Το παιχνίδι, ως μέσο έκφρασης για το παιδί, κατέχει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη της φαντασίας του, ενώ παράλληλα βοηθά στην ανακάλυψη νέων τρόπων αντίληψης και αντιμετώπισης της πραγματικότητας. Όπως το παιδί χρειάζεται την στοργή και την αγάπη για να αναπτυχθεί έτσι χρειάζεται και το παιχνίδι. Το παιχνίδι είναι ένα μέσο απόδοσης νοήματος όσων συμβαίνουν στη ζωή του αλλά και ένας τρόπος να προσδιορίσει το δικό του ρόλο σε αυτές τις καταστάσεις. Πώς λειτουργεί, όμως, το παιχνίδι ως θεραπευτικό μέσο;

Ο τρόπος που παίζουν τα παιδιά διαφοροποιείται ανάλογα με το αν παίζουν μόνα τους, με φίλους τους, με τους γονείς τους, με άλλους παιδαγωγούς ή με το θεραπευτή τους. Στην τελευταία περίπτωση το παιχνίδι εξυπηρετεί κάποιο σκοπό. Ο θεραπευτής παρατηρεί το παιδί και το ενισχύει να εκφραστεί μέσω αυτής της διαδικασίας. Το παιχνίδι ως θεραπευτικό μέσο παίρνει μια συμβολική διάσταση, αφού το παιδί δημιουργεί εικόνες, φτιάχνει ιστορίες, δραματοποιεί καταστάσεις, παίζει με όποιο τρόπο θέλει με ποικίλα παιχνίδια και αντικείμενα και έτσι μπορεί να «κρύψει» τον εαυτό του και τα βιώματά του.

Ο ρόλος του θεραπευτή σε αυτή την ελεύθερη έκφραση και έκθεση του εαυτού είναι να βοηθήσει το παιδί να επεξεργαστεί όσα το απασχολούν μέσω της αντανάκλασης των συναισθημάτων του, ώστε να μπορέσει να καταλάβει καλύτερα τον εαυτό του. Ο σεβασμός, η εμπιστοσύνη και η αποδοχή του παιδιού το βοηθούν να αισθάνεται ασφάλεια και σιγουριά διευκολύνοντας την έκφραση συναισθημάτων. Τέλος, είναι σημαντικό ο θεραπευτής να οδηγεί την διαδικασία στο «εδώ και τώρα» του παιδιού.

Το παιχνίδι ως θεραπευτικό μέσο απευθύνεται κυρίως σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας που:

• Παρουσιάζουν άγχος (άγχος αποχωρισμού), ζήλια (γέννηση νέου μέλους), φοβίες(σχολική φοβία).
• Βιώνουν πιεστικές αλλαγές στη ζωή τους (απώλεια προσώπου, διαζύγιο κ.α.).
• Έχουν εκρήξεις θυμού, επιθετική συμπεριφορά, δυσκολίες κοινωνικοποίησης, δυσκολίες προσαρμογής.
• Είναι εσωστρεφή και απομονωμένα.
• Εμφανίζουν ψυχοσωματικά συμπτώματα (πόνοι στην κοιλιά, δερματικές παθήσεις χωρίς οργανικά αίτια).
• Αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες, έλλειψη προσοχής και συγκέντρωσης και υπερκινητικότητα.
• Έχουν βιώσει κάποια τραυματική εμπειρία (σωματική, συναισθηματική ή σεξουαλική κακοποίηση).
• Είναι υιοθετημένα ή προς υιοθεσία.
• Πάσχουν από χρόνιες ή σοβαρές ασθένειες, νοσηλεύονται σε νοσοκομείο ή παιδιά με άρρωστους γονείς.
• Έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.
• Δεν έχουν αναπτύξει υγιείς δεσμούς με την οικογένειά τους ή με φίλους.
• Έχουν διαταραχές ύπνου ή όρεξης.
• Εμφανίζουν προβλήματα συμπεριφοράς ή συναισθηματικές δυσκολίες που παρεμβαίνουν στην ανάπτυξή του ή δημιουργούν προβλήματα στην καθημερινότητά του.

Στόχος λοιπόν της θεραπείας μέσω του παιχνιδιού είναι η κοινωνικοποίηση του παιδιού, η ανάπτυξη της δημιουργικότητάς του, η κατανόηση και έκφραση των συναισθημάτων, δυσκολιών και συγκρούσεων που βιώνει ένα παιδί, η οργάνωση του εαυτού και κυρίως η επεξεργασία των συναισθημάτων και συγκρούσεων και η εύρεση λύσεων.

Το παιχνίδι είναι εκείνο που είναι καθολικό και που ανήκει στην υγεία: το παίξιμο διευκολύνει την ανάπτυξη και συνεπώς την υγεία. Donald Winnicott

Το παιχνίδι θεωρείται ως η φυσική γλώσσα του παιδιού, ως το κυρίαρχο μέσο επικοινωνίας και έκφρασης, όπου μέσα από αυτό μπορεί όχι μόνο να εξωτερικεύσει τα συναισθήματά του, αλλά να δείξει επαρκέστερα από ότι με λόγια, το πώς αισθάνεται για τον εαυτό του ή για τα σημαντικά πρόσωπα και γεγονότα της ζωής του. Haim Ginott 

Η Παναγιώτα Μακρή είναι Ψυχολόγος, MSc in Child Development. Θα τη βρείτε στο Εργαστήρι Ψυχοκινητικής.