Υπήρχε κάποτε ένα μέρος στον κόσμο που ήταν πράσινο και όμορφο. Ένας Μάγος όμως κάλεσε τη Φωτιά και της έδειξε τον τόπο αυτόν. Κι αυτή πέρασε από όλα τα σπίτια, τα χωράφια, τους ανθρώπους και δεν άφησε τίποτα όρθιο. Μόνο στάχτες, κουφάρια δέντρων, μαύρη γη και δυστυχία. Όταν χόρτασε καταστροφή η Φωτιά κι έφυγε, ήρθε η Σιωπή, που έμεινε καιρό, όσον καιρό χρειάζεται η Ελπίδα να φανεί. Τα χέρια των παιδιών έβαλαν τους νέους σπόρους και οι χαρούμενες φωνές τους έδιωξαν τη Σιωπή. Σε λίγο καιρό τα χρώματα, οι ήχοι και οι μυρωδιές, τα ζώα και τα πουλιά σηματοδοτούσαν μια νέα αρχή. Όσο για τον Μάγο, μέσα στον καπνό και στη Φωτιά που έφερε, έχασε τον πολυτιμότερο σύντροφό του: το αγαπημένο του γεράκι. Η Έφη Λαδά έγραψε και εικονογράφησε τις Μέρες τις Σιωπής (εκδόσεις Πατάκη), ένα λιτό, δωρικό παραμύθι, με ποιητικές εικόνες, το οποίο μας οδηγεί στις συνέπειες μιας επιπόλαιης κι ασυνείδητης φυσικής καταστροφής και τελικά στην αναγέννηση της φύσης και στην ανάγκη για ζωή. Ας δούμε τι είπε στο Τaλκ!
Καλησπέρα, Έφη. Νέο βιβλίο που γράφεις και εικονογραφείς. Πες μας λίγα λόγια για το πώς συνέλαβες την ιδέα για τις “Μέρες τις Σιωπής”.
Έτυχε να βρεθώ στην Πελοπόννησο μετά από την μεγάλη πυρκαγιά του 2007. Η εικόνα των καμένων εκτάσεων ήταν σοκαριστική. Μετά από μια πρόσκληση στα πλαίσια ενός διαγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μια ιστορία σχετικά με διεθνή θέματα που απασχολούν παιδιά ηλικίας 4-7 ετών, έγραψα και κατέθεσα αυτήν την ιστορία, με ασπρόμαυρα σκίτσα, έχοντας στο μυαλό μου εκείνο τον εφιάλτη. Έτσι η ιδέα αφορούσε την τεράστια καταστροφή που μπορεί να προκαλέσει η απερισκεψία των ανθρώπων και πόσες πληγές αφήνει πίσω της μια τόσο μεγάλη καταστροφή…
Λίγα λόγια, τώρα, για τη διαδικασία της δημιουργίας του. Πρώτα έγραψες, πρώτα ζωγράφισες, δούλευες παράλληλα; Άλλαζες; Έσβηνες; Πώς πάντρεψες λέξεις και εικόνες; Είχες καιρό να γράψεις εσύ την ιστορία που εικονογράφησες…
Νομίζω πως είχε γεμίσει εικόνες το μυαλό μου, και έγραψα την ιστορία…Την κατέθεσα στην Ευρωπαϊκή επιτροπή, το 2008. Μετά από εκεί έμεινε στο συρτάρι μου για αρκετά χρόνια. Όχι γιατί δεν είχε λόγο ύπαρξης, αλλά γιατί είχα κάποιες άλλες ιστορίες που έπρεπε να εικονογραφήσω… Και έτσι πέρασαν κάποια χρόνια. Κάποια στιγμή γύρω στο 2016 σκαλίζοντας τα δικά μου «θέλω», πήρα την απόφαση να επικοινωνήσω αυτήν την ιστορία. Το συζητήσαμε με την Έλενα Πατάκη και αποφασίσαμε για την έκδοσή του. Υπήρχαν τα πρώτα σκίτσα, αλλά έγιναν αρκετές αλλαγές στην εξέλιξη της εικονογράφησης… Οι λέξεις και οι εικόνες βρήκαν τελικά την ισορροπία τους, σ’ ένα αποτέλεσμα όπως το ήθελα… Το βιβλίο αυτό δουλεύτηκε 2 χρόνια και δυστυχώς στην πορεία της ολοκλήρωσής του, συνέβησαν τα θλιβερά γεγονότα του περσινού καλοκαιριού…
Τα γεγονότα στο Μάτι οδήγησαν σε τροποποιήσεις στο βιβλίο;
Όχι δεν άλλαξε τίποτα στην ιστορία. Όμως άλλαξε στην δική μας ζωή σημάδεψε την δική μας καθημερινότητα, αυτή η καταστροφή μια για πάντα… Είχαμε όλοι φίλους, γνωστούς ανθρώπους σ’ αυτές τις περιοχές, που έχασαν, έχασαν, πόσα έχασαν! Αυτή η ιστορία ξαφνικά απέκτησε μια επίκαιρη διάσταση και δεν ήταν καθόλου διαχειρίσιμη η ολοκλήρωσή του βιβλίου… Σταμάτησα στις τελευταίες εικόνες και καθυστέρησε η έκδοσή του για αρκετούς μήνες..
Η Φωτιά είναι -κατά την ταπεινή μου άποψη- όμορφη. Η Σιωπή επίσης. Λεπτεπίλεπτες. Εύθραυστες. Κι ούτε ο Μάγος είναι τρομακτικός εμφανισιακά. Θλιμμένος μοιάζει και στην αρχή και στο τέλος της ιστορίας, όταν πια έχει λόγο να είναι θλιμμένος. Γιατί επέλεξες αυτή την εικαστική προσέγγιση;
Όπως και να το δει κανείς όλοι αυτοί οι ήρωες της ιστορίας με κάποιον τρόπο υπηρετούν τα γνωρίσματά τους… Η φωτιά καίει ό,τι βρει… δεν ευθύνεται γι’ αυτό. Αυτός είναι ο χαρακτήρας της…
Η Σιωπή, που εγκαταστάθηκε στον τόπο, είναι εύθραυστη, έχει ήσυχα χρώματα και πήγε να σταθεί στα αποκαΐδια για να δώσει χρόνο στην φύση να επουλώσει τις πληγές της. Η Σιωπή είναι η πρωταγωνίστρια γιατί, θεωρώ, μετά από συγκλονιστικά γεγονότα είναι εκείνη που κυριαρχεί μέχρι να βρουν τα πράγματα τον δρόμο τους. Όλες οι μικρές και μεγάλες αποφάσεις παίρνονται κάτω απ’ τα δικά της πέπλα…
Ο Μάγος είναι σκοτεινός… Έχει σκεπάσει το κεφάλι του και τις σκέψεις του κάτω από μια κουκούλα, φοράει έναν μανδύα που τον κρύβει και έχει χαράξει στο πρόσωπό του πορείες καταστροφής, σαν να ανήκει σε κάποια φυλή που διαχειρίζεται μυστικές σκοτεινές υποθέσεις. Για εμένα ο Μάγος αντιπροσωπεύει το κακό, που δεν είναι πάντα εμφανές, δεν έχει την όψη που θα μας διευκολύνει να το αναγνωρίσουμε. Υπάρχει όμως, και με κάποιο τρόπο θα πρέπει να είμαστε σε θέση να το εντοπίσουμε και να το αντιμετωπίσουμε.
Ταυτόχρονα, οι πρωταγωνιστές σου, ακόμα και τα παιδιά που κρατούν την ελπίδα, αποπνέουν μια μελαγχολία. Ή είναι η αίσθησή μου;
Στην Ελπίδα έδωσα έναν χαρακτήρα ήρεμο, σκεπτικό μιας μελαμψής γυναίκας, που έχει το πρόσωπό της βαμμένο με λευκά σχέδια για να ξορκίζει το κακό.Έτσι όπως πίστευαν σε κάποιες μακρινές φυλές πως τα σχέδια στο πρόσωπο και στο σώμα, είναι η ασπίδα τους κατά των συμφορών. Η Ελπίδα έχει πολλά να σκεφτεί και δρόμο να ανοίξει σε καινούρια πράγματα. Κάτω από το κεντημένο μαντήλι της κρύβει σκέψεις και σχέδια χαράζοντας αισιόδοξες πορείες. Δεν τους θέλω μελαγχολικούς, αλλά σοβαρούς για τα καινούρια πράγματα που ετοιμάζουν.
Πώς δημιούργησες τον κάθε ήρωα του βιβλίου αυτού; Πώς γεννήθηκε ο Μάγος, το Κοράκι, η Φωτιά, η Σιωπή, το πρώτο παιδί, τα υπόλοιπα παιδιά, η Ελπίδα;
Απ’ την αρχή οι ήρωες μου είχαν πρόσωπο. Όλοι οι χαρακτήρες είχαν μορφή. Αυτή είναι η ιστορία. Έτσι γράφτηκε ξεκινώντας να δώσει στους αναγνώστες την πορεία μιας καταστροφής από κακή πρόθεση… την πορεία της φωτιάς, τις μέρες που η φύση αφουγκράστηκε τις πληγές της, το μικρό παιδί που έχει το όραμα μιας καλύτερης ζωής… Μετά γίνονται πολλά τα παιδιά που έχουν την ίδια ανάγκη και την οικολογική συνείδηση, και στο τέλος έρχεται η Ελπίδα να σταθεί σ’ έναν καινούριο με την αγάπη και την φροντίδα αναγεννημένο τόπο….
Κόκκινο, πράσινο, καφέ και αποχρώσεις τους… Πώς παίζεις με τα χρώματα, δουλεύοντας;
Δεν υπάρχει συνταγή, αλλά ένστικτο… Νομίζω πως τα χρώματα μου επιβάλλονται. Νοιώθω εντελώς αμήχανη μπροστά τους και υπάρχει μια μαγική συνθήκη που συμβαίνει να καταλαβαίνω πότε δεν πρέπει ή πρέπει να χρησιμοποιήσω κάποιες αποχρώσεις… Αυτό το παιχνίδι με τα χρώματα έχει αρκετή αγωνία για να μπορέσουν όλα στο περιβάλλον της εικόνας να έχουν ένα αποτέλεσμα χρωματικά σύμφωνο με την δική μου αισθητική απαίτηση…
Σε ποιον αναγνώστη απευθύνεις το βιβλίο; Σε ένα παιδί; Σε έναν ενήλικα; Και στους δυο; Γιατί δεν πρόκειται, αν και έχει αισιόδοξο τέλος για τους “καλούς” πρωταγωνιστές του, για ένα χαρούμενο παραμυθάκι, σαν τα δεκάδες που μας κατακλύζουν καθημερινά, αλλά μάλλον για βιβλίο βιβλιοθήκης, για ένα έργο τέχνης, γεμάτο συμβολισμούς.
Σ’ ευχαριστώ πολύ που το βλέπεις έτσι. Για εμένα είναι ακριβώς μια ιστορία για όλους όσους μπορούν να καταλάβουν. Για αυτό γράφτηκε, γιατί είχε λόγο να πει όσα λέει, στην κλίμακα ακριβώς όλων όσων εγώ ένοιωσα σ’ εκείνο το ταξίδι μου στα καμένα. Και η Σιωπή υπήρχε, και τα αποκαΐδια, και η θλίψη, αλλά και όλα όσα προσδοκούσε η φύση να ξανακερδίσει.
Η φωτιά, η καταστροφή, ο θάνατος. Πώς μιλάμε στα παιδιά για τα δύσκολα θέματα μέσα από τη λογοτεχνία; Βοηθάει το να ισορροπείς μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας; Τι ήθελες να αισθανθεί ο μικρός αναγνώστης, βουτώντας με μάτια και αυτιά στην ιστορία σου;
Δυστυχώς τίποτα δεν είναι αγγελικά πλασμένο. Τα παιδιά είναι αποδέκτες των όσων συμβαίνουν γύρω τους, είναι μάρτυρες των γεγονότων και οι εικόνες φτάνουν σ’ αυτά με κάθε τρόπο. Και φυσικά μιλάμε με αλήθειες. Η φαντασία βοηθάει, όταν θέλεις να τους πεις για δύσκολα θέματα, οι συμβολισμοί πάλι παίζουν τον ρόλο τους. Κι αυτό που θέλω να αισθανθεί ο μικρός αναγνώστης είναι πόσο μας αφορά το περιβάλλον που ζούμε και πόσο στ’ αλήθεια πρέπει να ακούσουμε την ανάγκη του σύμπαντος για φροντίδα… Για τις επόμενες γενιές για όλους όσους έρχονται να κατοικήσουν σ’ αυτόν τον πλανήτη και είναι οι δικοί μας άνθρωποι… είναι τα παιδιά μας.
Θεωρείς ότι στην Ελλάδα οι εικονογράφοι έρχονται σε δεύτερη μοίρα εν σχέση με τους συγγραφείς; Για να είμαι ειλικρινής, πολλές φορές ένα βιβλίο ανάγεται σε αριστούργημα χάρη στον εικονογράφο του, αλλά τον πρώτο λόγο τον έχει ο συγγραφέας.
Θεωρώ συγγραφέας και εικονογράφος είναι συνοδοιπόροι και συνδημιουργοί. Και ένα άρτιο αποτέλεσμα είναι δουλειά και των δύο. Ο συγγραφέας έχει τον λόγο του όσον αφορά την ιστορία του, και ο εικονογράφος έχει τις εικόνες του που επιβεβαιώνουν και απεικονίζουν τις λέξεις του συγγραφέα. Ευτύχησα να συνεργαστώ με σπουδαίους συγγραφείς που μου έδωσαν την ευκαιρία να πάρω το δικό μου μονοπάτι στην ιστορία τους. Είμαι ευγνώμων για όλες τις συνεργασίες μου και δεν συνάντησα συγγραφέα που να θέλει να πάρει το παράσημο της πρωτιάς. Το υπογράφω…
Θα αφήσουμε, άραγε, τα παιδιά να σώσουν τη Γη; Να πάρουν την Ελπίδα και να τη μετουσιώσουν σε πράξεις. Πράξεις ουσιαστικές για τον πλανήτη μας, που καταστρέφεται με γεωμετρικούς ρυθμούς.
Αυτό είναι το ζητούμενο. Αλλά δεν είναι υπόθεση άλλων. Όχι . Είναι βαριά κληρονομιά που μας καθιστά υπεύθυνους… Εμείς θα δώσουμε τα βήματα στα παιδιά. Εμείς έχουμε ευθύνη γι’ αυτό που παραδίδουμε, δεν είναι; Όλοι μαζί θα πρέπει. Γιατί αυτό που δείχνουμε με τις πράξεις μας στα παιδιά είναι το μάθημα…όχι αυτό που απλά λέμε.
Απ’ όλες σου τις δουλειές ποια είναι η πιο αγαπημένη σου; Και τι να περιμένουμε στο μέλλον;
Όλες μου οι δουλειές είναι αγαπημένες. Όλες με ταξίδεψαν και σε όλες οφείλω ένα κομμάτι της δικής μου προσωπικής αναζήτησης. Το μέλλον πάντα θα έχει ιστορίες και λέξεις που περιμένουν…
Το βιβλίο της Έφης Λαδά “Οι Μέρες της Σιωπής” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
