Όταν ακούμε τη λέξη λογοθεραπεία, πιθανόν ο νους μας πηγαίνει σε παιδιά (και σπανιότερα σε ενηλίκους) που χρειάζονται τη βοήθεια ειδικού γιατί για διάφορες αιτίες δεν μπορούν να μιλήσουν καλά. Και πράγματι, το προαναφερθέν ισχύει. Υπάρχουν παιδιά που δεν κατακτούν όταν πρέπει τη λεκτική επικοινωνία ή παρουσιάζουν διαφόρων ειδών προβλήματα όταν μιλούν. Στις περιπτώσεις αυτές, ο ρόλος των γονιών και των φροντιστών (παππούδων, γιαγιάδων, νταντάδων, εκπαιδευτικών) είναι καταλυτικός και συμπληρωματικός του ρόλου του λογοθεραπευτή. ΟΜΩΣ, η λογοθεραπεία εμπεριέχει ιδέες και προτάσεις για όλους τους συνυπάρχοντες με ένα παιδί, ακόμα κι αν αυτό ΔΕΝ αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα όσον αφορά τη λεκτική του επικοινωνία. Οι ενήλικοι και -γιατί όχι- οι μεγαλύτεροι ανήλικοι, αν υπάρχουν στο περιβάλλον, μπορούν να γίνουν αρωγοί στη γρήγορη και σωστή κατάκτηση του λόγου από το μωρό-νήπιο, πριν αυτό φτάσει στη σχολική ηλικία. Όλα αυτά αναλύει στο νέο της βιβλίο «Βοήθησέ με να μιλήσω», που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Διόπτρα, η λογοθεραπεύτρια/λογοπαθολόγος Ευγενία Στεφανάκη. Η συγγραφέας αφουγκράζεται, καταρχάς, το άγχος των γονιών αναφορικά με τις γλωσσικές ικανότητες του παιδιού τους. Και έπειτα τους εκπαιδεύει, εφαρμόζοντας τη θεωρία στην πράξη, ώστε να βοηθήσουν το μικρό τους να… μιλήσει! Από πολύ πολύ μωρό!

Ανάπτυξη λόγου και ομιλίας

Πιθανότατα θα γνωρίζετε πως η προσπάθεια επικοινωνίας του παιδιού με τους γονείς αρχίζει πολύ νωρίς, με βλέμματα, κλάματα, χαμόγελα, ήχους, μια και οι δεξιότητες αντίληψης εμφανίζονται νωρίτερα από τις αντίστοιχες γλωσσικές. Σε πρώτο χρόνο, η συγγραφέας αναλύει τα ορόσημα της γλωσσικής ανάπτυξης μέχρι την ηλικία των 5 ετών, καθησυχάζει καθώς μπορεί να υπάρχουν ορισμένες χρονικές διακυμάνσεις, ακόμα και μεγάλες, στην κατάκτησή τους ανάλογα με το παιδί και έπειτα εξηγεί πώς επιτυγχάνεται η επικοινωνία και η αλληλεπίδραση μεταξύ αυτού και των φροντιστών του. Επιμένοντας στη λέξη και στον ορισμό της, προσδιορίζει την καθυστέρηση στην ομιλία και κατευθύνει τους γονείς προς τον παιδίατρο, τον λογοθεραπευτή ή τον αναπτυξιολόγο, σε περίπτωση που ανησυχούν, ζητώντας τους είτε να καταγράψουν τη γλωσσική του πορεία είτε να εμπιστευτούν το ένστικτό τους. Όμως, η ουσία του βιβλίου έρχεται στη συνέχεια.

Προγλωσσικές δεξιότητες

Η Στεφανάκη παρουσιάζει αναλυτικά τα προγλωσσικά στάδια επικοινωνίας ενός μωρού (π.χ. αντίδραση στο περιβάλλον, προσοχή, εκτέλεση εντολών, μίμηση κ.ά), εξηγεί τη σημασία των δεξιοτήτων αυτών και προτείνει στρατηγικές, που θα διευκολύνουν το παιδί να τις κατακτήσει. Οι στρατηγικές αυτές, στην πλειονότητά τους, είναι βασισμένες στο παιχνίδι, καθώς αυτό είναι το βασικό εργαλείο και για τις δυο πλευρές (μωρό-γονείς) στην παρούσα ηλικιακή φάση, μέχρι τα 3 περίπου έτη, όταν το παιδί συνήθως αρχίζει να μιλάει σχετικά κανονικά. Με άλλα λόγια, η εξάσκηση των προγλωσσικών δεξιοτήτων δεν είναι αγγαρεία, αλλά μια μοναδική ευκαιρία διασκέδασης.  Μέσω αυτής είναι που κατακτάται εν τέλει η γνώση. Οι ιδέες; Άπειρες. Αρκεί να έχετε χρόνο και όρεξη!

Το παιχνίδι και η ανάπτυξη της ομιλίας

Μέσω του παιχνιδιού, το μωρό περνάει σταδιακά και στις πρώτες λέξεις και στον σχηματισμό προτάσεων! Το παιχνίδι είναι, άλλωστε, η «δουλειά» του, το βασικό του εργαλείο μάθησης και ταυτόχρονα το βασικό εργαλείο για τη συνολική ανάπτυξή του ως προσωπικότητας. Το αποτελεσματικό παιχνίδι, όμως, θέλει… τον τρόπο του και αυτόν εξηγεί στη συνέχεια η συγγραφέας, καθοδηγώντας τους γονείς ως προς την επιλογή των παιχνιδιών και τις ρουτίνες τους. Δεν είναι όλα τα παιχνίδια κατάλληλα ούτε αρκεί απλώς η παρουσία του γονιού στον ίδιο χώρο με το παιδί για να αναπτυχθεί αυτό γλωσσικά. Όμως, το σωστό παιχνίδι, αυτή η δυναμική και διά βίου διαδικασία, επιδρά καταλυτικά στην εξέλιξη του λόγου. Μερικές από τις δεξιότητες που αναπτύσσουν τα παιδιά παίζοντας; Παρακολουθούν, ακούν, εξερευνούν, μιμούνται, δημιουργούν… Όσο για τη σύνδεση λόγου και παιχνιδιών; Αυτή είναι πολύ βαθύτερη από όσο φανταζόμασταν!

Στρατηγικές παιχνιδιού με σκοπό την επικοινωνία/Στρατηγικές για την ανάπτυξη της ομιλίας

«Ναι, αλλά πώς θα ξέρω τι να παίξω ώστε να βοηθήσω το παιδί μου να μιλήσει», θα αναρωτηθείτε; Η απάντηση είναι σε ένα πρώτο επίπεδο απλή και συμπυκνώνεται σε δυο λέξεις: Αλληλεπίδραση και διασκέδαση. Η Στεφανάκη καταγράφει τρεις στρατηγικές για συνεχόμενη αλληλεπίδραση και πέντε στρατηγικές για την ενίσχυση της ομιλίας, που όχι μόνο δεν θα σας δυσκολέψουν, αλλά αντίθετα θα κάνουν τη σχέση σας με το μικρό σας ακόμα πιο στενή και ουσιαστική. Φυσικά, δεν θα σας τις αποκαλύψω… Σας εγγυώμαι, όμως, ότι πιθανόν δεν θα τις είχατε φανταστεί, πως είναι εύκολα εφαρμόσιμες και πως είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές.

Πάμε τώρα καθαρά στον λόγο. Ακολουθώντας τα ενδιαφέροντα του παιδιού, αφήνοντάς το να καθοδηγήσει εκείνο τη μεταξύ σας επικοινωνία, δημιουργώντας ευκαιρίες για εναλλαγές της σειράς των πραγμάτων που κάνετε, δημιουργώντας ρουτίνες, δίνοντας ευκαιρίες για επιπλέον επικοινωνία, δημιουργώντας το κατάλληλο γλωσσικό περιβάλλον, διαβάζοντας βιβλία, τραγουδώντας και -ΦΥΣΙΚΑ- περιορίζοντας την έκθεσή του στις οθόνες, του δίνετε όλα εκείνα τα ερεθίσματα ώστε να μιλήσει γρήγορα, σωστά και να χρησιμοποιεί από μικρό ένα πλούσιο λεξιλόγιο που θα διευκολύνει την επικοινωνία του με τον κόσμο. Τα παραδείγματα της Στεφανάκη είναι δεκάδες και το ένα καλύτερο από το άλλο, ενώ ταυτόχρονα είναι απλούστατα και εντάσσονται χωρίς κανέναν κόπο στην καθημερινότητά σας.

Δραστηριότητες για την ανάπτυξη της ομιλίας

Ας αποκαλύψω στο σημείο αυτό ορισμένες από τις δραστηριότητες που θα βοηθήσουν το παιδί μας να μιλήσει: Κούκου-τσα, γαργαλητά, αλογάκι, κρυφτό, κυνηγητό, παιχνίδια με μπάλες, σαπουνόφουσκες, παιχνίδια με ζώα, παιχνίδια στοίβαξης, παζλ, παιχνίδια με μουσικά όργανα, παιχνίδια με κούκλες ή λούτρινα, παιχνίδια με μέσα μεταφοράς ή πλαστελίνες δίνουν την ευκαιρία για δεκάδες οικογενειακές δραστηριότητες, εξερευνήσεις, ελεύθερο παιχνίδι και φυσικά αναπτύσσουν το παιδικό λεξιλόγιο. Φυσικά, παιχνίδι, και επομένως γλωσσική καλλιέργεια, επιτυγχάνεται και μέσα από αβίαστες καθημερινές δραστηριότητες, όπως η αλλαγή πάνας, το μπάνιο, το φαγητό, το ντύσιμο, και η βόλτα.

Συμπερασματικά, αν και το βιβλίο αυτό είναι γραμμένο από μια λογοθεραπεύτρια, δεν θεραπεύει, καθώς δεν μιλάει για τα παιδιά που παρουσιάζουν πρόβλημα στον λόγο τους και δεν απευθύνεται στους γονείς εκείνους που έχουν ήδη διαπιστώσει πως υπάρχει κάποιο, μικρό ή μεγαλύτερο, πρόβλημα με τον λόγο του παιδιού τους. Αντιθέτως, ενισχύει τη μάθηση, καθώς απευθύνεται σε ΚΑΘΕ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗ παιδιού από 0 έως 5 ετών, που ενδιαφέρεται να το βοηθήσει ουσιαστικά να αναπτύξει το πιο ισχυρό ίσως ανθρώπινο χαρακτηριστικό: την ομιλία, όπλο ισχυρό για μια ζωή ευτυχισμένη. Βοηθήστε κι εσείς το παιδί σας να μιλήσει, ενώ ταυτόχρονα θα διασκεδάζετε, θα παίζετε και θα δένεστε μαζί του, χωρίς καμία πίεση ή απογοήτευση!

Το βιβλίο της Ευγενίας Στεφανάκη «Βοήθησέ με να μιλήσω» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα.