Το ότι ο 10χρονος Βασίλης, συμμαθητής του μεγάλου γιου μου, ανοιγόκλεινε συνεχώς τα μάτια του το επισήμανε με αθώο παιδικό τρόπο ένα απόγευμα πάνω στο παιχνίδι τους ο μικρός της οικογένειας: «Βασίλη, γιατί κάνεις έτσι όλη την ώρα τα μάτια σου; Δεν βλέπεις;» τον ρώτησε ο 6χρονος Φίλιππος, αιφνιδιάζοντάς τον μάλλον δυσάρεστα. «Πώς έτσι;» ρώτησε ο προσκεκλημένος, έχοντας κοκκινίσει ως τα αυτιά, την ίδια ώρα που ο Φίλιππος «έτρωγε» κλoτσιά από τον αδελφό του για τη… θανατηφόρα ατάκα που εκστόμισε.

Ο Βασίλης το κάνει πολύ καιρό αυτό, μου είπε συνωμοτικά ο γιος μου, ζητώντας μου να του εξηγήσω και γιατί το κάνει. Δεν είχα απάντηση, όπως φαντάζομαι δεν θα είχαν και οι γονείς του. Όλοι (οι μεγάλοι) ξέρουμε τι είναι τικ, αλλά όλα αλλάζουν (συνήθως μεγεθύνονται) όταν πρόκειται για τα παιδιά μας.

«Τικ είναι οι ξαφνικές, απότομες και υποχρεωτικές κινήσεις, ήχοι ή θόρυβοι που κάποιο άτομο κάνει και επαναλαμβάνει χωρίς τη θέλησή του» δίνει την επιστημονική ορολογία η ψυχολόγος παιδοψυχολόγος, κυρία Αλεξάνδρα Καππάτου, προσθέτοντας ότι τα τικ πρέπει να διαχωριστούν από άλλες μη φυσιολογικές κινήσεις, όπως οι δυστονίες, οι σπασμοί, οι μυοκλονικές κινήσεις κ.ά. Το παιδί πολλές φορές αισθάνεται επιτακτικά την ανάγκη να κάνει τις κινήσεις, τους ήχους ή τους θορύβους για να χαλαρώσει, ενώ σε αντίθετη περίπτωση του προκαλείται δυσφορία, εξηγεί η κυρία Καππάτου.

Οι επιστήμονες γνωρίζουν πλέον ότι τα τικ παρουσιάζονται παροδικά, σε ποικίλη ένταση, σε ποσοστό 7% έως 24% των παιδιών αλλά και ότι αυτά υποχωρούν και «εξαφανίζονται» σε μεγάλο βαθμό καθώς το παιδί μεγαλώνει- σύμφωνα με τη γλώσσα των ποσοστών, εκλείπουν έως και στο 73% των παιδιών. Ενδιαφέροντα στοιχεία προκύπτουν από τη στατιστική σχετικά με το φύλο που «προτιμούν» τα τικ: είναι πιο συχνά στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια και στις περισσότερες περιπτώσεις εμφανίζονται στα  6-7 χρόνια και εγκαθίστανται σταδιακά. Έχουν καταγραφεί όμως και περιπτώσεις πρώιμων τικ που εμφανίζονται στα 2-3 έτη.

Ποια τικ εμφανίζονται στα παιδιά; 

Τα συνηθέστερα τικ στα παιδιά είναι:

–         Το άνοιγμα-κλείσιμο των βλεφάρων
–         Η ανύψωση των φρυδιών
–         Η κίνηση του πιγουνιού
–         Το καθάρισμα του λαιμού
–         Το ανασήκωμα των ώμων
–         Το τίναγμα των μπράτσων, των δαχτύλων, των χεριών
–         Οι ιδιότυπες κινήσεις στο βάδισμα
–         Οι γκριμάτσες στο πρόσωπο
–         Το ρέψιμο

Οι ειδικοί διακρίνουν τα τικ σε παροδικά, χρόνια και στη νόσο Gilles de la Tourette. Επίσης, υπάρχουν τικ που δεν συγκεκριμενοποιούνται όπως αυτά που διαρκούν λιγότερο από τέσσερις εβδομάδες. Τα παροδικά τικ της παιδικής ηλικίας εμφανίζονται πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας, σχεδόν καθημερινά για τουλάχιστον έναν μήνα έως έναν χρόνο, και κατά το διάστημα αυτό η έντασή τους αυξομειώνεται.. Στις περισσότερες περιπτώσεις σταματούν αυτόματα όπως ξεκίνησαν ή και με τη βοήθεια ειδικού.

Τα χρόνια τικ καταγράφονται διαρκώς στη ζωή του παιδιού και σε σοβαρές μορφές μπορεί να παρουσιάσουν και άλλες διαταραχές, όπως ενούρηση, φοβίες, τάσεις απομόνωσης, ψυχογενείς εμετούς, υπερκινητικότητα, κατάθλιψη.

Το σύνδρομο Gilles de la Tourette είναι νευροψυχιατρική διαταραχή που εκδηλώνεται σε ένα 1 έως 11 παιδιά στα 1.000 παιδιά. Στην περίπτωση αυτήν υπάρχει πληθώρα κινητικών τικ, όπως συσπάσεις στο πρόσωπο, τράβηγμα μαλλιών, περιστροφή ματιών, αλλά και ένα τουλάχιστον φωνητικό, όπως περίεργοι ήχοι ή ξερόβηχας, σφύριγμα, βρισιές, επανάληψη λέξεων ή φράσεων κ.ά.

Γιατί εμφανίζονται τικ στα παιδιά 

«Το να διερευνήσουμε τα αίτια των τικ δεν είναι πάντα εύκολο» λέει η κυρία Καππάτου, στο εύλογο ερώτημα που της θέτει κάθε γονιός όταν το παιδί έχει εμφανίσει κάποια κίνηση ή ήχο που προκαλεί ανησυχία. Μπορεί τα τικ να ξεκινούν ως μία απλή κινητική αντίδραση του παιδιού απέναντι σε μία πιεστική και αγχογόνο κατάσταση, όπως αρρώστια, διαζύγιο, αδελφικός ανταγωνισμός, υπερβολική αυστηρότητα ή υπερβολικές προσδοκίες των γονιών. «Το τικ ενδέχεται να εμφανίζεται δηλαδή ως τρόπος έκφρασης των συναισθηματικών συγκρούσεων, πιέσεων ή εντάσεων που βιώνει το παιδί. Φαίνεται ότι μερικά παιδιά έχουν ‘‘ευκολία’’ να ‘‘περάσουν’’ στην κίνηση τις εντάσεις που βιώνουν, όπως κάποια άλλα όχι. Το τικ αποτελεί τη δίοδο εκφόρτισης της ψυχοσυναισθηματικής πίεσης του παιδιού. Δεν είναι σπάνιο τα τικ να εξαφανίζονται και να επανεμφανίζονται ανάλογα με την ένταση ή την ηρεμία του περιβάλλοντος όπου βρίσκεται το παιδί» λέει η ψυχολόγος. Το βέβαιον είναι, ωστόσο, σύμφωνα με την ίδια, ότι οι εσφαλμένοι χειρισμοί από τους γονείς και την οικογένεια μπορούν να επιδεινώσουν τα τικ ή και να τα καταστήσουν μόνιμα στη ζωή των παιδιών.

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς 

Η αντιμετώπιση των τικ προϋποθέτει κατ’ αρχάς τη σωστή διάγνωση. «Δεν υπάρχει κριτήριο για να καθορίσουμε αν τα τικ θα εξαφανιστούν αυτόματα ή αν θα εξελιχθούν σε χρόνια. Αυτό που μπορούμε και κάνουμε είναι να εξαλείψουμε τις συναισθηματικές εντάσεις και τις συγκρούσεις που βιώνει το παιδί» λέει η κυρία Καππάτου. Υπάρχουν διάφοροι τύποι θεραπείας, όπως η θεραπεία της συμπεριφοράς, οι ψυχοκινητικές θεραπείες, οι φαρμακευτικές κ.ά., οι οποίες εφαρμόζονται ανάλογα με τη διάγνωση.

Τι δεν πρέπει να κάνουν οι γονείς 

Οι επίμονες παρατηρήσεις, η κοροϊδία, η απαγόρευση του τικ οδηγούν σε άγχος, ενοχές, αγωνία και με μαθηματική ακρίβεια σε μεγαλύτερη ένταση του τικ. Οι γονείς πρέπει να φροντίζουν να εξαλείφουν παράγοντες που ίσως συνέβαλαν στην εμφάνιση του τικ όπως εκζέματα, βλεφαρίτιδες κ.ά. Επίσης, πρέπει να αναζητήσουν ειδικό για να τους εξηγήσει τι συμβαίνει με το παιδί τους και να μπορέσουν στη συνέχεια να επικοινωνήσουν και οι ίδιοι για το θέμα με το παιδί. Ο ρόλος τους είναι σημαντικός στο να κατανοήσει το παιδί την κατάσταση και να μπορέσει να τη διαχειριστεί στον περίγυρό του. Επιπλέον, είναι σημαντικό οι γονείς να θυμούνται ότι δεν έχει νόημα να κατηγορούν ή να υποτιμούν το παιδί, να ασχολούνται με τις κινήσεις του, να το πιέζουν να σταματήσει ή να του υπενθυμίζουν τι κάνει.

Με τη συνεργασία της ψυχολόγου – παιδοψυχολόγου – συγγραφέως Αλεξάνδρας Καππάτου.