Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί, το 1907, πως η σήραγγα της Μάγχης, που εγκαινιάστηκε τον Μάιο του 1994 και συνέδεσε σιδηροδρομικώς τη γηραιά Αλβιόνα‒η οποία φευ σήμερα ζητεί διαζύγιο‒με την Ευρώπη, θα γινόταν πραγματικότητα; Ο  Γάλλος θαυματοποιός Ζορζ Μελιές στην ταινία του Tunnel sous la manche ou Le cauchemar franco–anglais (Τούνελ κάτω από τη Μάγχη ή ο γαλλο-αγγλικός εφιάλτης είναι η ακριβής μετάφραση, αν και στα ελληνικά έχει αποδοθεί Σκάβοντας το τούνελ της Μάγχης). Στη διάρκειας 23 λεπτών ταινία δίχως ήχο, ο Ζορζ Μελιές φαντάζεται τον βασιλιά της Αγγλίας Εδουάρδο Ζ΄ και τον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας Αρμάν Φαλιέρ να ονειρεύονται την κατασκευή ενός τούνελ κάτω από τη Μάγχη. Το όνειρο γίνεται πραγματικότητα και το τούνελ εγκαινιάζεται, αλλά η σύγκρουση δύο τρένων που ακολουθεί καταστρέφει τα πάντα. Γρήγορα, όμως, ο θεατής ανακουφίζεται γιατί καταλαβαίνει πως όλα αυτά οι δύο ηγέτες τα έβλεπαν στον ύπνο τους! Ποιος είναι όμως στ’ αλήθεια ο κύριος με το περιποιημένο μούσι που ο Τσάρλι Τσάπλιν αποκαλούσε «αλχημιστή του φωτός»;

Ο λάτρης της μαγείας

Γεννημένος στις 8 Δεκεμβρίου 1861, ο μικρός Ζορζ είναι ο χαϊδεμένος Βενιαμίν μιας εύπορης αστικής οικογένειας που περνάει την παιδική ηλικία του ονειροπολώντας ή, όπως λέει η επίσημη βιογραφία του, «γράφοντας ποιήματα, ασχολούμενος με εφευρέσεις, κατεβάζοντας ιστορίες από το κεφάλι του και σχεδιάζοντας τοπία…» Στα δεκαοχτώ του αρνείται την οποιαδήποτε συμμετοχή και δραστηριότητα στο οικογενειακό εργοστάσιο υποδημάτων και φεύγει για την Αγγλία, με τις ευλογίες του πατέρα του που του είχε αρνηθεί τη φοίτηση στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι. Ο πατέρας Μελιές ήλπιζε πως ο γιος του θα μάθαινε καλά αγγλικά και πως θα έβαζε μυαλό. Στην Αγγλία ο νεαρός Ζορζ ανακαλύπτει τον κόσμο των μάγων και των ταχυδακτυλουργών, στον οποίο και θα μείνει προσηλωμένος σε όλη του τη ζωή. Το 1888, χάρη στην πώληση του μεριδίου του της πατρικής κληρονομιάς (το αγόρασε για 500.000 φράγκα ένας από τα αδέλφια του), ο Ζορζ Μελιές καταφέρνει να αγοράσει το θέατρο Ρομπέρ Ουντέν του περίφημου μάγου, ταχυδακτυλουργού και θαυματοποιού που ήταν γνωστός και για το βιβλίο του L’art de gagner à tous les jeux: tricheries des grecs dévoilées (Πώς να κερδίζει κανείς όλα τα παιχνίδια: οι απάτες των Ελλήνων στο φως).*

Θεατρώνης πλέον και μάγος, ο Ζορζ Μελιές διευθύνει την επιχείρησή του, σκηνοθετεί, σχεδιάζει κοστούμια και ντεκόρ, φέρνει στο θέατρό του τους πιο γνωστούς μάγους και ταχυδακτυλουργούς και το 1891 ιδρύει την Ακαδημία τους που θα μετατραπεί γρήγορα σε συνδικάτο (1904) του οποίου θα προεδρεύει ο ίδιος για τρεις ολόκληρες δεκαετίες. Τα θεάματά του συχνά κλείνουν με προβολές φωτογραφιών πάνω σε τζάμι που χρωμάτιζε με το χέρι και ήταν μια από τις μεγάλες επιτυχίες του. Οι υψηλής αισθητικής προβολές αυτές ήταν γεμάτες ποίηση και ευαισθησία. Το κοινό, που είναι πάντα ο καλύτερος κριτής, αποθέωνε τόσο τον μάγο όσο και τα μηχανικά φιγουρίνια του, τα περίφημα automates, στα οποία έδινε ζωή με τον τρόπο που μόνο αυτός ήξερε. Ο Ζορζ Μελιές είχε κάνει το όνειρό του πραγματικότητα, αλλά η τύχη αποφάσισε ότι έπρεπε να κάνει ένα ακόμη βήμα μπροστά.

Η γέννηση της Star Film

Στις 28 Δεκεμβρίου 1895, ο Ζορζ Μελιές είναι καλεσμένος στην πρώτη δημόσια κινηματογραφική προβολή των αδελφών Ογκίστ και Λουί Λιμιέρ και βλέποντας τη μηχανή που κάνει τα πράγματα να κινούνται καταλαβαίνει πως η ευρεσιτεχνία των Λιμιέρ είναι το μέλλον της μαγείας που θα άκουγε στο όνομα «κινηματογράφος». Προτείνει τότε στους αδελφούς να αγοράσει τα δικαιώματα της ευρεσιτεχνίας τους, αλλά σκοντάφτει, όπως λένε, πάνω στην ευγενική άρνησή τους: «Ευγνώμων να είστε που δεν σας αφήνω να καταστραφείτε γιατί η μηχανή αυτή δεν έχει κανένα εμπορικό μέλλον, είναι απλά ένα επιστημονικό αξιοπερίεργο», φέρεται να του είπε ο ένας από τους δύο αδελφούς ή, κατ’ άλλους, ο πατέρας Λιμιέρ. Ο Ζορζ Μελιές όμως  είναι ένας ξεροκέφαλος οραματιστής που ξέρει να επιμένει. Στρέφεται στους συναδέλφους ταχυδακτυλουργούς, τους  αδελφούς Ίζολα, που είχαν καταλάβει και εκείνοι, όπως όλοι οι «μάγοι» τον ρόλο που η ζωντανή εικόνα θα έπαιζε στη ζωή μας και εμπνεόμενοι από την εφεύρεση των Λιμιέρ έφτιαξαν το δικό τους μηχάνημα στο οποίο έδωσαν και το όνομά τους: έτσι είδε το φως της ημέρας ο περίφημος Isolatographe (ιζολατογράφος). Τα δικαιώματα του ιζολατογράφου αγόρασε ο Μελιές καθώς και μία από τις πρώτες μηχανές προβολής που είχαν εμφανιστεί στην αγορά του Λονδίνου και ήταν δημιούργημα του φίλου του φωτογράφου και κινηματογραφιστή Robert William Paul. Ταχυδακτυλουργός, εφευρέτης και πρωτοπόρος του σινεμά, ο Ζορζ Μελιές αντιμετωπίζει την καινούργια αυτήν έκφραση σαν μια νέα «γραφή» τέχνης και τεχνολογίας και συνεχίζει ακάθεκτος για να πραγματοποιήσει τα όνειρα που κάθε λογικός άνθρωπος της εποχής θα ονόμαζε χίμαιρες. Έτσι το 1897, μόλις δύο χρόνια μετά την προβολή των Λιμιέρ, ο Μελιές ιδρύει τη δική του εταιρεία, την περίφημη Star Film, και ανοίγει το πρώτο κινηματογραφικό στούντιο στη Γαλλία.

Το εργαστήριο των ονείρων

Το πρώτο αυτό κινηματογραφικό στούντιο ήταν στην κυριολεξία το βασίλειο του Μελιές. Λίγο πιο έξω από το Παρίσι, στο προάστιο Montreuil, στην ιδιοκτησία του, ο Ζορζ Μελιές χτίζει ένα μικρό στούντιο ή ‒αν θέλουμε να είμαστε πιο αληθινοί‒ μια μεγάλη σκηνή θεάτρου: 17 επί 66 μέτρα εμβαδόν, μια γυάλινη οροφή που βρίσκεται σε ύψος 66 μέτρων από το έδαφος και εξοπλισμένο με πάσης φύσεως μηχανισμούς, το στούντιο αυτό έγινε το βασίλειο του «Μάγου της Μοντρέιγ» (ο μεγαλύτερος ίσως τίτλος τιμής του Μελιές). Εκεί γύρισε πάνω από 600 ταινίες μικρές (ενός λεπτού) και άλλες πολύ μεγαλύτερης διάρκειας, μια αληθινή βιομηχανία ονείρων που ξεχείλιζαν από ποίηση, φαντασία, μυστήριο και φυσικά την απαραίτητη τρέλα… Εκεί δημιούργησε τα ειδικά εφέ και άνοιξε τον δρόμο στον κινηματογράφο της επιστημονικής φαντασίας. Το Ταξίδι στη Σελήνη, η πιο γνωστή, ίσως, ταινία του, και η εικόνα του πυραύλου στο μάτι του Φεγγαριού είναι από μόνη της ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια της ιστορίας της έβδομης τέχνης. Η κινηματογραφική μυθοπλασία είχε βρει τον πατέρα της στο πρόσωπο του Ζορζ Μελιές. Δεν έλειψαν φυσικά και οι ταινίες της επικαιρότητας, όπως η Υπόθεση Ντρέιφους ή ακόμη η Ναυμαχία στην Ελλάδα  και οι Σφαγές στην Κρήτη που γύρισε το 1897 και αντικατοπτρίζουν την ιστορική ελληνική πραγματικότητα.

Δυστυχώς οι περισσότερες από τις ταινίες του χάθηκαν ή καταστράφηκαν ενώ πολλές κόπιες πουλήθηκαν στον γαλλικό στρατό κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και λιώθηκαν για το ασήμι που περιείχαν. Ο ίδιος ο «μάγος» χρεοκόπησε και κατέληξε σε ένα μικρό μαγαζάκι που πουλούσε παιχνίδια και ζαχαρωτά του Μονπαρνάς. Αλλά ακόμη και μέσα στη φτώχεια του πολέμου ήξερε να διαλέγει: παιχνίδια και ζαχαρωτά! Η περίοδος αυτή της ζωής του ενέπνευσε στον Αμερικανό συγγραφέα Μπράιαν Σέλζνικ το μυθιστόρημα Η εφεύρεση του Ούγκο Καμπρέ** που έγινε ταινία από τον  Μάρτιν  Σκορσέζε.

Χάρη σε έναν από τους βασικούς ιδρυτές της Γαλλικής Κινηματογραφικής Λέσχης, τον Henri Langlois (1914-1977), και στην εγγονή του Μελιές, τη Madeleine Malthête-Méliès, που για είκοσι ολόκληρα χρόνια εργάστηκε δίπλα στον πρώτο, μετά από σκληρή δουλειά και έρευνες οι περισσότερες από τις ταινίες του ταχυδακτυλουργού-ποιητή, που τόσο θαύμαζαν οι σουρεαλιστές, βρέθηκαν, αποκαταστάθηκαν και τέθηκαν στη διάθεση του κοινού. Το έργο που άφησε πίσω του ο Ζορζ Μελιές είναι σήμερα ο φάρος της παγκόσμιας κληρονομιάς του κινηματογράφου.

* Η παράδοση θέλει έναν Έλληνα ιππότη, ονόματι Άπουλο, που έδρασε στην αυλή του Λουδοβίκου ΙΔ΄ να είναι μεγάλος και επιδέξιος χαρτοκλέφτης. Κάπως έτσι μας βγήκε το όνομα!

** Σέλζνικ, Μπράιαν, Η εφεύρεση του Ούγκο Καμπρέ, Εκδόσεις Πατάκη

Υγ.: Στους μικρούς και μεγάλους αναγνώστες μας συνιστούμε ανεπιφύλακτα να δουν στο Διαδίκτυο όσα από τα, ουκ ολίγα, όνειρα του «θαυματοποιού» είναι διαθέσιμα.