«Σμικρός εν μικροίς, μέγας εν μεγάλοις έσομαι», έλεγε ο Πίνδαρος, απαντώντας προκαταβολικά σε όλους τους γονείς που είτε βιάζονται να δουν άλματα προόδου από τα βρέφη τους, είτε ανησυχούν άδικα όταν δεν βλέπουν. Η ψυχοκινητική ανάπτυξη του παιδιού δεν υπακούει αυστηρά σε κανόνες και μαθηματικά μοντέλα, αλλά παρουσιάζει ποικιλομορφία. Έτσι, άλλο παιδί θα περπατήσει 10 μηνών και άλλο 18 μηνών, άλλο θα μπουσουλήσει και άλλο όχι, ενώ κάποια παιδιά μιλάνε από ενός έτους και άλλα λίγο πριν από τον τρίτο χρόνο ζωής. Και όμως, όλα τους είναι παιδιά φυσιολογικά, απλώς το καθένα έχει τους δικούς του «χρόνους».

Με τον όρο ψυχοκινητική ανάπτυξη του παιδιού εννοούμε τη διαδικασία εκείνη μέσα από την οποία το παιδί εξελίσσεται σε γνωστικό, συναισθηματικό, κοινωνικό και κινητικό επίπεδο. Η πορεία είναι συνεχώς ανοδική με στόχο την ωρίμανση του παιδιού και τη δυνατότητα να είναι κάποτε ανεξάρτητο και αυτόνομο ως ενήλικας. Η διαδικασία αυτή περνά μέσα από συγκεκριμένα σκαλοπάτια, τα αποκαλούμενα ορόσημα, στα οποία οφείλει κάθε παιδί να πατήσει για να ανεβεί στο ψηλότερο και να προχωρήσει.

Το σίγουρο είναι ότι η εξελικτική πορεία έχει κάποια βασικά χαρακτηριστικά, κοινά σε όλα τα παιδιά. Ακολουθεί λοιπόν κατεύθυνση κεφαλουριαία, από το κεφάλι δηλαδή προς τα πόδια. Το παιδί πρώτα στηρίζει το κεφάλι, μετά τον κορμό και μετά στέκεται όρθιο. Επίσης, για να φτάσει στο σημείο να κινεί το σώμα του συνειδητά, πρέπει πρώτα να περάσει από την περίοδο των πρωτόγονων αντανακλαστικών, π.χ. η εκούσια σύλληψη προϋποθέτει ότι ως νεογνό εμφάνιζε το αντανακλαστικό του δραγμού και βέβαια ότι αυτό χάθηκε και έδωσε τη θέση του σε πιο ώριμες μορφές σύλληψης. Ο άνθρωπος καθώς πορεύεται στον χρόνο εξειδικεύει την κίνησή του, αλλά και την εκφραστικότητά του. Έτσι, ενώ ως βρέφος εκδηλώνει τον ενθουσιασμό του με κραυγές και αδρές κινήσεις των άκρων, στη συνέχεια αποκτά τη δυνατότητα μόνο να χαμογελά ή να γελά, με διαφορετική ένταση, ανάλογα με την ένταση του συναισθήματος που βιώνει.

Αφετηρία σε αυτήν τη γοητευτική πορεία αποτελεί βέβαια η νεογνική περίοδος, δηλαδή το χρονικό διάστημα των πρώτων 28 ημερών του παιδιού.

Σε κινητικό επίπεδο το σώμα των νεογνών βρίσκεται σε συστολή. Χέρια με παλάμες κλειστές, αγκώνες και γόνατα σε κάμψη, όπως και πριν από λίγο καιρό, στην κοιλιά της μητέρας τους. Οι παλάμες ανοίγουν δύσκολα και συνήθως μόνο όταν νιώθουν ευχαρίστηση, όταν π.χ. θηλάζουν.

Οι κινήσεις των άκρων είναι ασύντακτες μεταξύ τους. Σε μπρούμυτα θέση το κεφάλι μόλις που ανυψώνεται και κει κρατιέται όρθιο για ελάχιστα δευτερόλεπτα. Όταν τα αγκαλιάζεις, το κεφάλι πέφτει προς τα πίσω, ενώ εάν αυτό γίνει απότομα τότε εκλύεται ένα πολύ σημαντικό αρχέγονο αντανακλαστικό, που λέγεται Morο ή, αλλιώς, αντανακλαστικό εναγκαλισμού, και το οποίο συνοδεύει το παιδί συνήθως όλο το πρώτο τετράμηνο της ζωής του. Το Moro εκφράζει την τάση του ανθρώπου να πιαστεί από κάπου όταν νιώθει πως χάνει την ισορροπία του.

Άλλο πρωτόγονο αντανακλαστικό είναι αυτό του δραγμού (κάμψη των δακτύλων μόλις τοποθετήσουμε το δάκτυλό μας στην παλάμη του) και βέβαια του θηλασμού (θηλαστικές κινήσεις εκλύονται μόλις ερεθίσουμε τα χείλη του βρέφους).

Στον πρώτο μήνα της ζωής το νεογνό μπορεί να δει, ωστόσο μέχρι μια μικρή απόσταση, περί τα 25 εκατοστά. Αυτό δεν είναι τυχαίο, αφού αυτή είναι και η απόσταση του στήθους από το πρόσωπο της μητέρας του, όταν εκείνη το θηλάζει. Τα κινούμενα αντικείμενα τα παρακολουθούν αλλά με καθυστέρηση, ενώ τους προκαλεί εντύπωση οτιδήποτε με έντονο contrast χρωμάτων και σχημάτων. Προς το τέλος του μήνα το βρέφος αρχίζει να προσηλώνει το βλέμμα του στο πιο γνώριμο πρόσωπο της ζωής του, τη μητέρα του.

Τα νεογνά ακούν… ήδη από την ενδομήτριο ζωή τους. Οι μελέτες κάνουν λόγο για ανάπτυξη της ακοής από την 25η εβδομάδα κύησης! Έτσι εξηγείται λοιπόν η παύση του κλάματος όταν ακούνε τη μητέρα τους, ενώ γρήγορα αντιλαμβάνονται την οικεία φωνή και διακρίνουν όταν αυτή έχει αυστηρό, άγριο ή ήρεμο τόνο.

Η ικανότητα των νεογνών να μυρίζουν είναι επίσης καλά ανεπτυγμένη, αφού από την 3η ημέρα κιόλας ζωής μπορούν να διακρίνουν το γάλα της μητέρας τους από το γάλα άλλης.

Σε γλωσσικό επίπεδο τα νεογνά, κυρίως στην αρχή του δεύτερου μήνα, ξεκινούν να μας εκπλήσσουν με τον «pre-speech» λόγο τους. Αυτό σημαίνει πως ήδη από τόσο νωρίς αρχίζουν να κινούν τα χείλη τους, μιμούμενα το πρόσωπο που τους μιλά. Μάλιστα όταν η ενασχόληση των γονέων είναι συχνή και η βλεμματική τους επικοινωνία έντονη, έχει παρατηρηθεί ότι τα μικρά αυτά πλασματάκια μπορούν να μιμηθούν επακριβώς τις γκριμάτσες αυτού που τους μιλά.

Ο άνθρωπος λοιπόν ήδη από τον πρώτο μήνα ζωής εμφανίζει σημάδια κοινωνικότητας, αφού όταν το μωρό χρειάζεται αγκαλιά ή τροφή, κλαίει για να κάνει αισθητό το αίτημά του, ενώ σε υψηλό τόνο της φωνής του γονιού απαντά με κινήσεις των άκρων. Αποκορύφωση της πρώτης αυτής κοινωνικής του διάθεσης αποτελεί το πρώτο συνειδητό χαμόγελο, κοντά στην 6η εβδομάδα ζωής, ένα χρονικό σημείο που συνήθως δεν ξεχνούν οι γονείς εύκολα, αφού είναι η πρώτη «ανταμοιβή» των πράξεών τους, από τον ίδιο τον αποδέκτη, το παιδί τους.

Τον πρώτο μήνα τα βρέφη αδυνατούν να ξεχωρίσουν την ημέρα από τη νύχτα, μιας και ο κικάρδιος ρυθμός (βιολογικό ρολόι) αναπτύσσεται μετά τις 3 εβδομάδες. Αυτό σημαίνει ότι, με εξαίρεση την ώρα που τρέφονται, τα υπόλοιπα διαστήματα είναι συνήθως ώρα ύπνου και οι στιγμές που είναι ξύπνια είναι μικρής διάρκειας.

Οι γονείς λοιπόν είναι καλό να «εκμεταλλευτούν» αυτές τις λίγες στιγμές του πρώτου καιρού για να αλληλεπιδράσουν με το παιδί τους, γιατί όπως ειπώθηκε αυτό έχει και όραση, και ακοή, και όσφρηση, και διάθεση να κοινωνικοποιηθεί. Πάρτε το στην αγκαλιά σας, κοιτάχτε το στα μάτια, μιλήστε του, πείτε του ήρεμα τραγούδια. Αφήστε του όμως και τον χρόνο να ανταποκριθεί. Σε αυτήν την ηλικία η επεξεργασία των ερεθισμάτων απαιτεί χρόνο και ο συνομιλητής μας απαιτεί την υπομονή μας.

Να θυμάστε ότι αυτές οι πρώτες μέρες έχουν μια ιδιαίτερη αποκλειστικότητα. Οι αλλαγές που επέρχονται μέρα με την ημέρα είναι πιο έντονες από ποτέ, αφού αλλιώς είναι να μετράς την ημέρα σε μια ζωή π.χ. 40 χρόνων και αλλιώς στη διάρκεια μιας ζωής 3 ημερών. Εδώ η κάθε ημέρα έχει τη μοναδικότητά της και το παιδί σας δεν θα ξαναείναι ποτέ 2 ημερών, 3 ημερών, 4 ή 10 ημερών, κ.ο.κ. Συνεπώς αδράξτε την κάθε ημέρα και απολαύστε τη νέα σας παρέα…

Ο Ιορδάνης Παπαδόπουλος είναι παιδίατρος στο νοσοκομείο Σύρου, iordanispapado@hotmail.com

Facebook: μικρο σονοκομειο