Σαράντα ξεχωριστές Ελληνίδες-πρότυπα ζωής προτείνει το βιβλίο γνώσεων της Κατερίνας Σχινά «Ιστορίες για ατρόμητα κορίτσια: 40 μοναδικές Ελληνίδες», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος και παρουσιάζει επιστήμονες, καλλιτέχνιδες, λογοτέχνες, αγωνίστριες της ελευθερίας, αθλήτριες και πολιτικούς που διακρίθηκαν μέσα στην ιστορία της αρχαίας, αλλά ιδίως της σύγχρονης Ελλάδας. Από την Καλλιπάτειρα, αθλήτρια και μητέρα Ολυμπιονικών, ως την αγωνίστρια του ’21 Μαντώ Μαυρογένους, από την ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη ως την παιδαγωγό Ρόζα Ιμβριώτη, από την αξεπέραστη σοπράνο Μαρία Κάλλας ως τη διάσημη ηθοποιό Κατίνα Παξινού, από την Αγνοδίκη, την πρώτη γιατρό της αρχαιότητας, ως την πρώτη φεμινίστρια Αύρα Θεοδωροπούλου, γυναίκες που πάλεψαν για τους στόχους τους και έμειναν ονομαστές για το έργο τους εμπνέουν τις μικρές αναγνώστριες και γοητεύουν τους μικρούς αναγνώστες.

Η ιδέα

Η εκδότρια Χριστίνα Παπαδοπούλου στην περσινή έκθεση παιδικού βιβλίου στην Μπολόνια παρατήρησε ότι υπήρχε μια παγκόσμια φεμινιστική τάση στα εικονογραφημένα βιβλία για παιδιά μικρών ηλικιών, φαινόμενο εντυπωσιακό, καθώς κυκλοφορούσαν πολλοί τίτλοι με παρόμοια θεματολογία –την ανάδειξη, δηλαδή, σπουδαίων γυναικών ανά την υφήλιο– σε διαφορετικές εκδόσεις. Σε πολλές από αυτές, μάλιστα, υπήρχαν αναφορές στην Μαρία Κάλλας και στην Υπατία. Έτσι, λοιπόν, η Χριστίνα σκέφτηκε ότι έλειπε ένα αντίστοιχο βιβλίο μόνο με Ελληνίδες! Αρχικά προβληματίστηκε για την ηλικία στην οποία θα απευθυνόταν το βιβλίο και το στιλ γραφής, καθώς ήθελε να αποφύγει το να είναι στεγνό και εγκυκλοπαιδικό. Τα κείμενα της Κατερίνας Σχινά ήταν αυτό που ζητούσε∙ και τους ταίριαζε και μια χορταστική εικονογράφηση! Οι περισσότεροι από τους εικονογράφους συνεργάζονται τακτικά με τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Ως προς τη διανομή, η Χριστίνα προσπάθησε να ταιριάξει στο μυαλό της τις 40 γυναίκες με το στιλ του καθενός. Δεν της ήταν εύκολο και σίγουρα δεν τους συνδύασε με 100% σιγουριά, όμως πιστεύει- και έχει δίκιο- ότι το αποτέλεσμα βγήκε εξαιρετικό! 

Οι πρωταγωνίστριες

Η Κατερίνα Σχινά «ομολογεί» ότι σκέφτηκαν πολύ περισσότερες γυναίκες που θα μπορούσαν να έχουν μια θέση στο βιβλίο, όμως ήθελαν, εκτός από ουσία, να υπάρχει και οικονομία. Με άλλα λόγια η έκδοση δεν επιδίωξε να είναι εξαντλητική. Κι ύστερα, ο αριθμός όσων συμπεριλαμβάνονται δεν έχει τόση σημασία, όση έχει το φάσμα που καλύπτουν: καλλιτέχνιδες και συγγραφείς, επιστήμονες και αθλήτριες, κοινωνικές αγωνίστριες και πολιτικοί, καθώς και πρόσωπα με συμβολικό βάρος, όπως η Πηνελόπη ή η Κλεοπάτρα. Όμως, παραδέχεται μια παράλειψη, από ατυχή αβλεψία μάλλον, παρά από κακή εκτίμηση: την απουσία της βυζαντινής Άννας Κομνηνής, της πρώτης ουσιαστικά γυναίκας ιστοριογράφου, η οποία με την πολύτιμη «Αλεξιάδα» της, τη βιογραφία του πατέρα της Αλεξίου Κομνηνού, μας έδωσε μια σπάνια καταγραφή μιας ταραγμένης εποχής και τη βασική πηγή για την Πρώτη Σταυροφορία.

Η έρευνα

Η έρευνα της Κατερίνας Σχινά, σε αρκετές περιπτώσεις, ήταν ανασκαφική. Για αρκετές από τις γυναίκες που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία. Οι μόνες που δεν τη δυσκόλεψαν ήταν οι συγγραφείς – στο έργο όσων επέλεξε υπάρχει έντονο το αυτοβιογραφικό στοιχείο, πολύ συχνά αποτυπωμένο με ιδιαίτερα γοητευτικό τρόπο. Κατά τα άλλα, ανέτρεξε σε διδακτορικές διατριβές, σε περιοδικά της ομογένειας, στον τύπο, ελληνικό και ξένο και (ελάχιστα) στο διαδίκτυο.

Το αναγνωστικό κοινό 

Το βιβλίο απευθύνεται, θεωρητικά τουλάχιστον, σε παιδιά από επτά ετών και άνω, ωστόσο η κ. Σχινά βλέπει με έκπληξη και γοητευμένους ενηλίκους (και όχι μόνο γυναίκες) να το απολαμβάνουν. Ίσως γιατί, μέσα από τις παραδειγματικές αυτές περιπτώσεις, αναδύθηκε, σχεδόν χωρίς να το καταλάβουμε, ένα είδος συνοπτικής ιστορίας της γυναικείας χειραφέτησης. Θα το αγόραζε, άραγε, κάποιος ως δώρο σε ένα αγόρι; Αυτό μάλλον εξαρτάται από την αντίληψή του για τα φύλα και τους διακριτούς ρόλους τους, μια αντίληψη που είναι ακόμη αρκετά περιορισμένη στην Ελλάδα. Πάντως ένα αγόρι θα μπορούσε να το διαβάσει σαν μια διαχρονική περιπέτεια με πολλές ηρωίδες που τα βάζουν με ανυπέρβλητες, καμιά φορά, δυσκολίες και βγαίνουν νικήτριες.

Στην ερώτησή μου αν οι «Ιστορίες» είναι ένα φεμινιστικό βιβλίο, η Κατερίνα Σχινά απαντά ότι βασικός σκοπός τους ήταν να δώσουν στα παιδιά το έναυσμα να σκεφτούν τι μπορεί να πετύχει ένα κορίτσι αν έχει επιμονή, αυτοπεποίθηση και θάρρος. Έτσι, μέσα από τα παραδείγματα των «ατρόμητων» αυτών γυναικών θεμελιώνεται η ιδέα της ισότητας. Όσο για το αν έχει πλέον κατακτηθεί αυτή η ιδέα, κ. Σχινά θεωρεί ότι όχι μόνο μένει πολύς ακόμα δρόμος να διανυθεί, αλλά και ότι περνάμε μια περίοδο οπισθοδρόμησης, ή μάλλον αποπροσανατολισμού του γυναικείου κινήματος.

Οι αγαπημένες ιστορίες

Τη Χριστίνα Παπαδοπούλου τη συγκλονίζει περισσότερο η ιστορία της Κυράς της Ρω, Δέσποινας Αχλαδιώτου, γιατί της θυμίζει την αγάπη για την πατρίδα μας. Αν, από την άλλη, θα μπορούσε να είναι κάποια απ’ τις ηρωίδες, θα επέλεγε τη Ρόζα Ιμβριώτη, για να εμπνέει στα παιδιά την αγάπη της μάθησης και της καλλιέργειας του πνεύματος.

Την Κατερίνα Σχινά τη συγκινούν ιδιαίτερα η Ρόζα Ιμβριώτη για την παιδαγωγική της προσφορά, η Μέλπω Αξιώτη για τον μοναχικό δρόμο που διάλεξε και για τη λογοτεχνική της μοναδικότητα, η συγγραφέας Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, η ζωγράφος Μπούκουρα-Αλταμούρα και, βεβαίως, η Λίζα Πίνχας από τη Θεσσαλονίκη, μια ηρωική επιζήσασα του Άουσβιτς που επέστρεψε στην πόλη της μετά την απελευθέρωση και εργάστηκε ακάματα για την επανενσωμάτωση των Εβραίων στην τοπική κοινωνία και για τη διατήρηση της μνήμης όσων χάθηκαν εξαιτίας μιας εγκληματικής ιδεολογίας. Θα ήθελε, λοιπόν, να είναι μια σύνθεση όλων αυτών των γυναικών, που άνοιξαν σε μας τις νεότερες δρόμους ως τότε κλειστούς∙ να έχει το κουράγιο και το πείσμα τους.

Μια εκπαιδευτική πρόταση

Θα ήταν ευχής έργο το βιβλίο αυτό να αξιοποιηθεί στην εκπαίδευση, καθώς –για τα δικά μου τουλάχιστον– αισθητικά κριτήρια, ως αναγνώστριας και μητέρας, περιλαμβάνει κείμενα ουσιαστικά, χωρίς διδακτισμό και με μια γλώσσα που χωρίς να είναι απλοϊκή, ούτε καν απλή, αγγίζει μικρά και μεγάλα παιδιά. Προτείνουμε, λοιπόν, στους εκπαιδευτικούς να το αναζητήσουν και να διαβάσουν μερικές από τις ιστορίες στις τάξεις, ιδίως εκείνες που αφορούν σημαντικές Ελληνίδες που διέπρεψαν στον τομέα τους, αλλά λησμονήθηκαν μέσα στον χρόνο. Το πώς θα τις ζωντανέψουν εναπόκειται σε εκείνους να το αναζητήσουν. Εμείς, πάντως, ευχόμαστε να τους φυτέψαμε το σπόρο της σκέψης…

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΤΡΟΜΗΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ – 40 ΜΟΝΑΔΙΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ

Εκδόσεις Παπαδόπουλος

Συγγραφέας: Σχινά Κατερίνα

Εικονογράφοι: Μυρτώ Δεληβοριά, Polkadot Design, Σάντρα Ελευθερίου, Ναταλία Καπατσούλια, Μιχάλης Καζάζης, Μάρια Μπαχά, Ίρις Σαμαρτζή, Ντανιέλα Σταματιάδη, Σοφία Τουλιάτου ,Κατερίνα Χαδουλού, Φωτεινή Τίκκου, Πέτρος Μπουλούμπασης, Κώστας Θεοχάρης, Μαργαρίτα Τζαννέτου, Αχιλλέας Ραζής