Τα εμβόλια έχουν σβήσει από τον χάρτη της δημόσιας υγείας ασθένειες που προκαλούσαν σοβαρές επιδημίες και ανεπανόρθωτες βλάβες στην υγεία του παιδικού πληθυσμού. Σήμερα, όμως, εκτός από τα αντιγόνα για την πρόληψη λοιμωδών νοσημάτων, τα εμβόλια «εμπεριέχουν» ισχυρές… δόσεις αμφισβήτησης, ανακριβειών, επιφύλαξης και μύθων σε ό,τι αφορά τη χορήγησή τους.

Το Τaλκ καταγράφει τους μύθους αλλά και τις αλήθειες για τα εμβόλια, στοχεύοντας στην ενημέρωση των γονιών και στη διαμόρφωση μιας εικόνας απαλλαγμένης από φήμες, και ανακολουθίες και βασισμένης σε τεκμηριωμένα, επιστημονικά συμπεράσματα. 

*Τα εμβόλια δεν είναι αναγκαία, γιατί οι περισσότερες ασθένειες έχουν εξαλειφθεί.

Μύθος. Η μόνη μολυσματική ασθένεια που έχει εξαλειφθεί σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η ευλογιά, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Ακόμα και σήμερα υπάρχουν εξάρσεις ασθενειών, όπως η ιλαρά, η παρωτίτιδα και ο κοκίτης. Το 2014 ήταν μια «κακή» χρονιά για τα κρούσματα ιλαράς στις Ηνωμένες Πολιτείες με 644 καταγεγραμμένες περιπτώσεις. Η ακριβής και πραγματική απάντηση, λοιπόν, είναι ότι τα νοσήματα που προλαμβάνονται με τον εμβολιασμό όντως σε πολλές χώρες έχουν εξαλειφθεί ή τείνουν να είναι σπάνια – κι αυτό χάρη στα εμβόλια· ωστόσο, δεν έχουν εξαλειφθεί απόλυτα και καθολικά. 

*Η καλύτερη υγιεινή και η αποστείρωση αρκούν για να προστατευθούμε από τα λοιμώδη νοσήματα.

Μύθος. Τα περισσότερα λοιμώδη νοσήματα δεν έχουν σχέση με την υγιεινή ή με την αποστείρωση. Προφανώς η καλύτερη υγιεινή, το πλύσιμο των χεριών και το καθαρό πόσιμο νερό προστατεύουν από μεταδοτικά νοσήματα, ωστόσο πολλές λοιμώξεις θα εξαπλωθούν άσχετα με το πόσο καθαροί είμαστε. Ο μικρόκοσμος του σπιτιού μας δίνει εύκολα την εικόνα για το πόσο εύκολα μπορεί να μεταδοθεί μια λοίμωξη. Αν ο κόσμος σταματήσει να εμβολιάζεται, πολλές ασθένειες θα επανεμφανιστούν. Η πολιομυελίτιδα στη Συρία, η ιλαρά και ο κοκίτης στην Αμερική είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα – και όχι υποθέσεις. 

*Ακόμα κι αν είναι κανείς εμβολιασμένος μπορεί να κολλήσει το αντίστοιχο νόσημα.

Αλήθεια. Τα στοιχεία του ΠΟΥ δείχνουν όμως πως το 90% όσων εκδηλώνουν νοσήματα που μπορούν να αποτραπούν με εμβόλια, είτε δεν είναι εμβολιασμένοι είτε δεν έχουν κάνει όλες τις δόσεις των εμβολίων. Σε κάθε περίπτωση, η θωράκιση που προσφέρει στον παιδικό οργανισμό το εμβόλιο είναι μεγάλη καθώς, ακόμα κι αν μολυνθεί το παιδί με κάποιον ιό εναντίον του οποίου έχει εμβολιαστεί, εκδηλώνει πιο ελαφρά τα συμπτώματα της ασθένειας. 

* Καλύτερο είναι να αποκτάς ανοσία αρρωσταίνοντας, δηλαδή με φυσικό τρόπο, παρά κάνοντας ένα εμβόλιο.

Αλήθεια. Αυτό όμως δεν είναι πάντοτε εφικτό, ούτε μεταφράζεται ως ψευτοδίλημμα «ή φυσική ανοσία ή τίποτα». Με τις λοιμώξεις είναι περισσότερες οι πιθανότητες να δημιουργηθεί διά βίου ανοσία σε σχέση με την ανοσία από τα εμβόλια (αυτός ο κανόνας δεν αφορά τη γρίπη, η οποία μπορεί να μας προσβάλλει κάθε χρόνο, παρά τον εμβολιασμό και παρά το γεγονός της νόσησης). Το πρόβλημα, όμως, με τη φυσική ανοσία είναι ότι δεν είναι γνωστή εκ των προτέρων η μορφή των συμπτωμάτων της ασθένειας ούτε συνεπώς ο κίνδυνος επιπλοκών. Οι ασθένειες για τις οποίες σήμερα γίνεται εμβολιασμός συνδέονται με σοβαρές έως και μοιραίες επιπλοκές. Π.χ. ο ιός της ανεμοβλογιάς μπορεί να οδηγήσει σε βαριά δερματική λοίμωξη αν το παιδί «πειράζει» τα εξανθήματά του, σε εγκεφαλίτιδα ή και σε πνευμονία. Επίσης, ο ιός της πολιομυελίτιδας μπορεί να προκαλέσει βαριά κινητική αναπηρία, ο ιός της ιλαράς έχει συνδεθεί με εγκεφαλίτιδα, ενώ η νόσηση από τον αιμόφιλο ινφλουέντσας τύπου Β μπορεί να προκαλέσει εγκεφαλίτιδα με απώτερες μόνιμες επιπλοκές (κώφωση, εγκεφαλική βλάβη). Ο στόχος είναι μέσω των εμβολίων να υπάρχει ανοσολογική απάντηση του οργανισμού όμοια με αυτήν που παράγεται από τη φυσική νόσο, αλλά χωρίς να προκαλείται η ασθένεια και οι δυνητικές επιπλοκές της. Η ιλαρά και η ερυθρά αποκαλούνται «παιδικές ασθένειες», αλλά προσβάλλουν και ενήλικες, με μοιραία αποτελέσματα. 

*Μερικά εμβόλια περιέχουν υδράργυρο.

Αλήθεια. Η θειομερσάλη (thimerosal) είναι μια οργανική χημική ένωση που περιέχει υδράργυρο και προστίθεται σε μερικά εμβόλια σαν συντηρητικό. Ωστόσο, το 2001 το FDA σταμάτησε την έκδοση αδειών για τα παιδικά εμβόλια που την περιέχουν, οπότε το thimerosal δεν υπάρχει στα συνηθισμένα παιδικά εμβόλια για παιδιά ηλικίας κάτω των 6 χρόνων. Παραμένει ακόμα στην Αμερική σε κάποια από τα αντιγριπικά εμβόλια που διανέμονται σε συσκευασία ενός φιαλιδίου πολλών δόσεων. 

*Τα αντιγόνα που περιέχουν τα εμβόλια είναι πολλά για τον παιδικό οργανισμό.

Αλήθεια. Τα αντιγόνα είναι πολλά, αλλά αυτό δεν είναι βλαβερό. Τα παιδιά κάνουν πολύ περισσότερα εμβόλια από ό,τι στο παρελθόν, δέχονται δηλαδή στον οργανισμό τους πολλαπλά αντιγόνα (τμήματα του εμβολίου που αναγκάζουν τον οργανισμό να παράγει αντισώματα). Τα αντιγόνα, όμως, υπάρχουν παντού γύρω μας. Ακόμα και η κατανάλωση φαγητού εισάγει νέα αντιγόνα στον οργανισμό, ενώ ως γνωστόν πολυάριθμα βακτήρια ζουν στο στόμα και στη μύτη. Επιπλέον, η πρόοδος της επιστήμης και της φαρμακολογίας σήμερα έχει επιτρέψει τη μείωση της ποσότητας των αντιγόνων στα εμβόλια σε σύγκριση με τις προηγούμενες δεκαετίες.

*Τα πολυδύναμα εμβόλια (εξαπλό, πενταπλό κ.λπ.) κάνουν ζημιά στο ανοσοποιητικό σύστημα του παιδιού.

Μύθος. Κάθε ημέρα το ανοσοποιητικό σύστημα ενός υγιούς παιδιού καταπολεμά με επιτυχία εκατομμύρια μικρόβια και ιούς. Τα εμβόλια, ως γνωστόν, έχουν κατασκευαστεί από τα ίδια αυτά μικρόβια και ιούς αφού πρώτα αυτά έχουν αδρανοποιηθεί ή εξασθενήσει ώστε να μη βλάψουν τον οργανισμό του παιδιού. Ακόμα και όταν τα παιδιά κάνουν πολλά εμβόλια μαζί την ίδια μέρα, η πραγματικότητα είναι ότι αυτά περιέχουν μία απειροελάχιστη ποσότητα από τα αντιγόνα που τα παιδιά δέχονται καθημερινά στο σώμα τους από το περιβάλλον. 

*Είναι καλύτερο για τον οργανισμό του παιδιού να αρχίσει τον εμβολιασμό μετά τα δύο χρόνια και σταδιακά μέχρι να πάει σχολείο.

Μύθος. Μέχρι τα παιδιά να πάνε στο σχολείο μπορεί να κολλήσουν διάφορες σοβαρές ασθένειες από τους γονείς, τα αδέλφια τους, άλλους ενήλικες, ακόμη κι αν μεγαλώνουν μέσα σε… γυάλα. Ιδίως στην ηλικία κάτω των πέντε ετών τα παιδιά κινδυνεύουν περισσότερο επειδή το ανοσοποιητικό τους σύστημα δεν έχει αναπτυχθεί και δεν διαθέτουν καλή άμυνα εναντίον των μικροοργανισμών. Η διασπορά των εμβολίων κατά τη διάρκεια μιας μακράς χρονικής περιόδου, από αβάσιμο και ατεκμηρίωτο φόβο μήπως το παιδί υποβληθεί σε μεγάλη αθροιστική δόση αντιγόνων, έχει ένα και μόνο αποτέλεσμα: αφήνει το παιδί περισσότερο εκτεθειμένο και ευάλωτο σε ασθένειες. Ο εμβολιασμός πρέπει να γίνεται σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών από τον παιδίατρο.  

*Το εμβόλιο ιλαράς-παρωτίτιδας-ερυθράς προκαλεί αυτισμό.

Μύθος. Ο πιο διαδεδομένος και παντελώς αβάσιμος μύθος που συνδέεται με τα εμβόλια εμφανίστηκε περίπου το 1998. Τότε δημοσιεύθηκε στο βρετανικό ιατρικό περιοδικό The Lancet μελέτη του Dr A. Wakefield που συνέδεε τον αυτισμό με το εμβόλιο ιλαράς-παρωτίτιδας-ερυθράς (MMR). Η μελέτη πυροδότησε το αντιεμβολιαστικό κίνημα, με τη χορήγηση του συγκεκριμένου εμβολίου να πέφτει σε δραματικά επίπεδα σε όλον τον κόσμο. Το 2010, ένα άλλο βρετανικό ιατρικό περιοδικό αποκάλυψε ότι ο Wakefield διαστρέβλωσε και τροποποίησε τα ιατρικά ιστορικά των 12 ασθενών του που αποτέλεσαν τη βάση της μελέτης του. Το Lancet απέσυρε τη μελέτη του Wakefield ενώ το βρετανικό κράτος αφαίρεσε από τον συγγραφέα την άδεια άσκησης του ιατρικού επαγγέλματος και τον κατηγόρησε για απάτη. Στο μεταξύ είχαν ενσκήψει επιδημίες ιλαράς στην Αγγλία, την Αμερική και άλλες δυτικές χώρες. Παράλληλα, μελέτες απέδειξαν ότι ο αυτισμός έχει την ίδια συχνότητα μεταξύ εμβολιασμένων και ανεμβολίαστων παιδιών. 

*Τα εμβόλια εγγυώνται 100% την προστασία του οργανισμού.

Μύθος. Τα εμβόλια δεν προσφέρουν 100% εγγύηση ότι δεν θα αρρωστήσει κανείς. Αλλά αποτελούν μια τεράστια βοήθεια. Βοηθούν τον οργανισμό να παλέψει καλύτερα για να νικήσει την ασθένεια, η οποία κατά κανόνα εμφανίζεται σε πιο ήπια μορφή σε έναν εμβολιασμένο οργανισμό. Για την καλύτερη προστασία, οι ειδικοί βασίζονται στη «συλλογική ανοσία» ή «ανοσία αγέλης», που σημαίνει ότι όταν αρκετοί άνθρωποι σε μία κοινότητα εμβολιάζονται για ένα μεταδοτικό νόσημα, τότε προστατεύονται και τα περισσότερα μέλη της κοινότητας από το νόσημα αυτό, καθώς η πιθανότητα να επεκταθεί η ασθένεια στην κοινότητα αυτήν είναι πολύ μικρή.

Με τη συνεργασία της Επιστημονικής Επιτροπής της Ένωσης Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων Αττικής (epep@eelpaidatt.gr)