Το Μουσείο Μπενάκη και η Ε. Ι. Παπαδόπουλος Α.Ε. παρουσιάζουν στον εκθεσιακό χώρο του ισογείου του Μουσείου Μπενάκη / Πειραιώς 138 την έκθεση με τίτλο «Παπαδοπούλου 100. Η ιστορία της Εταιρείας 1922-2022», με σκοπό τον εορτασμό ενός αιώνα ζωής μιας από τις εμβληματικότερες ελληνικές επιχειρήσεις στον τομέα της διατροφής, αλλά και την παρουσίαση στο κοινό για πρώτη φορά ενός σπουδαίου και πλήρους ιστορικού αρχείου, του Ιστορικού Αρχείου Παπαδοπούλου, τα πολυάριθμα τεκμήρια του οποίου συνιστούν πια κομμάτι της νεότερης πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Την έκθεση, που αποτελείται από 10 ενότητες, επιμελήθηκαν οι Ερατώ Κουτσουδάκη, αρχιτέκτων-μουσειολόγος, και Σπύρος Κίζης, σχεδιαστής προϊόντων και εσωτερικών χώρων. Η επίσκεψή μας ξεκίνησε από ένα κόκκινο δωμάτιο με έναστρο ουρανό, όπου ως αστέρια λάμπουν τα «πολύτιμα» της ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, τα προϊόντα της, διεγείροντας την περιέργεια και την προσμονή μας. H κ. Κουτσουδάκη μίλησε μαζί μας και ανέλαβε με ενθουσιασμό την… ξενάγησή μας σε έναν κόσμο γεμάτο… ψωμί, πουράκια, μπάρες, φρυγανιές και φυσικά… μπισκότα.

Ιστορικά τεκμήρια

«Η αφήγηση της ιστορίας αυτών των 100 χρόνων δεν γίνεται γραμμικά, χρονολογικά δηλαδή, αλλά μέσα από μια αλληλουχία θεματικών ενοτήτων, που επιχειρούν να διερευνήσουν τα επιμέρους συστατικά της εκατοντάχρονης επιτυχίας της οικογενειακής αυτής και αμιγώς ελληνικής επιχείρησης. Έτσι, ξεκινάμε από τη σημασία του ισχυρού εμπορικού ονόματος, του λεγόμενου brand, καθώς αυτό είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά που από νωρίς έκανε την εταιρεία να ξεχωρίσει στον κλάδο της», μας εξηγεί. Τι είδαμε στην αρχή; Συσκευασίες, ετικέτες προϊόντων, πάσης φύσεως διαφημίσεις, συμμετοχές σε κλαδικές εκθέσεις διεθνώς, με τη ΔΕΘ να έχει την τιμητική της, σε ένα περιβάλλον αφαιρετικής γραφιστικής μακέτας που εκτυλίσσεται στον χρόνο.

«Επειδή τα παιδιά αποτελούσαν πάντα κοινό-στόχο των μπισκοτοποιιών, έτσι και εδώ τα παιδιά είναι κυρίαρχα: είτε ως πρωταγωνιστές διαφημίσεων που έπαιζαν στο σινεμά τη δεκαετία του ’60 είτε ως φιγούρες σε χάρτινες συσκευασίες του ’30 για μπισκότα με το όνομα “ΜΠΕΜΠΕ” είτε σε διαφημίσεις σε περιοδικά και εφημερίδες του ’50, όπου παιδίατροι προτρέπουν τις μητέρες να δίνουν στα παιδιά τους ΜΙΡΑΝΤΑ, επειδή είναι υγιεινή τροφή! Αλλά και για τους σημερινούς γονείς, μια διαφήμιση από τα βάθη της δεκαετίας του ’80, με τον τραγουδιστή Πασχάλη να διαφημίζει τα ΤΙ&ΤΙ (αλήθεια, τα θυμάστε;) μας πηγαίνει πίσω στα σχολικά μας χρόνια και αυτή την αισθητική», εξηγεί η κ. Κουτσουδάκη.

Παραγωγή στα εργοστάσια

Επόμενη στάση οι εγκαταστάσεις της εταιρείας, παρουσιασμένες μέσα από εικαστικές φωτογραφίες του Νίκου Μάρκου που, σύμφωνα με την κ. Κουτσουδάκη, «είδε στην τυποποιημένη παραγωγή και στους συνήθως ψυχρούς βιομηχανικούς χώρους ποιητική ομορφιά και μας δείχνει ότι η ομορφιά ανήκει στο μάτι αυτού που την αναζητά». Η ενότητα που αφορά την παραγωγή συνεχίζεται με μια μακέτα μήκους 6 μέτρων, κλίμακας 1:50, που παρουσιάζει με εντυπωσιακό τρόπο μια γραμμή παραγωγής μπισκότου, ενώ πέντε σύντομα animation, δια χειρός του designer Χριστόφορου Μπρέλλη, εξηγούν πώς φτιάχνεται το Πτι-Μπερ, το Caprice, οι μπάρες Digestive, οι φρυγανιές και το ψωμί του τοστ. «Τόσο η μακέτα με τα ανδρείκελά της όσο και τα μικρά animation είναι πολύ δελεαστικά για παιδιά όλων των ηλικιών. Παλιά εργαλεία και μηχανήματα παραγωγής συμπληρώνουν το τοπίο, που εκτυλίσσεται σε ένα περιβάλλον “εργοστασιακό”. Η έκπληξη, όμως, έρχεται από μια “ζωντανή μετάδοση”, μέσα από χώρους παραγωγής ενός από τα εργοστάσια σε φυσικό μέγεθος», τονίζει η κ. Κουτσουδάκη.

Ιστορία ενός αιώνα

Στην επόμενη ενότητα, η έκθεση αφηγείται την ιστορία της εταιρείας, σε ένα χρονολόγιο που το συνοδεύουν εκθέματα, όπως η σφραγίδα που χρησιμοποιούσαν για τις γαλέτες του Ελληνικού Στρατού το 1940 ή το κέντημα-λογότυπο της εταιρείας, η γνωστή κορώνα με τα τέσσερα παιδάκια πιασμένα χέρι χέρι. Είναι τα τέσσερα παιδιά του Ευάγγελου Παπαδόπουλου και το λογότυπο το σχεδίασε ο ίδιος το 1972, μας ενημερώνει η Ερατώ Κουτσουδάκη, που μας δείχνει παλιές επετειακές διαφημίσεις για τα 50, 75 και 90 χρόνια της εταιρείας και μας παραπέμπει σε ένα παράλληλο, βοηθητικό χρονολόγιο της ιστορίας της Ελλάδας για το διάστημα 1922 -2022.

Παράλληλα βέβαια, στην ίδια περιοχή, μαθαίνουμε  για την ιστορία του μπισκότου στη Δύση, με πολλές μικρές και πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες. «Λογικά δεν γνωρίζετε πότε μπήκε η σοκολάτα στη ζωή των μπισκότων, πώς επηρέασε ο σιδηρόδρομος της παραγωγή τους, τι έτρωγαν ως μπισκότο οι αρχαίοι Κινέζοι και τι οι Ρωμαίοι, πότε βρίσκουμε για πρώτη φορά γραπτή αναφορά της λέξης μπισκότο…», χαμογελά η κ. Κουτσουδάκη. Στην ίδια περιοχή, μαθαίνουμε και για την ιστορία του ελληνικού μπισκότου, ενώ δύο πολύ σπάνια μπισκότα-έκπληξη περιμένουν να τα ανακαλύψουμε. Μαζί με όλα αυτά, ένας παγκόσμιος χάρτης, όπου επάνω του, με διαδραστικό τρόπο, έχουν σημειωθεί διάφορα πασίγνωστα «εθνικά» μπισκότα, καλεί μικρούς και μεγάλους να μάθουν πώς προέκυψαν τα fortune cookies, ποιος ανακάλυψε τα cookies, ποια είναι τα αγαπημένα μπισκότα των Ιαπώνων, τι μπισκότα τρώνε στη βόρεια Ευρώπη του Αγίου Νικολάου και άλλα πολλά. Ήδη μας τρέχουν τα σάλια. Και πού να πάμε παρακάτω.

Έργο της Μυρτώς Δεληβοριά

Παραμύθια για μπισκότα, ζύμες και ψωμιά

Στα μισά της έκθεσης υπάρχει μια γωνιά, ένα ιντερμέδιο, για τους μικρούς επισκέπτες και για όσους αισθάνονται ακόμα παιδιά. Ιστορίες και παραμύθια για μπισκότα, ζύμες και ψωμιά, ξεχύνονται μέσα από τα λόγια της Ειρήνης Βοκοτοπούλου και τις ζωγραφιές της Μυρτώς Δεληβοριά. «Ποιος θα μπορούσε εξάλλου να παραλείψει από μια έκθεση για μπισκότα τον Χάνσελ και τη Γκρέτελ, τον Κοντορεβυθούλη, τον Σιμιδγαλένιο και τον Gingerbread-man;» αναρωτιέται η κ. Κουτσουδάκη.

Στο Μουσείο Μπενάκη, μπορείς να δεις μια διαφορετική έκθεση: Για μια οικογένεια, την οικογένεια Παπαδοπούλου, που πριν από 100 χρόνια δημιούργησε ένα εργοστάσιο μπισκότων. Το ζυμάρι για να γίνει χρειάζεται αλεύρι, ζάχαρη, γάλα, βούτυρο και μαγιά για να φουσκώσει. Κι όπως περιμένουμε να φουσκώσει λέμε ιστορίες και παραμύθια. Αυτές τις ιστορίες τις μαζέψαμε, τις διαβάσαμε, πήραμε φράσεις και λέξεις, τις μπλέξαμε με παραδόσεις από πολλές χώρες του κόσμου για ψωμιά, κουλούρια και φτιάξαμε μια καινούργια ιστορία. Είναι όλοι εκεί: Ο φούρναρης που διαλέγει τα υλικά, τα ζυμώνει και τα ψήνει. Τα παιδιά που πλάθουν το ζυμάρι και φτιάχνουν σπιτάκια, ανθρωπάκια που τα βαφτίζουν Σιμιγδαλένιο και Τζίντζερμπρεντμαν, που τα νοστιμεύονται, που σκορπούν ψιχουλάκια να έρθουν τα πουλιά να τσιμπολογήσουν. Είναι εκεί και οι μεγάλοι, ο μπαμπάς και η μαμά σου, που έχουν να σου πουν τις δικές τους ιστορίες για γλυκές πιτούλες, τηγανόψωμα, κέικ πασπαλισμένα με ζάχαρη, φρατζόλες, κουλούρες και παξιμάδια, σταφιδόψωμα, τσουρέκια, μπισκότα και κουλουράκια. Σ’ αυτή την ιστορία, έτσι όπως είναι κρεμασμένη σε έναν τοίχο του μουσείου, υπάρχουν και κλειστά παραθυράκια που αν τα ανοίξεις μπαίνεις κι εσύ στην ιστορία και σκέφτεσαι: «Αν ήμουν φούρναρης ποια παιδιά θα τρώνε τα ψωμιά και τα μπισκότα μου μετά από 100 χρόνια;»- Ειρήνη Βοκοτοπουλου, κοινωνιολόγος, ειδική σε θέματα ανάγνωσης

«Πρωταγωνιστές στην καθημερινή παιδική μας επιθυμία και απόλαυση, –Μιράντα ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Γεμιστά, ΠΤΙ-ΜΠΕΡ,  πουράκια Caprice, Cream Crackers–ήταν φυσικά τα πρώτα που μου ήρθαν στο μυαλό όταν δέχτηκα την πρόταση για εικονογράφηση στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων της εταιρείας ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ. Η ιδέα ήταν να φτιάξουμε μια γωνιά αφιερωμένη σε παραμύθια –πρωταγωνιστές κι αυτά στην παιδική μας καθημερινή επιθυμία και απόλαυση– που είχαν ως θέμα ή περιεχόμενο μπισκότα, ψωμιά, ζυμάρια, ψίχουλα και φουρνάρηδες. Η Ειρήνη Βοκοτοπούλου τα θυμήθηκε και μάζεψε σε πλεχτό καλαθάκι λαχταριστά καρβέλια, μπισκότα, τζίντζερμπρεντ ανθρωπάκια που τρέχουν ξεφύγουν, φεγγαρόψωμα, πρέτζελ, καραμελωμένα πόμολα από το σπίτι που συνάντησαν ο Χάνσελ και η Γκρέτελ στο δάσος, αστέρια ζαχαρωτά και έρωτες από σιμιγδάλι, ζυμωμένα από εκλεκτούς “φουρνάρηδες” από τη δημοτική παράδοση αλλά και σύγχρονους. Το άρωμα, η γεύση, τα χρώματα και τα σχήματα από τα διαφορετικά αυτά γλυκίσματα έδωσαν την έμπνευση στη δική μου διαδρομή στον κόσμο των φουρνιστών παραμυθιών και με την πολύτιμη βοήθεια της Ερατώς Κουτσουδάκη στήσαμε τη δική μας παραμυθένια γωνίτσα –έναν φόρο τιμής στα παιδικά μας χρόνια»- Μυρτώ Δεληβοριά, εικαστικός

Επόμενος σταθμός: οργάνωση

«Ξέρεις ποιο είναι το δίκτυο των ανθρώπων που καθημερινά εργάζονται ώστε εμείς να απολαμβάνουμε κάτι τόσο απλό και μικρό όσο ένα μπισκότο;» με ρωτάει. Όχι, αλλά θα το μάθω χάρη σε μια περιοχή αφιερωμένη στον επαγγελματικό προσανατολισμό, όπου ο επισκέπτης έρχεται σε επαφή με τις ειδικότητες που απασχολούνται σε κάθε τμήμα, ακούει εργαζόμενους να μιλούν για τη δουλειά τους και μαθαίνει πώς συνδέονται όλοι αυτοί μεταξύ τους. Στο τέλος της ενότητας, ελέγχουμε τις γνώσεις μας μέσα από ένα διασκεδαστικό ψηφιακό παιχνίδι που μας καλεί να τοποθετήσουμε τους εργαζομένους στα πόστα τους, για να κάνουμε τη γραμμή να τεθεί σε λειτουργία και τα μπισκότα να αρχίσουν να παράγονται!

Η οικογένεια

Προς το τέλος, συναντάμε την καρδιά της έκθεσης: την οικογένεια που βρίσκεται πίσω από την επιχείρηση. «Ένα δωμάτιο-θεατρικό σκηνικό, που παραπέμπει σε αστική τραπεζαρία λίγο πριν από ένα κυριακάτικο γεύμα, και ένα ηχητικό θεατρικό έργο, με τις φωνές του Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη και του Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου να μας ξεναγούν στην αλληλογραφία των αδερφών Νίκου και Ευάγγελου Παπαδόπουλου, το διάστημα 1948-1953, όταν ο ένας βρίσκεται σε “Ταξείδι Μελέτης” και ο άλλος πίσω στην Αθήνα, διοικεί την επιχείρηση», τονίζει η κ. Κουτσουδάκη, προσθέτοντας πως εκεί κρύβονται, αναμεμειγμένες με συναισθηματική φόρτιση, όλες οι αξίες των ανθρώπων αυτών και όλα τα μυστικά του success story. «Είναι εξάλλου πάνω σε αυτές τις λέξεις-κλειδιά, αυτές τις αξίες, που το τμήμα εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Μουσείου Μπενάκη έχει επιλέξει να δομήσει τα προγράμματα που προσφέρονται στο πλαίσιο της έκθεσης», μας λέει.

Τι σημαίνει για σας ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ; 

Στον επίλογο, επιστρέφουμε στα βασικά, στην τροφή, στις πρώτες ύλες και στα διατροφικά χαρακτηριστικά. Βλέπουμε όλα τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των μπισκότων, μυρίζουμε και γευόμαστε και αφήνουμε ένα σημείωμα πάνω σ’ ένα ΠΤΙ-ΜΠΕΡ με τις σκέψεις μας: «Για μένα ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ σημαίνει…». Καλή διασκέδαση (και καλή όρεξη) σε αυτή την πλούσια μουσειακή εμπειρία, άριστα σχεδιασμένη ως την παραμικρή της λεπτομέρεια!

«Παπαδοπούλου 100. Η ιστορία της Εταιρείας 1922-2022»
Γενικός συντονισμός: Ειρήνη Οράτη, ιστορικός τέχνης
Συντονισμός Μουσείου Μπενάκη: Νόρα Χατζοπούλου, Μαίρη Βέργου
Συντονισμός για την Εταρεία Ε.Ι.ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε: Μαρία Χρονοπούλου
Σχεδιασμός και επίβλεψη έκθεσης: Γραφείο Κίζη Αρχιτεκτονικής & Design
Μουσειολογική μελέτη και επιμέλεια έκθεσης: Ερατώ Κουτσουδάκη, μουσειολόγος
Εκθεσιακός σχεδιασμός και επίβλεψη: Σπύρος Κίζης, βιομηχανικός σχεδιαστής
Γραφιστικές εφαρμογές και σχεδιασμός πωλητέων: Χριστόφορος Μπρέλλης
Πού: ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ, Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου
Πότε: Πέμπτη & Κυριακή:10:00-18:00, Παρασκευή & Σάββατο: 10:00-22:00, Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη: κλειστά