Η οικονομία είναι αξία για εμάς τους ενήλικες, πώς όμως πείθεις ένα παιδί για κάτι τέτοιο;
Σε ηλικίες που το παιχνίδι που διαφημίζεται είναι το καλύτερο, η μάρκα ρούχων που φοράει ο συμμαθητής είναι η καλύτερη, ακόμα και το εμπορικό που επιλέγουν οι φίλοι του να πάνε είναι η καλύτερη επιλογή για βόλτα, πώς μπορούμε να κάνουμε τους μικρούς καταναλωτές να κάνουν συνειδητές αγορές; Πώς μπορούμε να κάνουμε τα παιδιά μας να καταλάβουν τη διαφορά μεταξύ της ανάγκης και της επιθυμίας και να αντιληφθούν ότι υπάρχει ένα όριο στην αγοραστική μας δύναμη;
Αρχικά, εξηγώντας! Τα παιδιά δεν γεννιούνται γνωρίζοντας τι σημαίνει οικονομία και το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν τα στρέφει στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση, αυτή του υπερκαταναλωτισμού. Όλος ο σύγχρονός κόσμος είναι βασισμένος στην κατανάλωση, κάνοντας τους ανθρώπους να αισθάνονται ότι όσο περισσότερο αγοράζουν τόσο περισσότερο υπάρχουν. Αυτό το γεγονός επηρεάζει και τους μικρούς καταναλωτές που τώρα αρχίζουν να χρησιμοποιούν τη λογική σκέψη. Το πρώτο που έχουμε να εξηγήσουμε σε ένα παιδί είναι η διαφορά ανάμεσα στην ανάγκη και την επιθυμία. Η έννοια της ανάγκης έχει να κάνει με την επιβίωση μας ενώ η έννοια της επιθυμίας έχει να κάνει με την απόλαυση της απόκτησης. Η πείνα είναι μια ανάγκη που εξυπηρετείται όταν θα φάμε, το τι επιθυμούμε όμως να φάμε μπορεί να ξεπεράσει τα όρια της ανάγκης. Για να χορτάσουμε φτάνει ένα πιάτο φαγητό, δεν χρειαζόμαστε και παγωτό και μπισκότα και σοκολάτα. Χρειαζόμαστε ρούχα για να προστατευθούμε από το κρύο και αυτό μπορεί να γίνει έχοντας ένα μπουφάν, δεν χρειαζόμαστε ένα μπουφάν από κάθε χρώμα για να ταιριάζει με ότι χρώμα ρούχα έχουμε αυτό λέγεται υπερβολή και είναι δικό μας καθήκον να εξηγήσουμε αυτές τις έννοιες στα παιδιά.
Κάτι ακόμα που είναι καλό να εξηγήσουμε είναι ότι τα χρήματα δεν είναι ατελείωτα. Οι γονείς εξασφαλίζουν τα χρήματα σε ανταπόδοση της εργασίας που προσφέρουν, δεν είναι κάτι που η τράπεζα μας χαρίζει σε απεριόριστες ποσότητες. Τα χρήματα που έχει μια οικογένεια ανά βδομάδα ή μήνα είναι καθορισμένα και πρέπει να χρησιμοποιούνται για την εξυπηρέτηση πολλαπλών αναγκών. Είναι καλό τα παιδιά να μπορούν να κατανοήσουν ότι πρέπει να υπάρχει ιεράρχηση στις ανάγκες και να γνωρίζουν και εκείνα ότι πρώτα πρέπει να εξασφαλιστούν οι πιο βασικές. Οι ανάγκες κάθε οικογένειας μπορεί να διαφέρουν, γι’ αυτό φτιάξτε μαζί με το παιδί ένα δικό σας οικογενειακό πλάνο και εμπλέξτε και εκείνο στην τήρηση του οικογενειακού προϋπολογισμού.
Μια άλλη εξήγηση που είναι χρήσιμη για τα παιδιά, ειδικά τα μικρότερα είναι το πως παράγεται ένα προϊόν. Μερικές φορές αυτή και μόνο η γνώση είναι αρκετή για να καταλάβουν από μόνα τους την έννοια της οικονομίας. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί εύκολα να πεισθεί να χρησιμοποιεί ολόκληρο το φύλλο ζωγραφικής πριν το πετάξει αν μάθει όλη την διαδικασία που χρειάζεται για να φτάσει το χαρτί στα χέρια του. Επίσης, είναι καλό να εξηγήσουμε ότι ενώ μπορεί να θέλουμε πολλά, τα αγαθά είναι περιορισμένα και είναι καλό να μοιράζονται δίκαια. Ένα παιδί θα πεισθεί πολύ πιο εύκολα να κλείνει τη βρύση όσο βουρτσίζει τα δόντια του αν μάθει ότι σε κάποιες χώρες, όσο νερό χαλάει εκείνο πλένοντας τα δόντια του έχει ένας άνθρωπος για όλη την ημέρα.
Ο καλύτερος τρόπος βέβαια για να εξηγήσουμε ό,τι θέλουμε σε ένα παιδί είναι να μας βλέπει να το κάνουμε. Αν θέλουμε ένα παιδί να έχει σωστή συμπεριφορά ως καταναλωτής, δηλαδή να μην κάνει υπερβολές και να μπορεί να κρίνει τι έχει ανάγκη πραγματικά, πρέπει να έχουμε εμείς πρώτα αυτή τη συμπεριφορά. Εμείς πρώτα πρέπει να έχουμε σωστή κρίση ανάμεσα στις ανάγκες και τις επιθυμίες και μετρημένη επαφή με τα υλικά αγαθά. Εμείς πρώτα πρέπει να σταματήσουμε τις όποιες υπερβολές κάνουμε αν δεν θέλουμε να τις κάνουν τα παιδιά μας και να τους δείξουμε με τον τρόπο ζωής μας ότι η ευτυχία είναι ανεξάρτητη από την αγοραστική δύναμη.
Εκτός από την έλλειψη εξηγήσεων, ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που οδηγεί τα παιδιά στην υπερκατανάλωση, είναι η τηλεόραση μέσο των προτύπων των παιδικών ηρώων και την διαφημίσεων. Οι παιδικές σειρές και διαφημίσεις χρησιμοποιούν έντονα χρώματα, ήχους και γρήγορες εναλλαγές εικόνων για να πείσουν τους μικρούς θεατές ποιο παιχνίδι είναι το καλύτερο και ποιο γιαούρτι θα τους δώσει τις πιο πολλές βιταμίνες. Για να κάνουμε τα παιδιά να μην είναι παθητικοί δέκτες των μηνυμάτων αυτών πρέπει να κάνουμε την κριτική τους σκέψη να οξυνθεί. Συζητήστε με τα παιδιά σας τον λόγο για τον οποίο σας ζητάνε να αγοράσετε το διαφημιζόμενο προϊόν και μάθετε του να ρωτάει πάντα τον εαυτό του: «Το έχω πραγματικά ανάγκη αυτό που αυτό που θέλω να αγοράσω;».
Η συζήτηση και οι εξηγήσεις θα βοηθήσουν τα παιδιά να γίνουν σωστοί καταναλωτές και να αγοράσουν ό, τι χρειάζονται. Ακόμα παιχνίδια ρόλων, όπως να παίξουμε τον υπάλληλο σε ένα μαγαζί που προσπαθεί να μας πείσει να αγοράσουμε και τον καταναλωτή που κρίνει αν θα αγοράσει, θα διαπλάσει πολύ εύκολα των επιθυμητή αγωγή καταναλωτή.
Τέτοιου είδους παιχνίδια θα βοηθήσουν και στην εξοικείωση του παιδιού με τα είδη χρήματος, κάτι που είναι απαραίτητο για να αρχίσει να διαχειρίζεται και μόνο του τα λεφτά. Πιο μικρά παιδιά μπορούν να έρθουν σε επαφή με την χρήση των χρημάτων και με τη μέθοδο της ανταλλαγής, για παράδειγμα για να «αγοράσω» ένα παιχνίδι πρέπει να δώσω κάποιο άλλο και αυτό που δίνω σταματάει να μου ανήκει. Για μεγαλύτερα παιδιά μια ωραία δραστηριότητα που μπορείτε να κάνετε μαζί τους είναι η κατασκευή ενός πίνακα ατομικού προϋπολογισμού που θα γράφει τα έσοδα, τα έξοδα καθώς και το είδος και το πόσο αυτών. Για κάθε ηλικία, τέλος, μπορείτε να φτιάξετε μια λίστα όλων αυτών των πραγμάτων που δεν χρειάζονται χρήματα για να γίνουν και όμως μας ευχαριστούν όσο τίποτε άλλο, όπως μια αγκαλιά ή μια βόλτα στον ήλιο.
Τα πιο όμορφα πράγματα δεν χρειάζονται λεφτά για να γίνουν και για να το μάθει αυτό ένα παιδί, χρειάζεται μόνο να το πιστεύουμε όταν θα του το πούμε.
Η Έλλη Τσομπανίδη είναι νηπιαγωγός.
