Το θέμα δεν αφορά μόνο τις γυναίκες, γι’ αυτό και οι παρενθέσεις. Όμως οι άνθρωποι που γεννούν τα μωρά είναι γυναίκες, η πλειονότητα των ανθρώπων που ασχολούνται με τη φροντίδα και την ανατροφή των παιδιών (των δικών τους ή/και άλλων) είναι γυναίκες, και η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν διακρίσεις, προκατάληψη, απειλή, άρνηση εργασίας, ακόμη και απόλυση, λόγω γονεϊκότητας, είναι οι γυναίκες (παρ’ ότι τα παιδιά δεν είναι μόνο δικά τους). Γι’ αυτό και οι παρενθέσεις. Το θέμα δεν αφορά μόνο τους γονείς που εργάζονται με αμοιβή, διότι και όλοι αυτοί οι γονείς (γυναίκες πάλι στη συντριπτική τους πλειονότητα) που εργάζονται χωρίς αμοιβή, πολύ σκληρά και πολύ μοναχικά κάθε μέρα στο σπίτι, αντιμετωπίζουν εξίσου σοβαρές προκλήσεις στη φροντίδα του παιδιού τους. Πάμε να δούμε κάποια βασικά επιστημονικά δεδομένα. Το ανθρώπινο είδος ανήκει στην κατηγορία των κοινωνικών θηλαστικών και μάλιστα γεννιέται με ανώριμο εγκέφαλο, γεγονός που καθιστά την εντατική και πολυετή φροντίδα του παιδιού απαραίτητη για την επιβίωση του είδους.
Πώς επηρεάζει η εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας τη φροντίδα των παιδιών μας;
Τα περισσότερα παιδιά της σύγχρονης δυτικής κοινωνίας περνούν μόνο λίγο χρόνο με τους γονείς τους, λόγω εργασίας. Είναι αποδεδειγμένο ότι ο πρώιμος αποχωρισμός από τους βασικούς φροντιστές αυξάνει σοβαρά το στρες (κορτιζόλη) στον οργανισμό του μωρού. Αν αυτό συμβαίνει τακτικά, ακόμα και πέντε μόλις ώρες την εβδομάδα, η ευαισθησία του μηχανισμού ρύθμισης της κορτιζόλης αυξάνεται, με αποτέλεσμα το βρέφος να αναστατώνεται ευκολότερα, να παίζει λιγότερο και να προσκολλάται ακόμα περισσότερο στον βασικό του φροντιστή. Οι περισσότεροι γονείς αναγκάζονται κάποιους μήνες μετά τη γέννηση του παιδιού τους να μεταβιβάσουν την ημερήσια φροντίδα του σε κάποιον άλλο, κατ’ οίκον (συγγενικό πρόσωπο/νταντά) ή στον παιδικό σταθμό. Αυτό δε συμβαίνει χωρίς συνέπειες για τα παιδιά, όπως αποδεικνύουν πολλές έρευνες.
Η ομάδα της Andrea Dettling χρησιμοποίησε την κορτιζόλη ως μέτρο για να συγκρίνει τα διαφορετικά είδη φροντίδας και τον μηχανισμό απόκρισης του στρες των παιδιών σε αυτά. Το βασικό συμπέρασμα ήταν ότι τα παιδιά που φροντίζονται σε παιδικό σταθμό εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα κορτιζόλης σε σύγκριση με όσα παραμένουν στο σπιτικό περιβάλλον με νταντά/συγγενικό πρόσωπο. Η ηλικία φαίνεται να είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας καθώς η έκκριση κορτιζόλης ήταν ιδιαίτερα αξιοσημείωτη σε παιδιά ηλικίας κάτω των 3-4 ετών, χωρίς όμως η όψη και η συμπεριφορά τους να φανερώνουν απαραιτήτως στρες. Αυτό σημαίνει ότι όσο πιο ανώριμες είναι οι κοινωνικές δεξιότητες του παιδιού, τόσο πιο αγχωτικά βιώνει την αλληλεπίδραση μέσα στο πλαίσιο της ομαδικής φροντίδας.
Τα αποτελέσματα αυτών και πολλών άλλων ερευνών αποδεικνύουν ότι πέρα από τη σωματική φροντίδα, τα παιδιά έχουν απόλυτη ανάγκη να συνδεθούν βαθιά συναισθηματικά με τους φροντιστές τους, κάτι που δεν είναι επαρκώς εφικτό μέσα στο πλαίσιο της ομαδικής φροντίδας. Η συναισθηματική διαθεσιμότητα και η αλληλεπίδραση με σύνδεση είναι ο κομβικός παράγοντας για την επίτευξη συναισθηματικής (και ορμονικής) ρύθμισης του παιδιού και επομένως για την ομαλή ανάπτυξή του. Γι’ αυτό και μιλάμε για ποιοτικό χρόνο στην επαφή με τα παιδιά μας και εννοούμε χρόνο κατά τον οποίο είμαστε εστιασμένοι μόνο στην αλληλεπίδραση με το παιδί μας, παρόντες συναισθηματικά και χαρούμενοι μ’ αυτό.
Η απουσία βαθιού συναισθηματικού δεσμού κυριολεκτικά βλάπτει την ανάπτυξη του εγκεφάλου, δημιουργεί νευρωνικούς συνδέσμους που σχετίζονται με τον φόβο, τη μοναξιά και την εγκατάλειψη σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από το φυσιολογικό και εδραιώνει μια μόνιμη στρεσογόνα κατάσταση της ύπαρξης. Τα παιδιά μας δεν έχουν φυσιολογικούς εγκεφάλους, ούτε φυσιολογικά επίπεδα ορμονών τους στρες και αυτό τα οδηγεί στο να γίνονται λιγότερο συνεργάσιμα, λιγότερο κοινωνικά και πιο επιθετικά, κάτι το οποίο επιδεινώνεται από γενιά σε γενιά.
Διαχωρισμένη ανατροφή
Όμως, όσο ποιοτικός και αν είναι ο χρόνος που περνάμε μαζί τους, υπάρχει κι ο ποσοτικός παράγοντας. Αν υπολογίσει κάθε γονέας που εργάζεται πόσες ώρες την ημέρα βλέπει το παιδί του ενδέχεται και να τρομάξει, γιατί περνάνε τα χρόνια και δεν τα περνάμε μαζί με τα παιδιά μας. Εμείς στη δουλειά και τα παιδιά στον παιδικό σταθμό, στο σχολείο, στις δραστηριότητες και αναρωτιόμαστε γιατί είμαστε τόσο αποκομμένοι, ενώ στην ουσία δεν έχουμε κοινή ζωή. Αυτός ο τρόπος διαχωρισμένης ανατροφής, όπου το κάθε μέλος της οικογένειας βρίσκεται αλλού και μόνο του, και ειδικά όταν αυτό συμβαίνει πριν από την ηλικία συναισθηματικής ανεξαρτητοποίησης, δημιουργεί στα παιδιά τη βαθιά πεποίθηση ότι είναι μόνα τους. Τα παιδιά θα προσαρμοστούν αναγκαστικά, αλλά αυτό δεν είναι ένδειξη ότι η συνθήκη είναι αποδεκτή. Θα αναπτυχθούν τα παιδιά. Το θέμα είναι όμως πώς; Ο τρόπος ζωής μας, ανεξάρτητα από το τι θέλουμε να πιστεύουμε, είναι διαμορφωμένος με βασική προτεραιότητα την εργασία. Δεν μπορεί να κατηγορηθεί κανένας για αυτό, καθώς όλοι χρειαζόμαστε λεφτά για να ζήσουμε και δε γίνεται διαφορετικά προς το παρόν.
Τι μπορούμε να κάνουμε μέσα στις συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες;
Κάποιοι γονείς (μητέρες) προσπαθούν να εντάξουν τα μωρά τους στην εργασιακή τους καθημερινότητα, είτε διεκδικώντας από τους εργοδότες τους να δημιουργηθεί χώρος όπου θα βρίσκονται τα παιδιά τους κοντά στον χώρο εργασίας τους, είτε παίρνοντας τα παιδιά τους μαζί τους μέσα στον χώρο εργασίας/σπουδών. Υπάρχουν παραδείγματα, πρωθυπουργών, βουλευτών, δικαστικών, φοιτητών, κτλ. Άλλες διεκδίκησαν τη δημιουργία παιδικού σταθμού στον χώρο εργασίας τους, τον οποίο επισκέπτονται κατά τη διάρκεια της εργασιακής τους ημέρας, αλληλεπιδρώντας με το παιδί τους.
Οι εργαζόμενες που επιθυμούν να θηλάσουν τα μωρά τους είναι συχνά αναγκασμένες να πηγαίνουν στις τουαλέτες για να αντλήσουν γάλα με άγχος, λόγω χρόνου και συνθηκών ή δεν έχουν καν τέτοια δυνατότητα και αναγκάζονται να διακόψουν τον θηλασμό, ενώ δεν το επιθυμούν και δεν είναι το ιδανικό για την υγιή ανάπτυξη του μωρού τους. Έχοντας το μωρό τους κοντά τους στον χώρο εργασίας τους έχουν τη δυνατότητα να πηγαίνουν κάθε τόσο να το θηλάζουν.
Πολύ μεγάλες και επιτυχημένες εταιρείες, ακόμη και διεθνείς κολοσσοί, αναγνωρίζουν ότι τέτοιες παροχές είναι προς όφελος της παραγωγικότητας των εργαζόμενων και φροντίζουν να διευκολύνουν τις μητέρες και τη σχέση φροντίδας με το μωρό τους όσο περισσότερο μπορούν. Και αυτό είναι το φυσιολογικό, οι εταιρείες να προσαρμόζονται στις βιολογικές ανάγκες των μωρών και όχι τα μωρά και οι μητέρες στις λανθασμένες πεποιθήσεις εταιρειών που αγνοούν όλα τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα, ακόμη και το δικό τους συμφέρον.
Το παράδειγμα της Σάρας
Υπάρχουν και στην Ελλάδα παραδείγματα γονέων που το έκαναν αυτό. Η Σάρα, μία πολύ ενημερωμένη μητέρα που συμμετείχε στην ομάδα γονεϊκότητας Family Surf που συντονίζαμε πέρυσι, είναι φαρμακοποιός και έχει δυο παιδιά 6.5 και 1 έτους. Αποφάσισε αντί να έχει ένα πιο μεγάλο φαρμακείο, να φτιάξει έναν χώρο για τα παιδιά της, έτσι ώστε να τα θηλάζει, να τα βλέπει και να τα φροντίζει, ενώ ταυτόχρονα εργάζεται. Με αυτόν τον τρόπο εξασφάλισε το να παραμένει ο βασικός φροντιστής του παιδιού, η μαμά στην προκειμένη περίπτωση, παρών στην καθημερινότητά του, αλλά και να εντάσσεται το παιδί στην οικογενειακή και κοινωνική ζωή των γονιών του. Πρόκειται για μια εξαιρετική ωφέλιμη απόφαση για την ομαλή ανάπτυξη των παιδιών και αποτελεί πολύ καλή ιδέα για όσες γυναίκες εργάζονται σε δικές τους επιχειρήσεις και έχουν τη δυνατότητα να την υλοποιήσουν.
Παρατηρώ όλο και περισσότερους γονείς να επαναπροσδιορίζουν τις προτεραιότητές τους και να προσπαθούν να επανεντάξουν τη βρεφική και παιδική ηλικία των παιδιών τους στην ενήλικη ζωή και καθημερινότητα. Φαίνεται αρχικά πολύ δύσκολο το να αναλάβει κανείς δραστικά την ευθύνη της ζωής του και της οικογενειακής καθημερινότητάς του, ειδικά όταν κάνουμε αυτά τα βήματα μόνοι μας και ανήκουμε στους πρωτοπόρους. Ταυτόχρονα, όμως, είναι τόσο μεγάλη πηγή χαράς όταν τελικά το κάνουμε, που αξίζει τον κόπο να το δοκιμάσουμε!
Η Όλυ Πατσούρα είναι βιολόγος, βοηθός μητρότητας, σύμβουλος και πρακτικός ολιστικής υγείας.