Σε προηγούμενο άρθρο μας είχαμε αναφερθεί στο οιδιπόδειο σύμπλεγμα, στην ιδιαίτερη σχέση μάνας-γιου και στη θέση του πατέρα δίπλα τους, ανάμεσά τους ή ακόμα και πουθενά κοντά σε αυτούς. Τι συμβαίνει, όμως, με τα κορίτσια; Πώς εκδηλώνεται σε αυτά το οιδιπόδειο;

Η κλινική ψυχολόγος κ. Σουζάνα Παπαφάγου μάς εξηγεί ότι όπως για το αγόρι έτσι και για το κορίτσι, όλα ξεκινούν από τη στιγμή που εκείνο ανακαλύπτει τη διαφορετικότητα των φύλων. Κι αν το μικρό αγόρι έχει να αντιμετωπίσει την έλλειψη της μάνας και πρέπει να βρει μια άλλη γυναίκα μεγαλώνοντας για να καλύψει αυτό το κενό, το μικρό κορίτσι έρχεται αντιμέτωπο με περισσότερες ελλείψεις. Αρχικά με την έλλειψη της μάνας, έπειτα με την έλλειψη του πέους και, τέλος, με την έλλειψη του πατέρα!  

Από τη μητέρα στον πατέρα

Όπως εξηγεί η κ. Παπαφάγου, υπάρχει μια περίοδος που οι περισσότερες ενήλικες γυναίκες θα αρνηθούν ό,τι πέρασαν. Την εποχή που ξεκινάει το οιδιπόδειο, το κορίτσι ακόμα πιστεύει ότι και η μητέρα του έχει πέος (ακόμα και αν δεν το βλέπει, η μητέρα το έχει και αυτή η πεποίθηση φανερώνεται πάντοτε σε ζωγραφιές και παιχνίδια κατά τη διάρκεια ψυχαναλυτικών συνεδριών). Όταν τελικά ανακαλύπτει ότι αυτό δεν ισχύει, το κορίτσι καταλαβαίνει:

* ότι δεν θα έχει ποτέ πέος.

* ότι θα πρέπει να αποτραβηχτεί σεξουαλικά από τη μητέρα, μιας και εκείνη δεν θα μπορέσει ποτέ να του το δώσει.

Η δοκιμασία είναι πολύ βαθιά, σε αντίθεση με αυτήν που περνά το αγόρι για το οποίο τα πράγματα είναι μάλλον απλά, καθώς οι γυναίκες που θα αγαπήσει θα διαδεχτούν τη μητέρα του. Για το κορίτσι, η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη, η γυναίκα που αγάπησε από τη γέννησή της, εκείνη που ήταν το κέντρο του κόσμου της, δεν έχει πια αυτήν τη θέση. Έτσι, αρχικά θα τη διαδεχτεί η επιθυμία για τον σύζυγο της μητέρας της! Και αν όλα πάνε καλά, θα τον αφήσει και αυτόν και θα βρει αργότερα έναν άλλον άντρα, όλον δικό της!

Το αγόρι έχει πέος και το κορίτσι γεννάει παιδιά.

«Όταν μεγαλώσεις θα μεγαλώσει και το στήθος σου και θα μπορείς να κάνεις παιδιά!» Η Ντολτό τονίζει ότι πρέπει να περιγράψουμε στο μικρό κορίτσι το μέλλον του ως γυναίκα. Εσείς, γονείς, το έχετε συνειδητοποιήσει αυτό; Αν ναι, τότε θα επιτρέψετε στο κοριτσάκι σας να ηρεμήσει μέσα του και να ξεκαθαρίσει ότι οι άντρες έχουν φαλλό και ότι οι γυναίκες μεγαλώνουν μέσα τους παιδιά. Είναι, όμως, σημαντικό να εξηγήσουμε στο κορίτσι ότι δεν θα συλλάβει παιδί από μόνο του, όταν θα γίνει γυναίκα, αλλά μαζί με έναν άντρα. Κάπως έτσι, λοιπόν, θα ξεκινήσει να επιθυμεί να κατακτήσει έναν άντρα που θα την κάνει μητέρα, όπως συνέβη και με τη δική της μητέρα. Δεν έχει πέος, αλλά θα βρει έναν άντρα που θα της δώσει ένα. Η Ντολτό λέει μια φράση πολύ σημαντική «ένα πέος, όχι μόνο για να το έχει, αλλά για να είναι κυρία αυτού που το έχει και να μπορεί έτσι να την ικανοποιήσει». Με αυτά της τα λόγια, η σπουδαία ψυχαναλύτρια βγάζει τη γυναίκα από τον ρόλο της υπακοής. Σημειώνουμε, όμως, εδώ ότι για να το βιώσει όλο αυτό έτσι το μικρό κορίτσι, θα πρέπει να νιώθει έτσι και η μητέρα του… 

Μαθήματα γοητείας

Δεν σας κάνει εντύπωση πόσο χαριτωμένα και τσαχπίνικα είναι τα κοριτσάκια προσχολικής ηλικίας; Και πόσο προβάλλουν τον εαυτό τους ως αντικείμενα πόθου, ακόμα κι αν δεν έχουν τέτοιες προσλαμβάνουσες από το περιβάλλον τους; Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια φίλη με κοιμισμένη θηλυκότητα να τρομάζει βλέποντας την τετράχρονη κόρη της να επιδιώκει διαρκώς να καλλωπίζεται και να προβάλλεται ως ποθητή και να αναρωτιέται από πού πήρε το παιδί τέτοιο παράδειγμα. Όμως, αυτή η στάση της πιτσιρίκας ήταν απόλυτα φυσιολογική. Η κ. Παπαφάγου εξηγεί ότι στην ηλικία περίπου των 3-4 ετών το κορίτσι απολαμβάνει να δείχνεται και να εκτίθεται. Αν το περιβάλλον είναι θετικό σε αυτά της τα… τσαλίμια τότε εκείνη αισθάνεται ότι τη θαυμάζουν, όπως εκείνη θαυμάζει τα αγόρια, γιατί έχουν πέος. Έτσι, το κοριτσάκι μαθαίνει την τέχνη της γοητείας και μέσα από αυτήν προσπαθεί να δείξει αυτό που δεν έχει, μετατρέποντας το σώμα της ολόκληρο σε ένα φαλλικό υποκατάστατο.

Και αν το αγόρι, συνεχίζει η κ. Παπαφάγου, ζει μέσα στο άγχος του ευνουχισμού, με μια συνεχή απειλή που λειτουργεί ως συστατικό της σεξουαλικότητάς του, για το κορίτσι, που νιώθει την αποστέρηση και τη ζήλια για το πέος που δεν έχει, η σεξουαλικότητα θα απελευθερωθεί για να το προστατέψει από τη μειονεκτική θέση του σε σχέση με το αγόρι. Σε αυτήν, λοιπόν, την περίοδο, ό,τι κάνει το κορίτσι έχει έναν σκοπό και αυτός είναι το να αρέσει. Για να τα καταφέρει, προσπαθεί να πετύχει σε όλους τους τομείς. Ξέρει πια πως η μητέρα της είναι όπως εκείνη, γυναίκα χωρίς φαλλό, και πως μπορεί να την ανταγωνιστεί, να τη φτάσει και να γίνει ακόμα καλύτερή της. Μπορεί, μάλιστα, να μας φαίνεται παράξενο, αλλά η κ. Παπαφάγου εξηγεί στις μητέρες πόσο σημαντικό είναι για την ψυχοκοινωνική εξέλιξη των κοριτσιών τους να μπουν σε ένα (ελεγχόμενο) παιχνίδι ανταγωνιστικότητας και να τα αφήσουν να εξασκηθούν στις όποιες γυναικείες δραστηριότητες.

Η αποπλάνηση του πατέρα και η απαγόρευσή της

Όταν το κορίτσι απομακρύνει την επιθυμία του από τη μάνα του, το επόμενο βήμα είναι να θέλει να αρέσει στον πατέρα του. Επομένως, επιθυμεί να γίνει πιο κατάλληλη για εκείνον από ό,τι η μητέρα της και είναι έτοιμη να κάνει τα πάντα για να τον κατακτήσει και να τον οδηγήσει να πράξει αυτό το οποίο είναι απαγορευμένο. Άλλωστε, πόσα κοριτσάκια δεν «χαριεντίζονται» με τον μπαμπά τους (είναι ιδιαίτερα εμφανής η διαφορά της συμπεριφοράς των κοριτσιών προς τον πατέρα σε γονείς που έχουν παιδιά και των δύο φύλων). Άλλωστε, πόσα κοριτσάκια δεν δηλώνουν ότι όταν μεγαλώσουν θα παντρευτούν τον μπαμπά τους; Καμιά φορά μάλιστα το κορίτσι προσπαθεί να κάνει τον πατέρα να ζηλέψει, εφευρίσκοντας σκηνές όπου άλλοι άντρες (συμμαθητές, μπαμπάδες φίλων, αδέλφια) θα ήταν ελεύθεροι να κάνουν πράγματα μαζί της.

Στην προσπάθεια της κόρης να υπερβεί την απαγόρευση της αιμομιξίας, που ναι μεν έχει ειπωθεί, αλλά που η ίδια δεν έχει καταφέρει ακόμα να αφομοιώσει, θα πρέπει, ως γονείς, να είμαστε προσεκτικοί και να μη δώσουμε έδαφος σε αυτά της τα παιχνίδια. Σύντομα έρχεται η στιγμή που η απαγόρευση της αιμομιξίας τίθεται ξεκάθαρα και το κορίτσι ξέρει πλέον πως απαγορεύεται να πλησιάσει ερωτικά τον πατέρα της, γιατί είναι αυτός που τη συνέλαβε και είναι επίσης σύζυγος της μητέρας της. Όσο για τα αδέλφια της, είναι επίσης σεξουαλικά απαγορευμένα.

Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι, ενώ στο αγόρι η απαγόρευση λειτουργεί σαν φρένο, που το οδηγεί στο να εγκαταλείψει σταδιακά την επιθυμία για τη μητέρα, στο κορίτσι μοιάζει να κινητοποιεί την επιθυμία να αρέσει ακόμα πιο πολύ. Έτσι, το κορίτσι αφιερώνεται σε μια σχέση γοητείας, λίγο απέναντι στη μητέρα του και πολύ περισσότερο απέναντι στον πατέρα του. Και όσο εκείνος της δείχνει μια αθώα τρυφερότητα, εκείνη ικανοποιείται περιμένοντας να μεγαλώσει για να εκπληρώσει την επιθυμία της να παντρευτεί τον μπαμπά και να αποκτήσει παιδιά μαζί του.  

Προσοχή: Αυτό δεν σημαίνει πως θα πρέπει οι μπαμπάδες να σταματήσουν να είναι τρυφεροί με τις κόρες τους, απλώς οφείλουν να έχουν πάντα στο μυαλό τους ότι πρέπει να είναι ξεκάθαρο (και στην κόρη, αλλά και στους ίδιους) ότι ο μπαμπάς είναι παντρεμένος με άλλη και δη (συνήθως) με τη μάνα.

Όπως το αγόρι, έτσι και το κορίτσι στο τέλος της οιδιπόδειας φάσης υποτιμά τον εαυτό του. Πιστεύει πως δεν έχει καμία αξία στα μάτια των γονιών της και όταν χάνει το αντικείμενο της αγάπης της, παραιτούμενη από αυτό, βιώνει την απώλεια της σεξουαλικής αξίας της και κινδυνεύει να παραιτηθεί από αυτήν οριστικά. Θα το ρίξει στο διάβασμα, στο παιχνίδι και στις κολλητές της (σε αυτήν την περίοδο μοιάζουν σαν ερωτευμένες μεταξύ τους) και αν όλα έχουν πάει καλά μέσα στην οικογένεια, τότε η γυναικεία φύση θα ξυπνήσει με την άνοιξη της εφηβείας και θα ανθήσει στην πορεία. Εκτός αν… 

Η κακή επίλυση του οιδιποδείου

Πολλά προβλήματα της ενήλικης ζωής, με τα οποία ερχόμαστε καθημερινά αντιμέτωποι, έχουν τις ρίζες τους σε κακή επίλυση του οιδιποδείου. Οι πιο συνηθισμένες δυσκολίες είναι:

• η μη καθαρή διατύπωση της απαγόρευσης από τον πατέρα.
• η πατρική έλλειψη, τόσο για το κορίτσι όσο και για το αγόρι.
• τα επικίνδυνα ψέματα και οι σιωπές γύρω από την απουσία (περισσότερο και από την απουσία καθαυτήν)

Το κορίτσι που ζει μόνο με τη μητέρα του, χωρίς τον πατέρα ή έστω κάποιον από την πατρική του καταγωγή, μοιάζει αρχικά να αναπτύσσεται καλά. Μπορεί το ότι δεν υφίσταται τη δοκιμασία του οιδιπόδειου να μην το εμποδίζει να έχει μια ετεροφυλόφιλη ζωή, συχνά όμως, αναφέρει η κ. Παπαφάγου, είναι μια γυναίκα-παιδί, που δεν δίνει και ιδιαίτερη σημασία στη γενετική της συναισθηματικότητα. Συχνά τα προβλήματα ξεκινούν στην ενήλικη ζωή της, μέσα από τη σχέση της με τα δικά της παιδιά (αν κάνει), καθώς βρίσκεται χαμένη μέσα στην οιδιπόδεια δοκιμασία που δεν βίωσε στην παιδική της ηλικία και προσπαθεί να ξεφύγει από αυτήν, εμποδίζοντας κάθε έκφραση επιθυμίας στα παιδιά της, εμποδίζοντας ουσιαστικά την ανάπτυξή τους. Είναι, λοιπόν, ιδιαίτερα σημαντικό τα κορίτσια που μένουν μόνα τους με τη μητέρα τους να ενημερώνονται πολύ ξεκάθαρα για τον ρόλο του πατέρα στη γονιμοποίηση και μάλιστα θα ήταν ιδανικό να έχει η μητέρα έναν σύντροφο που να μπορεί να πάρει τον πατρικό ρόλο. 

Προσοχή: Οι παππούδες από την πλευρά της μητέρας δεν μπορούν να βιωθούν ως πατρικά πρότυπα μιας και αυτό θα υπονοούσε ότι το κορίτσι προέρχεται από το φανταστικό και αιμομικτικό ζευγάρι της μητέρας της και του δικού της πατέρα. Αν είστε μάνα, ζείτε με τους γονείς σας και δεν υπάρχει πατέρας στο πλάνο, μιλήστε ξεκάθαρα για το πού βρίσκεται αυτός και καθησυχάστε την κόρη σας ότι κάπου υπάρχει.

Συμπερασματικά, εάν η μητέρα είναι μια γυναίκα ολοκληρωμένη και ευτυχισμένη με τον σύντροφο που έχει επιλέξει (είτε είναι ο πατέρας της κόρης της είτε όχι), τότε θα βοηθήσει το κορίτσι να επιλέξει αργότερα έναν σύντροφο που, με τη σειρά του, θα την ικανοποιεί. Εάν, από την άλλη, η μητέρα ή ο πατέρας έχουν κακή σχέση και κυρίως εάν βάζουν τα παιδιά τους (είτε είναι κόρες είτε γιοι) στη μέση κατηγορώντας ο ένας τον άλλον, τότε είναι πιθανό όταν αυτά θα μεγαλώσουν να δυσκολευτούν στην εύρεση ενός συντρόφου που θα εμπιστεύονται.

Με τη συνεργασία της κλινικής ψυχολόγου κ. Σουζάνας Παπαφάγου.