Όταν, το 1580, ο Ελ Γκρέκο καλλιτεχνούσε τις διαφορετικές όσο και χαρακτηριστικές ερμηνείες του θέματος της ιεράς σινδώνης, ούτε που θα μπορούσε να φανταστεί πως αιώνες αργότερα μία από αυτές τις εκδοχές με τις ιδιαίτερες πτυχώσεις του ρούχου και τον προσεκτικό φωτισμό θα αποτελούσε το πρώτο έργο μιας πανέμορφης συλλογής τέχνης: αυτής του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή. Κι αυτή ακριβώς η συλλογή, που ξεκίνησε ως ιδιωτική, κατέληξε να είναι η βάση δύο εξαιρετικά σημαντικών μουσείων, στην Αθήνα και στην Άνδρο.

Το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στην Άνδρο 
Το μουσείο του Ιδρύματος στην Άνδρο έχει στιγματίσει πολλά καλοκαίρια μου, αφού μια καθιερωμένη επίσκεψη στην ετήσια περιοδική του έκθεση σηματοδοτούσε το ξεκίνημα του θέρους: τέχνη, τζιτζίκια, ωραίες παραλίες, καταπληκτικό φαγητό, το κύμα να σε πιτσιλάει στο πλοίο, και τελικά μια υπόσχεση: τα λέμε εκεί του χρόνου! Κι αν όλα αυτά συνδυαστικά ακούγονται (και είναι!) εξαιρετικά θελκτικά, το μουσείο Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή δεν ήταν ποτέ μια κουκίδα στην εμπειρία, αλλά αυτό που μας τραβούσε στο νησί της Άνδρου αντί για άλλα κοντινά νησιά. Κάτι που έλειπε από την πρωτεύουσα, ένας φορέας, ένας χώρος που τολμούσε να μας μιλήσει με τον δικό του τρόπο για τη μοντέρνα τέχνη αξιοποιώντας το φοβερό εύρος της συλλογής του και το αδιαμφισβήτητα υψηλότατο επίπεδο γνώσης της ομάδας του, το βρίσκαμε στο νησί.Το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στην Αθήνα
 Μέχρι το 2019, τη χρονιά που επιτέλους το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή βρήκε την έδρα του και στην Αθήνα. Ένα μεσοπολεμικό κτίριο σε μια όμορφη γειτονιά του Παγκρατίου μετουσιώθηκε σε σύγχρονο μουσείο με υπέροχο shop, βιβλιοθήκη, αμφιθέατρο και καφέ. Κύριος στόχος του, βέβαια, ήταν να στεγάσει σε τρεις ορόφους μια προσεκτικά επιμελημένη επιλογή από τη συλλογή του ιδρύματος: Τη «Συγκομιδή της Ελιάς», του Vincent van Gogh, τη «Μικρή Χορεύτρια», του Degas, κι έναν πίνακα του Monet από τη σειρά των καθεδρικών της Ρουέν που στέκουν αντικρυστά. Αλλά και έργα των Toulouse-Lautrec, Picasso, Miró, Bacon, Pollock, Lichtenstein, Chagall, Botero, Τσαρούχη, Μόραλη, Τέτση, Chryssa. Κι αυτά είναι μερικά μόλις από τα ονόματα των καλλιτεχνών που συναντάς στον χώρο.
«Πώς αντιδρούν οι ξένοι τουρίστες όταν έρχονται και βλέπουν τέτοια έργα τέχνης;» ρωτάω τον Παύλο, τον ξεναγό μου στο μουσείο. «Ενθουσιάζονται!» μου απαντάει, χαμογελώντας παιχνιδιάρικα. Κανείς σχεδόν –ούτε Έλληνας ούτε ξένος– δεν μπορεί να φανταστεί τι τον περιμένει όταν μας επισκεφθεί. Κι ειδικά οι Γάλλοι μπορεί να έχουν ακούσει πως θα δουν ορισμένους γνωστούς πίνακες αλλά δεν γνωρίζουν πως όλα σχεδόν τα έργα που εκτίθενται είναι τέτοιας εμβέλειας. Νεύω καταφατικά. Τους καταλαβαίνω πλήρως! Τα έργα του, διεθνούς ενδιαφέροντος, τοποθετούν το μουσείο στο Παγκράτι στον παγκόσμιο πολιτιστικό χάρτη, ξεπερνώντας την αφοσίωση στα αρχαία με τα οποία παραδοσιακά συνδεόταν η Ελλάδα. Κάθε φορά που πρόκειται να επισκεφθώ το μουσείο επαναλαμβάνω στον εαυτό μου εμφατικά πως, έπειτα από τόσες επισκέψεις, δεν μπορεί να κρατήσει πολύ η περιήγηση μου. Κι όμως, δεν έχω τρόπο να προσπεράσω κανέναν πίνακα ή γλυπτό που εκτίθεται.
Την ίδια στιγμή, μια σύντομη βόλτα στον εκθεσιακό χώρο ισοδυναμεί με ένα ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο. Οι πόλεμοι, οι αγώνες, η κοινωνική αδικία και οι προσωπικές κακουχίες του κάθε καλλιτέχνη, η καθημερινότητα και οι εξάρσεις, το σώμα και η σεξουαλικότητα ανά την Ευρώπη και τις ΗΠΑ μπαίνουν σε διαφορετικό πρίσμα κατά την περιήγηση στους τρεις ορόφους του μουσείου, ανάλογα με τη διάθεση και τα διαβάσματά μου.Μα, είναι για παιδιά; 
Η επαφή με τη μοντέρνα τέχνη κρύβει πολλά προτερήματα για παιδιά κι εφήβους. Καταρχάς η ενασχόληση ακόμη και με διαχρονικά μοτίβα, όπως το συναίσθημα και το ανθρώπινο σώμα, παίρνει πολλές διαφορετικές μορφές –οι καλλιτέχνες μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα, μακριά από νόρμες παλαιότερων εποχών! Αυτή η ελευθερία επεκτείνεται και στους θεατές, που καλούνται να νιώσουν πριν εκφράσουν την άποψή τους για ένα έργο. Η προσωπική προτίμηση, όσο σημαντική κι αν είναι, τελικά θα μπει σε ένα πρίσμα εσωτερικής αναζήτησης: «Μου αρέσει, αλλά γιατί;» Τα παιδιά μαθαίνουν επίσης να κάνουν συνδέσεις ανάμεσα σε κινήματα, εποχές και καλλιτέχνες και να χρησιμοποιούν όχι μόνο τις γνώσεις αλλά και τη φαντασία τους για την κατανόηση ενός έργου τέχνης. Κι αν αυτό φαίνεται δύσκολο, μπορεί κανείς να ξεκινήσει με την εξέταση της τεχνικής και να προσπαθήσει ακόμη και να την αναπαραστήσει (δημιουργώντας με κολάζ, σαν τον Πικάσο), όχι για να τη μιμηθεί, αλλά για να την προσεγγίσει πιο βιωματικά. Άλλωστε, η τεχνική δεν είναι ο σκοπός αλλά το μέσο δημιουργίας και έκφρασης.Διερευνώντας την εκπαιδευτική προσφορά του Ιδρύματος Β & Ε Γουλανδρή 
Φέτος με τα δίδυμα περάσαμε ένα καλοκαίρι χάρμα: Ολοκληρώσαμε επαγγελματικές υποχρεώσεις (εγώ) και σχολείο (εκείνα) στα τέλη Ιουλίου και χαρήκαμε τη συντροφιά ο ένας του άλλου μαζί με τις μικρές καλοκαιρινές χαρές. Από του χρόνου, όμως, τα πράγματα σοβαρεύουν και τα μικρά θα έχουν τρεις ολόκληρους μήνες διακοπές! Ήδη, λοιπόν, παρακολουθώ στενά τις απόψεις άλλων μαμάδων για τις καλοκαιρινές ενασχολήσεις των δικών τους βλασταριών. «Summer camp διοργανώνουμε εδώ και χρόνια», με διαβεβαιώνει η Κατερίνα Βούσουρα, υπεύθυνη επικοινωνίας και προβολής του μουσείου. «Κι όχι μόνο αυτό, αλλά πρόσφατα ξεκινήσαμε να διοργανώνουμε και Christmas Camp για παιδιά από 5 ετών!» 
Το μουσείο προσφέρει επίσης ειδικές ξεναγήσεις για νέους γονείς που συνοδεύουν τα μωρά τους ως μια πρώτη επαφή με το μουσείο, ενώ διοργανώνει και πολλές δραστηριότητες μουσικού ενδιαφέροντος για μωρά και νήπια (6-30 μηνών). Η προσφορά για τα πολύ μικρά παιδιά προσχολικής ηλικίας συμπληρώνεται από θεατρικό παιχνίδι και δημιουργικά εργαστήρια, με έμφαση στα χρώματα, στα παραμύθια και στους ήχους. Όλα τους έχουν κεντρικό άξονα, εκτός της παιγνιώδους μάθησης, την πολυαισθητική εμπειρία και την πρώτη θετική επαφή με το μουσείο.
Όσο για τα μεγαλύτερα παιδιά και τους εφήβους, μπορούν να χαρούν μια σειρά εικαστικών δράσεων με κατασκευές και στόχο την κατανόηση της καλλιτεχνικής προσέγγισης ενός δημιουργού. Οι μαθητές λυκείου (15-17), μέσω της ανάληψης πρωτοβουλιών και το ρίσκο στο ασφαλές περιβάλλον του μουσείου, έχουν επίσης την επιλογή να συμμετάσχουν και σε μια δράση που τους επιτρέπει να κάνουν κάτι σαν museum takeover. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η σύνταξη ενός φυλλαδίου ξενάγησης από παιδιά για παιδιά. Κάπως έτσι, οι συμμετέχοντες μαθαίνουν να είναι ανεξάρτητοι, να σκέφτονται σφαιρικά, να αναπτύσσουν τη δημιουργικότητα, τη λογική και την αναλυτικότητα τους και φυσικά να δοκιμάζουν τον εαυτό τους. Το ίδιο ισχύει και τους ενήλικους, που εκτός από εργαστήρια εικαστικών μπορούν να επιλέξουν και κάποιο από τα masterclasses για νέους επαγγελματίες.Στόχος η εξωστρέφεια και η προσβασιμότητα 
Επιπλέον, το Ίδρυμα έχει ανοίξει διαύλους επικοινωνίας με σχολεία στην Αγγλία και αλλού, με στόχο την ενίσχυση της εξωστρέφειας, καθώς και τις διακρατικές πολιτιστικές και παιδαγωγικές συνεργασίες. Η εξωστρέφεια φαίνεται να είναι κομβικής σημασίας! Την εικασία μου επιβεβαιώνει η Κατερίνα Γεωργοπούλου, υπεύθυνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, καθώς μου μιλάει για την ετήσια δράση που πραγματοποιείται την περίοδο των Χριστουγέννων με τη βοήθεια της Aegean Airlines: εκπρόσωποι του μουσείου ταξιδεύουν σε απομακρυσμένες περιοχές για να εμπλέξουν στα προγράμματά τους παιδιά κι ενηλίκους σε ορφανοτροφεία και δομές υγείας.
«Κι όχι μόνο η εξωστρέφεια ως στόχος μας, αλλά και η προσβασιμότητα!» μου επισημαίνει η κ. Γεωργοπούλου. Οι δράσεις του μουσείου για ΑμεΑ, σε συνεργασία με την οργάνωση The Happy Act, την επιβεβαιώνουν. Τα προγράμματα εξασφαλίζουν με πολλή ευαισθησία την προσβασιμότητα του Μουσείου σε άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού και σε άτομα με προβλήματα αισθητηριακής επεξεργασίας – πρωτοβουλία που δεν συναντάμε συχνά σε μουσείο του εσωτερικού. Για παράδειγμα, ένας χάρτης αισθητηριακής προσβασιμότητας καθώς και επιτόπια σήμανση ενημερώνουν τους συγκεκριμένους επισκέπτες για τα σημεία με έντονο αισθητηριακό χαρακτήρα. Επίσης, το μουσείο επενδύει σε μια σειρά προγραμμάτων για άτομα 65+ και άτομα με ή χωρίς Ήπια Γνωστική Διαταραχή. Ψηφιακά παιχνίδια για ενήλικους, εφαρμογή για το κινητό σε μορφή quiz, προγράμματα εικονικής περιήγησης με γυαλιά εικονικής πραγματικότητας (VR headset) για την τρίτη ηλικία συμπληρώνουν το μωσαϊκό των πρωτοβουλιών του ιδρύματος. 
Η εκπαιδευτική προσφορά του μουσείου ανανεώνεται ανά τρίμηνο. «Θέλουμε η συλλογή μας να είναι ένα σπίτι για όλους, ο κάθε επισκέπτης να βρίσκει κάτι νέο που τον ενδιαφέρει: από την έκθεση και τα προγράμματα ως το πωλητήριο και το καφέ», μου λέει η Κατερίνα Βούσουρα. Και πιστεύω πως τα έχουν ήδη καταφέρει: το Μουσείο Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι, με την υπέροχη συλλογή και τη φρέσκια ματιά στη μουσειοπαιδαγωγική εμπειρία για όλους, έχει κερδίσει το ενδιαφέρον και την προσοχή μας.Το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή είναι ο τιμώμενος φορέας για το 2023 από το Ελληνικό Τμήμα του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων ICOM

Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, Αθήνα
Οδός Ερατοσθένους 13
Αθήνα 116 35
210 72 52 895
210 72 35 467
visit@goulandris.gr

Η Βασιλική Μαρκάκη είναι μουσειολόγος, μουσειοπαιδαγωγός (interdisciplinary museum educator), συγγραφέας, και υποψήφια διδάκτωρ σε θέματα marketing των πωλητηρίων μουσείων.
Instagram: @museum_facts_n_dreams