσια που να ζουν, τελεία.
Πώς τα πάει η ελληνική κοινωνία με τα έμφυλα στερεότυπα; Βλέπεις βελτίωση ή παραμένουμε στάσιμοι; Για παράδειγμα, πόσοι πιστεύεις ότι θα χάριζαν σε ένα αγόρι τις περιπέτειες της πριγκίπισσας Αθηνάς;
Μου στέλνουν μηνύματα μπαμπάδες και μαμάδες που μου λένε ότι τα αγόρια τους τρελαίνονται με την πριγκίπισσα Αθηνά -μερικά είναι μικρά, οπότε τα κερδίζει το σκίτσο του Τόμεκ, ωστόσο άλλα είναι μεγάλα και έχουν την τύχη να τους διαβάζουν τις ιστορίες γονείς που έχουν όρεξη να τις συζητήσουν κιόλας μαζί τους. Ωστόσο ναι, είναι ελάχιστοι οι γονείς στην Ελλάδα που θα αγόραζαν στα αγόρια τους ένα τέτοιο βιβλίο. Και είναι κρίμα. Γιατί δεν υπάρχουν βιβλία για αγόρια και βιβλία για κορίτσια. Όλα τα παιδιά θέλουν και τους αξίζει να διαβάζουν για περιπέτειες, για συναισθήματα, για τη φιλία και τα όνειρα, για τις δυσκολίες και πώς τις ξεπερνάμε. Αυτά βιώνει και η Αθηνά, μαζί με τον φίλο της τον Παρρότο, και όπως τα κορίτσια σε όλο τον κόσμο ταυτίζονται, εδώ και χρόνια, με ενδιαφέροντες ήρωες όπως ο Μικρός Νικόλας και ο Χάρι Πότερ, έτσι και τα αγόρια μπορούν να ταυτιστούν με δυνατές ηρωίδες -αν τους δώσουμε την ευκαιρία να το κάνουν, χωρίς να τους λέμε ότι αυτά που κάνουν τα κορίτσια είναι πάντα «λίγα» γι’ αυτούς.
Έκανα ένα πείραμα. Έδωσα τα βιβλία στον δεκάχρονο γιο μου, που μεγαλώνει, νομίζουμε τουλάχιστον με όσο το δυνατόν λιγότερα έμφυλα στερεότυπα στο σπίτι, του τα πλάσαρα ως κόμικς, που λατρεύει, αλλά φυσικά αρνήθηκε να τα διαβάσει, γιατί πρωταγωνιστεί κορίτσι. Πώς το βλέπεις αυτό; Τι να τον κάνω όταν βλέπω ότι, παρά τα όσα συζητάμε, επιστρέφει από το σχολείο με παγιωμένες αντιλήψεις για τα δυο φύλα; Όχι ανωτερότητας ή κατωτερότητας, αλλά εμφανούς απαξίωσης. Από άποψη. Με άλλα λόγια, δεν έχω τόσο θέμα με το πώς μεγαλώνει η κόρη μου όσο με το πώς μεγαλώνει ο γιος μου. Και αυτό είναι κάτι που συχνά ξεφεύγει από τον έλεγχό μας…
Πας μακριά. Εμένα η κόρη μου, που όπως λες μεγαλώνει, νομίζουμε τουλάχιστον, με όσο το δυνατόν λιγότερα έμφυλα στερεότυπα στο σπίτι, μου είπε στα 3 της ότι ο μάστορας στο πάνω πάτωμα «δεν μπολεί να είναι κολίτσι, μαμά, αφού έχει ελγαλεία». Ναι, τα παιδιά έχουν προσλαμβάνουσες που δεν ελέγχουμε. Κι εμείς οι ίδιοι έχουμε στερεότυπα που δε συνειδητοποιούμε. Αλλά η προσπάθεια αυτή δεν τελειώνει ποτέ. Αν εσύ κι εγώ, που μεγαλώσαμε τη δεκαετία του ’80, με πολύ περισσότερα στερεότυπα, κάναμε τόση δουλειά με τον εαυτό μας που μπορούμε σήμερα να είμαστε εδώ και να συζητάμε για όλα αυτά, τότε τα παιδιά μας, που ξεκινάνε από πολύ καλύτερη αφετηρία, θα είναι μεγαλώνοντας πολλά βήματα πιο μπροστά. Αρκεί να συνεχίσουμε να τα σκουντάμε (όσο μας αφήνουν, τελοσπάντων).
Πώς φαντάζεσαι τις κόρες μας ως ενήλικες γυναίκες; Ποιες διαφορές πιστεύεις ότι θα έχουν σε σχέση με εμάς; Και πώς τα σημερινά αγόρια ως ενήλικες άντρες, αν μπορείς να σχηματίσεις άποψη μιας και είσαι κοριτσομάνα…
Για τα αγόρια πραγματικά δεν έχω εικόνα. Θα ήθελα να είμαι αισιόδοξη, ξέρω μαμάδες που μεγαλώνουν τα αγόρια τους με πολύ ισότιμο τρόπο, αλλά τις προάλλες άκουσα μια μαμά του κύκλου μου να λέει στον γιο της ότι οι άντρες είναι σαν τα γουρούνια, έχουν όλοι την ίδια μούρη. Δεν ξέρω, δηλαδή, πόσο έτοιμες είμαστε εμείς να αφήσουμε πίσω τα στερεότυπά μας –γιατί, ξέρεις, πιστεύω ότι κανείς μας πια δε μεγαλώνει πια τα παιδιά του λέγοντάς τους ότι άντρες και γυναίκες δεν είναι ίσοι. Οι περισσότεροι όμως εξακολουθούμε να μεγαλώνουμε τα αγόρια λέγοντάς τους ότι πρέπει να νικάνε και τα κορίτσια λέγοντάς τους ότι πρέπει να αρέσουν. Αυτό αρκεί. Ωστόσο δεν είναι όλα μαύρα. Πολλοί γονείς σκέφτονται πια δύο φορές πριν ανοίξουν το στόμα τους. Υλικό εκεί έξω υπάρχει άφθονο. Τα πρότυπα αλλάζουν σιγά σιγά. Απλώς καμία γενιά δεν μπορεί να κάνει όλα τα βήματα μαζί. Κάθε μία προχωράει λίγο παρακάτω στο φαράγγι.
Τα ΜΜΕ συνεχίζουν ακάθεκτα την διατήρηση των στερεοτύπων. Στην εκπαίδευση τι γίνεται; Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές και βέβαια τα σχολικά εγχειρίδια είναι ακόμα εγκλωβισμένα σε πατριαρχικά κοινωνικά μοντέλα;
Για μένα η διαδικασία έχει ως εξής: μέχρι τα 4 κάνεις όση περισσότερη δουλειά μπορείς στο σπίτι, ελέγχοντας όσο γίνεται τις εξωτερικές επιρροές (ΜΜΕ, βιβλία, σχολείο κ.λ.π). Μετά τα 4, που έχεις χάσει πλέον τον έλεγχο των εξωτερικών ερεθισμάτων, πρέπει να αρχίσεις να αμφισβητείς, μαζί με τα παιδιά, τα ερεθίσματα. Και να συνεχίσεις εφ’ όρου ζωής. Είναι φουλ τάιμ δουλειά, το ξέρω. Αλλά δεν μπορείς να στηρίζεσαι στο ότι το παιδί σου θα πέσει σε φεμινιστή δάσκαλο ή ότι δε θα δει διαφημίσεις και εκπομπές και πορνό που υποβιβάζουν τις γυναίκες. Οπότε πρέπει να είσαι εκεί και να συζητάς κάθε φορά μαζί του αν αυτό ανταποκρίνεται όντως στην πραγματικότητα και στις δικές του αξίες. Στο κάτω κάτω έτσι θα φτιάξουμε τους αυριανούς δασκάλους.
Για να κλείσουμε, ας επιστρέψουμε στην Αθηνά! Ποια άλλα βιβλία έχουμε να περιμένουμε στη σειρά. Και μήπως φαντάζεσαι ότι θα μπορούσε να έρθει και μια σειρά με πρωταγωνιστή έναν ανήσυχο πρίγκιπα του σήμερα;
Έρχονται ακόμα 3 βιβλία της πριγκίπισσας Αθηνάς: «Βαρέθηκα να περιμένω τον πρίγκιπα», «Χάλασε το μαγικό ραβδί μου» και «Ουπς, δεν είμαι πια μόνη μου». Αλλά η Αθηνά σιγά σιγά μεγαλώνει κι εγώ επιστρέφω στις ηλικίες του προηγούμενου μυθιστορήματός μου, με πολλές (αλλά πολλές) δυνατές γυναικείες ηρωίδες.
Η Στέλλα Κάσδαγλη είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας και μερικά άλλα που θα τα βρείτε στο https://stellakasdagli.com/
