Ο Μπόρχες έγραψε κάποτε πως «η βιβλιοθήκη είναι η εικόνα του σύμπαντος». Στο μυαλό μου αυτό σημαίνει πως εκεί βρίσκονται τα αποτυπώματα, τα ίχνη της ανθρώπινης εμπειρίας και της γνώσεις, όπως αυτές διαμορφώνονται στο πέρασμα των αιώνων. Μοιάζουν με μουσεία-ίσως να είναι και τα σημαντικότερα μουσεία από όλα-αλλά δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως τέτοια. Αντίθετα οι βιβλιοθήκες πρέπει να αφήνουν περιθώριο στους περαστικούς-λιλιπούτειους και μη-να ανακαλύπτουν τα αποτυπώματα της σκέψης και της ιστορίας και να αφήνουν τα δικά τους.

Η Ειρήνη Βοκοτοπούλου κοινωνιολόγος, ειδική σε θέματα ανάγνωσης, συνεργάτιδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και σχεδιάστρια εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Δικτύου Ελληνικών Βιβλιοθηκών, μας μιλά για το όραμά της, την “κουλτούρα της βιβλιοθήκης” και τους τρόπους με τους οποίους αυτή μπορεί να δώσει στο βιβλίο τη θέση που του ταιριάζει.

1. Νομίζω πως δεν είμαι η μόνη που αναρωτιέται αν σε 10-15 χρόνια θα υπάρχει στατιστικό δείγμα αναγνωστών ηλικίας 25 ετών. Κυρίως γιατί ο…αστερισμός των ερεθισμάτων που προσφέρονται σήμερα στα παιδιά, κάνει το βιβλίο να χάνει την πρωτοκαθεδρία του. Ποια είναι η δική σας άποψη; 

Συμμερίζομαι τις ανησυχίες σας, αλλά πιστεύω πως αν σε 10 χρόνια δεν υπάρχει δείγμα αναγνωστών δεν θα ευθύνονται τόσο οι ποικίλοι αντιπερισπασμοί της εποχής μας, όσο ο τρόπος που προσεγγίζεται η ανάγνωση από όλους τους φορείς που εμπλέκονται σ’ αυτή τη διαδικασία.

Από τη μεριά των δράσεων του Δικτύου Ελληνικών Βιβλιοθηκών της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, εστιάζουμε κυρίως στη συστηματική ανάδειξη πολλών βιβλίων κι όχι μόνο ενός, γύρω από μια θεματική και στο παιχνίδι με τα ίδια τα κείμενα και τα μονοπάτια που αυτά ανοίγουν από βιβλίο σε βιβλίο. Κυρίως όμως δίνουμε μεγάλη σημασία στο να προτείνουμε, και να διαβάζουμε στα παιδιά συναρπαστικές ιστορίες. Γιατί πιστεύουμε πως ένα παιδί ποτέ δεν θα γυρίσει την πλάτη του σε μια συναρπαστική ιστορία. Είναι αυτές οι ιστορίες που εθίζουν τα παιδιά στην απόλαυση της ανάγνωσης, της γνωριμίας, μέσα από τους ήρωες, του ίδιου τους του εαυτού, μια συνήθεια που θα τα ακολουθεί για μια ολόκληρη ζωή.

2. Υπάρχει…κουλτούρα της βιβλιοθήκης στη χώρα μας; Παίζει ρόλο η απουσία της στον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται το τοπίο της ανάγνωσης στις παιδικές ηλικίες; 

Δεν θα έλεγα πως είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη η κουλτούρα βιβλιοθήκης στη χώρα μας. Κυρίως γιατί η συζήτηση για τις βιβλιοθήκες ξεκίνησε αργά στην Ελλάδα, αλλά και γιατί η οργάνωση και η συνεχής ανάπτυξη των βιβλιοθηκών προϋποθέτει μια σοβαρή πολιτική γύρω από αυτό το θέμα και μια μεγάλη εθνική επένδυση σε πόρους και ανθρώπινο δυναμικό. Αντ’ αυτού διαδίδεται η αντίληψη πως μπορούν να δημιουργηθούν βιβλιοθήκες χωρίς κόστος (βρίσκουμε λίγα τραπέζια, λίγα ράφια, λίγες καρέκλες, κάποιος μας χαρίζει κάποια βιβλία). Το αποτέλεσμα είναι χώροι ελάχιστα ελκυστικοί, βιβλία κακής ποιότητας και μηδενικές προοπτικές ανάπτυξης.

Σε βιβλιοθήκες με εύρυθμη λειτουργία, η επίσκεψη ισοδυναμεί με μια βιωματική εμπειρία ποικίλων αισθητικών, αισθητηριακών και γνωστικών ερεθισμάτων. Μια τέτοια λειτουργία – εμπειρία προϋποθέτει εξειδικευμένο προσωπικό που διαρκώς επιμορφώνεται για τις νέες τάσεις στον τομέα του και που είναι ικανό με ποικίλα μέσα (τα βιβλία είναι ένα κομμάτι της βιβλιοθήκης) να εμπνέει τα παιδιά και να τους δίνει δημιουργικά ερεθίσματα.

Τέτοιες βιβλιοθήκες υπάρχουν στην Ελλάδα και διαμορφώνουν, στο βαθμό που τους αναλογεί, το τοπίο της ανάγνωσης στις παιδικές ηλικίες. Το Δίκτυο Ελληνικών Βιβλιοθηκών έχει ως στόχο να αναδείξει αλλά και να ενισχύσει το έργο τους και παράλληλα να διαμορφώσει τις συνθήκες, με διαρκή υποστήριξη και επιμόρφωση, ώστε οι χώροι των βιβλιοθηκών σε όλη την Ελλάδα να είναι χώροι διαρκούς ανακάλυψης, πειραματισμού, γνώσης και χαράς.

3. Ποιο είναι το όραμα της Καλοκαιρινής Εκστρατείας και πώς ανταποκρίνονται τα παιδιά στις δράσεις του προγράμματος; 

Οι δράσεις του Δικτύου Ελληνικών Βιβλιοθηκών ξεκίνησαν το 2015 με την υιοθέτηση του θεσμού της Καλοκαιρινής Εκστρατείας Ανάγνωσης και Δημιουργικότητας που είχε ξεκινήσει η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία Future Library από το 2012. Ο βασικός στόχος αυτού του προγράμματος είναι να αναδείξει τις βιβλιοθήκες σε κυψέλες δημιουργικότητας για τα παιδιά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Η ανταπόκριση των βιβλιοθηκών και των τοπικών κοινωνιών είναι μεγάλη και ο θεσμός αυτός συντέλεσε στην άνθιση των βιβλιοθηκών τα τελευταία χρόνια. Η Εθνική Βιβλιοθήκη ως επικεφαλής του Δικτύου Ελληνικών Βιβλιοθηκών υποστήριξε και ενίσχυσε σημαντικά το θεσμό αυτό έτσι ώστε κάθε καλοκαίρι να υλοποιούν δράσεις περίπου 160 βιβλιοθήκες σε όλη την Ελλάδα, με περισσότερα από 60.000 παιδιά να τις επισκέπτονται και να παρακολουθούν τα εργαστήρια που πραγματοποιούνται εκεί.

Το όραμα για συνεχή υποστήριξη των βιβλιοθηκών μέσω του Δικτύου ενισχύθηκε, από τον Ιανουάριο του 2018 με το πρόγραμμα «Στις βιβλιοθήκες κάθε μήνα…έχουμε θέμα». Κάθε μήνα, οι βιβλιοθήκες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα παρουσιάζουν μια θεματική σε τέσσερις συναντήσεις. Τα θέματα που μέχρι στιγμής έχουν παρουσιαστεί ήταν τον Ιανουάριο το θέμα «ερωτήσεις», το Φεβρουάριο «οι μάσκες», ο Μάρτιος ήταν αφιερωμένος στην ποίηση και ο Απρίλιος έχει θέμα τα έργα του ζωγράφου Ρενέ Μαγκρίτ.

4. Πώς σχεδιάζεται και υλοποιείται η Καλοκαιρινή Εκστρατεία;

Η Καλοκαιρινή Εκστρατεία σχεδιάζεται από την υπεύθυνη ομάδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης που έχει αναλάβει το συντονισμό και την οργάνωση του Δικτύου και με την οποία συνεργάζομαι με αρμοδιότητα το σχεδιασμό των δράσεων. Κάθε χρόνο επιλέγεται ένα θέμα που μας επιτρέπει να το προσεγγίσουμε από διαφορετικές οπτικές γωνίες, να σχεδιάσουμε ποικίλα εργαστήρια– εικαστικών, αφήγησης, ιστορίας, φυσικών επιστημών κ.α. και να αναδείξουμε όσο το δυνατό περισσότερα βιβλία. Όχι πάντα αυτά που είναι δημοφιλή στα παιδιά αλλά κι αυτά που, αν και γοητευτικά, είναι δυσκολότερα στην προσέγγισή τους, καλύπτουν ποικίλες γνωστικές κατηγορίες και τελικά διευρύνουν τις αναγνωστικές εμπειρίες των παιδιών.

5. Μάθαμε ότι η φετινή «Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου» εκκίνησε έναν μοναδικό διάλογο ανάμεσα στους μεγαλύτερους ήρωες της παιδικής λογοτεχνίας. Πινόκιο, Πίπη Φακιδομύτη, Πήτερ Παν και άλλοι ήρωες θα φιλοξενηθούν στις βιβλιοθήκες και θα γνωρίσουν τους μικρούς αναγνώστες. Μιλήστε μας για τη δράση. 

Για τη φετινή «Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου» που συμπίπτει και με την έναρξη του εορτασμού του έτους της «Αθήνας ως παγκόσμιας πρωτεύουσας βιβλίου», προτείνουμε στις βιβλιοθήκες του Δικτύου τη δράση «Ήρωες ελάτε να γνωριστούμε». Κάθε βιβλιοθήκη έχει τη δυνατότητα να επιλέξει έναν ήρωα της παγκόσμιας παιδικής λογοτεχνίας μέσα από μια λίστα 150 ηρώων που προέρχονται από 50 διαφορετικές χώρες του κόσμου και να οργανώσει ένα εργαστήριο για να τον γνωρίσουν τα παιδιά. Η Εθνική Βιβλιοθήκη, μέσα από την ιστοσελίδα του Δικτύου, αναλαμβάνει να συστήσει τον κάθε ήρωα σε όλη την Ελλάδα.

Με αυτό το πρόγραμμα τα παιδιά σε όλη την Ελλάδα θα μας γνωρίσουν τους δικούς τους αγαπημένους ήρωες αλλά θα μπορούν, επίσης, στη διάρκεια μιας χρονιάς, να δημιουργήσουν με τις ερωτήσεις τους και τις απαντήσεις τους ένα διάλογο ανάμεσα στους ήρωες.

6. Τι μπορούμε να κάνουμε τελικά εμείς οι γονείς ή οι δάσκαλοι για να εξασφαλίσουμε ότι όντως θα υπάρχει στατιστικό δείγμα νεαρών αναγνωστών σε λίγα χρόνια, για να ενθαρρύνουμε την ανάγνωση και την αγάπη των παιδιών μας για το βιβλίο; 

Να χαρίσουμε στα παιδιά την εμπειρία της απόλαυσης της ανάγνωσης, προτείνοντας τους συναρπαστικές ιστορίες και εξαιρετικά βιβλία. Να διαχωρίσουμε τις διαφημιστικές ενέργειες από την καλλιέργεια της ανάγνωσης και να έχουμε μια σταθερή, με μακρόπνοο σχεδιασμό στρατηγική για την παιδεία και την εκπαίδευση που οπωσδήποτε θα πρέπει να περιλαμβάνει ως κύριο συνομιλητή και εταίρο τις βιβλιοθήκες.