Όταν ανακοίνωσα σε συγγενείς και φίλους ότι περίμενα αγόρι, άκουσα από πολλούς, μάλλον από πάρα πολλούς, ότι κυοφορώ τον «άντρα της ζωής μου».

Αν και απόρησα, γιατί άντρας της ζωής μου ήταν ο άντρας μου, δεν μίλησα γιατί δεν ήμουν ακόμα μαμά με μωρό στα χέρια. Ποιος ξέρει; Μπορεί, όντως, όταν αντίκριζα το γιο μου να τον… ερωτευόμουν και να αντικαθιστούσε στο μυαλό και στην καρδιά μου τον μπαμπά του. Αν και-πολύ σωστά- όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, μου φαινόταν μάλλον απίθανο!

Όταν, λοιπόν, αντίκρισα τον γιο μου τον λάτρεψα. Αλλά δεν τον ερωτεύτηκα. Παρέμεινα ερωτευμένη με τον σύντροφό μου. Αυτός ήταν, είναι και θα είναι ο άντρας της ζωής μου. Παρόλα αυτά, δεν ξέχασα ότι κάποιοι θεωρούσαν ότι ο γιος μου θα εκθρονίσει τον πατέρα του. Πώς να το ξεχάσω άλλωστε. Με άφηναν; «Τι κάνει ο άντρας σου ο μικρός;» Μα έναν άντρα έχω, κι αυτόν μεγάλο. «Τώρα πια, που έχεις τον γιο σου, δεν θα έχεις μυαλό για τον άντρα σου! Ούτε θα τον χρειάζεσαι!» (με ένα μείγμα χαράς, καμαριού και πονηριάς στον τόνο της φωνής). Τι λες καλέ; Τώρα μάλιστα έχω ένα λόγο παραπάνω να έχω μυαλό για τον άντρα μου και να τον χρειάζομαι. Το παιδί μας!

Δύο τα αξιοσημείωτα. Το πρώτο ότι η πλειονότητα των παραπάνω σχολίων προερχόταν από γυναίκες. Το δεύτερο ότι όταν έμεινα έγκυος στην κόρη μου κανείς μα κανείς δεν μίλησε για τη «γυναίκα της ζωής μου». Σημειώνω εδώ ότι κι αυτή όταν την αντίκρισα τη λάτρεψα. Αλλά δεν την ερωτεύτηκα. Ερωτεύτηκα λίγο παραπάνω τον άντρα μου, γιατί μου χάρισε και δεύτερο παιδί.

Καθώς, λοιπόν, γιος και κόρη μεγάλωναν και οι επαφές μου με άλλες μαμάδες, ήθελα δεν ήθελα, αυξάνονταν έβλεπα, και ακόμα φυσικά βλέπω, ότι αυτή η νοοτροπία περί «έρωτα» και ιδιαίτερης σχέσης μεταξύ μάνας και γιου έπαιζε πολύ στην πιάτσα! Έχω συναντήσει γυναίκες που έχουν εξοβελίσει τον άντρα τους από το κρεβάτι προς όφελος του γιου, έχω συναντήσει γυναίκες που αποφεύγουν τις τρυφερότητες με τον άντρα τους, γιατί ζηλεύει ο γιος, έχω συναντήσει γυναίκες που υποστηρίζουν ότι δεν έχουν πλέον την ανάγκη σεξουαλικών σχέσεων με τον άντρα τους, γιατί τις καλύπτει… συναισθηματικά ο γιος. Μα δε συμβαίνει το ίδιο και με τις κόρες; Πολύ σπανιότερα, έως και καθόλου, τουλάχιστον με βάση τις προσωπικές μου στατιστικές.

Συγκεντρώνοντας καθημερινά παραδείγματα προβληματικών σχέσεων μαμάδων και γιων και σκεπτόμενη το θέμα όλο και περισσότερο, καθώς πλέον ο γιος μου οδεύει προς τα εννέα και τα περισσότερα παραδείγματα που έχω αφορούν σε συνομηλίκους του, αντράκια στο κατώφλι της προεφηβείας, συζήτησα το θέμα με την κλινική ψυχολόγο και ψυχοθεραπεύτρια κ. Σουζάνα Παπαφάγου, τόσο από προσωπικό όσο και από επιστημονικό ενδιαφέρον. Ιδού, λοιπόν! Γνωρίστε το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, σε όλο του το μεγαλείο!

Τι είναι το Οιδιπόδειο;

Όπως εξηγεί η κ. Παπαφάγου, η είσοδος στο οιδιπόδειο γίνεται περίπου στην ηλικία των τριών ετών, αφού το αγόρι αρχίσει σταδιακά να καταλαβαίνει ότι είναι ένας μελλοντικός άντρας, ικανός να τεκνοποιήσει. Θεωρητικά τουλάχιστον, γνωρίζει τον ρόλο που θα παίξει στην αναπαραγωγή και τη διαφορετικότητα των φύλων. Μιλάμε δε για σύμπλεγμα, διότι σε αυτή την περίοδο δημιουργείται ένα πλέγμα συγκρούσεων, το οποίο το παιδί πρέπει να ξεπεράσει για να μπορέσει να προχωρήσει.

Το πατρικό πρότυπο

Η κ. Παπαφάγου φωνάζει: Αν θες, μάνα, ο γιος σου να είναι ευτυχισμένος φρόντισε να βάλεις τον πατέρα μπροστά ή αν δεν υπάρχει πατέρας φρόντισε να έχει ένα πατρικό πρότυπο! Γιατί; Διότι ο πατέρας είναι αυτός που καλείται να κάνει το γιό του να υπακούσει στη μητέρα, η οποία όταν εκείνος λείπει, είναι αντιπρόσωπός του σε θέματα ορίων. Σε περίπτωση που το ζευγάρι είναι εύθραυστο στη μεταξύ τους σχέση, το παιδί κινδυνεύει να γίνει δύσκολο και δυσκολεμένο.

Ο πατέρας πρέπει να κρατάει την πατρική του θέση. Αλλά οφείλει και η μάνα να αποδεχτεί την πατρική θέση του άντρα της. Και για να γίνει βέβαια αυτό θα πρέπει εκείνη να έχει αποδεχτεί τον πατρικό ρόλο του δικού της πατέρα, όταν εκείνη ήταν παιδί, έτσι ώστε να  καταφέρει να γίνει εκπρόσωπος των ορίων που (θεωρητικά τουλάχιστον) θέτει ο σύζυγος ή ο σύντροφός της, δίχως να αισθάνεται μειονεκτικά.

Αν ο πατέρας είναι πολύ αδύναμος, εξηγεί η κ. Παπαφάγου, μπορεί να καθυστερήσει η ανάπτυξη του ανδρισμού του παιδιού. Μπορεί όμως και η μητέρα να «ευνουχίσει» τον γιό της, όταν δεν του επιτρέπει, εξαιτίας των ανασφαλειών της, να πάρει ρίσκα και να δείξει τη δύναμή του, ξυπνώντας μέσα του τους δικούς της φόβους και άγχη. Για να γίνει αρεστό σε εκείνη, το αγόρι πιθανόν να προσπαθήσει να εγκαταλείψει τον ανδρισμό του και να παλινδρομήσει σε προηγούμενα στάδια. Μπορεί να εμφανίσει νυχτερινή ενούρηση, λαιμαργία και άλλα ψυχοσωματικά προβλήματα.

Αν το ζευγάρι κρατεί καλά και ο πατέρας υπολογίζει και σέβεται τη μητέρα, τότε γίνεται πρότυπο για το γιο του. Το αγόρι καταλαβαίνει ότι η ερωτική σχέση των γονιών του είναι μια διαπροσωπική σχέση, που ενέχει μια συναισθηματική και σωματική επαφή και μια ευθύνη, μια δέσμευση του ενός απέναντι στον άλλον. Και έτσι ξεκινά να κάνει σταθερά βήματα προς τον κόσμο των ενηλίκων.

Ο θάνατος του πατέρα

Ανάμεσα στα τρία και στα έξι χρόνια, το αγόρι δεν έχει εσωτερικεύει την απαγόρευση της αιμομιξίας, κυρίως αν δεν έχει ειπωθεί ξεκάθαρα με πράξεις και με λόγια, συνεχίζει η κ. Παπαφάγου. Δηλαδή, αν η μανούλα τού λέει ότι είναι ο μοναδικός άντρας της ζωής της, τον παίρνει μαζί της στο κρεβάτι και ο μπαμπάς το αποδέχεται παθητικά, συμπληρώνω εγώ.

Το αγόρι θα χρειαστεί καιρό να εγκαταλείψει πλήρως την ιδέα ότι θα παντρευτεί τη μητέρα του και να σταματήσει να ονειρεύεται να πεθάνει ο πατέρας του, ώστε αυτό να γίνει εφικτό. Όπως, προαναφέρθηκε, όσο πιο καλή είναι η σχέση του ζεύγους και όσο πιο σταθερή είναι η εικόνα του πατρικού προτύπου, τόσο το καλύτερο για το μικρό αγόρι, καθώς έτσι θα αρχίσει να κινητοποιείται μέσα από την επιθυμία του να μοιάσει στον πατέρα του, έναν πατέρα που λειτουργεί ως αντίζηλος. Σημειώνουμε εδώ ότι ακόμα και αν το ζευγάρι λειτουργεί σωστά, το παιδί θα έχει επιθετικές φαντασιώσεις ως προς τον πατέρα, αλλά και ενοχές, καθώς πρόκειται για ένα δομικό χαρακτηριστικό της οιδιπόδειας φάσης.

Μια ισχυρή πατρική μορφή, όμως, δέχεται επιθέσεις χωρίς να επιτίθεται και χωρίς να ενοχοποιεί και έτσι ο μελλοντικός άντρας θα καταφέρει να αποδεχτεί ευκολότερα το γεγονός ότι πρέπει να εγκαταλείψει την πάλη με τον πατέρα του και να στραφεί προς άλλες γυναίκες, εκτός από τη γυναίκα του τελευταίου, δηλαδή τη μητέρα του. Κάποια στιγμή θα κατανοήσει πως η πάλη αυτή είναι άχρηστη, εφόσον η μητέρα έχει ήδη επιλέξει το πατέρα (αν μη τι άλλο, τουλάχιστον για τη σύλληψή του). Και για να  γίνει αυτό, χρειάζεται φυσικά και η συνδρομή της ίδιας της μητέρας.

Πόλεμος και έρωτας

Περιμένοντας να μεγαλώσει, το αγόρι θα παίζει συχνά το παιχνίδι του πολέμου, και αυτό θα του επιτρέψει να ξεμπερδέψει με πολλές πατρικές φιγούρες, χωρίς να βλάψει πραγματικά τον πατέρα του, τον οποίο αγαπά και μισεί. Το αγόρι, μάλιστα, ίσως μπει για κάποιο διάστημα σε μια καταθλιπτική φάση, γεγονός φυσιολογικό μέχρις ενός ορίου, μιας και η μητέρα του είναι απαγορευμένη, το μόριό του είναι προς το παρόν άχρηστο και η σεξουαλικότητά του είναι σε λήθαργο, που θα διαρκέσει ως την εφηβεία. Μεταξύ μας, όμως, καλύτερα μια σεξουαλικότητα σε χειμέρια νάρκη (η άνοιξη έρχεται με τους πρώτους εφηβικούς έρωτες, αφήστε τον γιο σας να τους χαρεί και μην εμπλακείτε!) παρά ένας άντρας που έβγαλε μόνος τα μάτια του, γιατί η μητέρα του δεν μπόρεσε να εκπροσωπήσει τους νόμους του πατέρα του!

Ας κόψουμε, λοιπόν, μανούλες, τον ομφάλιο λώρο του γιου μας όσο είναι νωρίς. Του το χρωστάμε, εάν τον αγαπάμε. Ας μην τον συνθλίψουμε, ας μην τον καταβροχθίσουμε, ας μην τον ευνουχίσουμε. Δεν είναι ο άντρας της ζωής μας, είναι το παιδί μας. Αν αισθανόμαστε ανασφαλείς για τη σεξουαλικότητά μας, αν αποτύχαμε στην επιλογή συντρόφου, αν κουβαλάμε τραύματα από τον πατέρα μας, ας πάμε σε ψυχολόγο και ας προσπαθήσουμε να τα λύσουμε. Το να κρατάμε δέσμιο και συναισθηματικά εξαρτημένο τον γιο μας, ώστε να αισθανθούμε εμείς σημαντικές, του καταστρέφει κάθε δικαίωμα στην ελευθερία και στην ευτυχία. Ας μεγαλώσουμε έναν άντρα που θα αναζητήσει όχι μια δεύτερη μανούλα, αλλά μια ουσιαστική σύντροφο ζωής. Κι όταν αποκτήσει μια σύντροφο ζωής, ας την αγαπήσουμε όσο κι αυτόν! Δεν θα είναι εχθρός μας, αλλά σύμμαχός μας. Γιατί θα αγαπάμε τον ίδιο άντρα. Απλά με διαφορετικό τρόπο!

Με τη συνεργασία της κλινικής ψυχολόγου κ. Σουζάνας Παπαφάγου.