Διαζύγιο: η λύση της έγγαμης σχέσης με δικαστική απόφαση. Αυτός είναι ο επίσημος ορισμός. Πίσω, όμως, από τις λέξεις κρύβονται τα συναισθήματα: χωρισμός, απώλεια, πόνος, θυμός, άγχος, παιδικά τραύματα, αλλά και ανακούφιση, ανάσταση, συγχώρεση, ωρίμανση, γαλήνη. Και για να μιλήσουν και τα νούμερα, σήμερα, στην Ελλάδα, ένας στους πέντε γάμους καταλήγει σε διαζύγιο. Πλέον είναι κοινωνικά αποδεκτό, αλλά δεν παύει να είναι μια ψυχοφθόρα διαδικασία που απαιτεί σκληρή δουλειά, σύνεση, ψυχραιμία και ωριμότητα. Ειδικά όταν εμπλέκονται παιδιά, η απόφαση και οι συνέπειες του χωρισμού γίνονται ακόμα πιο πολύπλοκες.

Το Τaλκ απευθύνθηκε σε έναν έμπειρο ειδικό, στον Δημήτρη Καραγιάννη –παιδοψυχίατρο, ψυχοθεραπευτή, διευθυντή του Κέντρου Παιδοψυχικής Υγιεινής, επιστημονικό διευθυντή του Ψυχοθεραπευτικού και Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου «Αντίστιξη»– για να μας λύσει τις απορίες και να μας δώσει ένα εγχειρίδιο του «ιδανικού διαζυγίου». Αν βέβαια αυτό υπάρχει…

Πώς θα μπορούσαμε να ορίσουμε το «ιδανικό» ή «ασφαλές» και όσο το δυνατόν πιο ανώδυνο για τα παιδιά διαζύγιο;
Ένα διαζύγιο είναι, εκ των πραγμάτων, ένας θάνατος. Για να καταλήξει κανείς σε αυτό, συνήθως έχει προηγηθεί ένα διάστημα συγκρούσεων, πόνου, λύπης ή προσωπικών ανακατατάξεων. Επομένως δεν μπορεί να είναι ανέφελη κατάσταση, κατ’ αρχάς για τους ενηλίκους. Είναι ψεύτικη κατάσταση το «όλα πάνε καλά». Ιδανικό διαζύγιο θα μπορούσε να είναι όταν κάθε γονιός ξεχωριστά αντιλαμβάνεται το μέγεθος της δικής του αποτυχίας και συμμετοχής. Όχι χωρίς να κλάψει ή να πενθήσει.

Επομένως, το διαζύγιο οφείλει να είναι επώδυνη διαδικασία;
Δεν οφείλει· είναι. Δεν υπάρχει ροζ κατάσταση. Χάνεις ένα κομμάτι της ζωής σου, ή πρέπει να το σβήσεις, ή το θυμάσαι σαν κάτι κακό. Δεν μπορείς να προσποιείσαι ότι δεν συμβαίνει τίποτα. Και δεν έχει να κάνει πλέον με τον κοινωνικό περίγυρο, αλλά με αυτό που ζεις οντολογικά ο ίδιος. Είναι σημαντικό, πάντως, ένα διαζύγιο να καταγράφεται σαν οριστικό τέλος. Να μην προσπαθούν δηλαδή οι γονείς να παίζουν με «αμερικανιές», του τύπου είμαστε φίλοι, κ.λπ. Το καλό διαζύγιο είναι το ξεκάθαρο. Όχι το ευγενικό ή αυτό όπου δεν θυμώνει κανείς.

Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να το μάθουν τα παιδιά;
Πρώτα απ’ όλα να ξέρουν τι νιώθουν οι γονείς. Συνήθως ασχολούνται με το τι θα πουν στα παιδιά και όχι με το πώς αισθάνονται οι ίδιοι. Αν, για παράδειγμα, η μητέρα είναι κλεισμένη σε ένα δωμάτιο και κλαίει, το παιδί καταλαβαίνει την κατάσταση. Ο εγκαταλελειμμένος σύζυγος θέλει φροντίδα από τον ίδιο του τον εαυτό. Πολλές φορές παίζεται ένα δικαστήριο με δικαστή το παιδί, το οποίο συνήθως παίρνει το μέρος του πιο στενοχωρημένου. Αντί, δηλαδή, να σταθεί ο γονιός στο παιδί, γίνεται το αντίστροφο. Βέβαια, ύστερα από χρόνια το παιδί θα βγάλει θυμό απέναντι σε αυτόν τον γονιό.

Ποιες είναι οι οδηγίες για τον λεγόμενο «γονιό του Σαββατοκύριακου»;
Δεν σχολιάζει τι γίνεται με τον γονιό της εβδομάδας. Δεν ζητάει πληροφορίες. Δεν κάνει αρνητικά σχόλια, προσπαθώντας να κάνει τον καλό γονιό. Δεν είναι τίμιο ο γονιός της εβδομάδας να σηκώνει τα διαβάσματα και την καθημερινή ρουτίνα και ο άλλος να τον κρίνει.

Παρατηρούμε το φαινόμενο οι γονείς να προσφέρουν αφειδώς υλικά αγαθά προκειμένου να επουλώσουν τις πληγές του χωρισμού.
Και δεν συμφέρει καθόλου. Αυτό που μπορεί να κάνει ο γονιός είναι να έχει χρήσιμο χρόνο με το παιδί. Να το χαίρεται, να του δίνει ερεθίσματα που δεν θα μπορούσε να του δώσει ο άλλος, λόγω φύλου. Επίσης, δεν πρέπει κανείς να βάζει το παιδί σε ρόλο συντρόφου, π.χ. να κοιμάται στο ίδιο δωμάτιο μαζί του. Πρέπει να του παρέχει έναν σταθερό χώρο όπου να μπορεί να συνεχίζει τη ζωή του. Και φυσικά να μην το εμπλέκει στην προσωπική του ζωή παρά μόνο αν πρόκειται για μία σταθερή σχέση, και όχι για περιστασιακές. Το παιδί δυσκολεύεται αν γνωρίζει συνεχώς νέους συντρόφους και τελικά μαθαίνει να απαξιώνει τον ίδιο τον γονιό.
Πολλά ζευγάρια αναβάλλουν τον χωρισμό για χάρη του παιδιού. Είναι προτιμότερο ένα διαζύγιο από μια δυσλειτουργική οικογένεια;

Ένα κόλπο των γονιών για να απενοχοποιηθούν είναι να ρωτάνε το παιδί «έτσι που είμαστε δεν είναι καλύτερα να πάρουμε διαζύγιο;» Με ποιο δικαίωμα βάζουν, σαν τους πολιτικούς, ένα τέτοιο δίλημμα όπου πρέπει να διαλέξεις τον λιγότερο κακό; Στην περίπτωση που ισχύει το «μαζί δεν κάνουμε και χώρια δεν μπορούμε», δεν μένουν για χάρη των παιδιών, αλλά για να ευχαριστιούνται τη σαδομαζοχιστική σχέση τους, να τρώγονται ατελείωτα και να παίζουν το παιχνίδι εξουσίας, αυτοκαταστροφής και επιθετικότητας με θεατρικά σόου. Συνήθως οι γυναίκες περιμένουν να πάρουν διαζύγιο και μετά να κινητοποιηθούν για μια νέα ζωή, ακόμα και σε επίπεδο εμφάνισης. Είναι, όμως, σημαντικό να σταθείς στα πόδια σου πριν από το διαζύγιο. Γιατί αν είσαι καλά, δίνεις ευκαιρία στον άλλον να σε δει διαφορετικά και πιθανόν να υπάρξει νέο συμβόλαιο γάμου, όχι γιατί υποχωρείς ή συμβιβάζεσαι για χάρη του παιδιού, αλλά γιατί ανανεώνεσαι και απομακρύνεσαι από τη μιζέρια και τη ρουτίνα. Ο γάμος και το διαζύγιο είναι ευθύνη των γονιών. Όπως δεν ρωτάς το παιδί σου για να παντρευτείς, δεν το ρωτάς για να χωρίσεις.
Απευθύνονται ευκολότερα σε ειδικούς οι σύγχρονοι γονείς;
Σαφέστατα. Ζητούν βοήθεια και πολλές ψυχοθεραπείες αρχίζουν παραμονές ή την επομένη ενός διαζυγίου, όταν ο καθένας ξεκινάει την επαναδιαπραγμάτευση της πορείας του. Αυτό μπορεί να βγει σε καλό. Είναι σημαντικό να βάζουμε στη ζωή μας έναν ειδικό, τον οποίο εμπιστευόμαστε.
Ένα διαζύγιο μπορεί να έχει και οφέλη;
Μπορεί να αποδειχτεί απόφαση ζωής και να οδηγήσει σε «ανάσταση». Δεν μιλάμε απλώς για τη διαχείριση του πόνου ή της απώλειας, αλλά για μια κινητοποίηση που σε ωθεί να είσαι ολόκληρος. Τότε μπορεί να συμβούν και καταπληκτικά πράγματα. Για να τα βγάλει, όμως, κανείς πέρα σε μία νέα κατάσταση, απαιτείται αλλαγή λογισμικού.

ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ

• Τα παιδιά δεν πονάνε αν οι γονείς τούς μιλήσουν με καλό τρόπο. Δεν ισχύει. Στην αρχή δεν υπάρχει τρόπος να μην πονέσει το παιδί. Θα πενθήσει, θα ταραχτεί, θα θυμώσει και στη συνέχεια μπορεί να το ξεπεράσει. Αλλά αυτό προϋποθέτει μιαν ολόκληρη διαδικασία.
• Αυτό που λένε οι γονείς συνήθως «εμείς μπορεί να χωρίσαμε αλλά σ’ αγαπάμε και οι δύο και θα συνεννοούμαστε για το καλό σου» μοιάζει με πολιτική εξαγγελία. Την ώρα που το λένε, τα μάτια τους είναι αγριεμένα, πονεμένα. Διότι μπορεί κάποιος από τους δύο να μη θέλει το διαζύγιο. Ό,τι και να λένε, όταν το παιδί βλέπει τον γονιό να ζορίζεται, καταλαβαίνει την αλήθεια.
• Είναι ψέμα ότι οι πρώην σύζυγοι μπορεί να συμφωνήσουν σε όλα για το παιδί. Αν τα έβρισκαν, δεν θα είχαν χωρίσει. Γι’ αυτό όταν παίζουν θέατρο μπροστά στο παιδί, αυτό αναρωτιέται «αφού όλα ήταν τόσο καλά, γιατί χωρίζετε;» Μ’ αυτόν τον τρόπο το παιδί τυραννιέται γιατί δεν μπορεί να το πάρει απόφαση.
• Μετά το διαζύγιο οι γονείς πρέπει να κρατούν φιλικές σχέσεις, να βγαίνουν σαν οικογένεια, να κάνουν κοινές διακοπές, να τρώνε μαζί στις γιορτές. Αυτό συνήθως το συντηρεί ο γονιός που δεν επιθυμεί το διαζύγιο. Είναι παιχνιδάκια ενηλίκων που γίνονται τάχα για το καλό των παιδιών.
• Πολλές μάχες που γίνονται για την επιμέλεια έχουν απώτερο στόχο τα οικονομικά οφέλη μιας διατροφής. Τα περισσότερα δικαστήρια γίνονται για τη διατροφή. Ξαφνικά οι γονείς ανακαλύπτουν ότι ο πρώην σύζυγος κακοποιεί ή παραμελεί το παιδί. Τελικά, χρησιμοποιεί την ψυχική υγεία του παιδιού για να αποδείξει ότι έχει πρόβλημα, ώστε να κερδίσει μεγαλύτερη διατροφή.
• Οι γάμοι σήμερα είναι καλύτεροι παρά ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας. Οι σύντροφοι μπορούν να είναι φίλοι. Στο παρελθόν οι άντρες δεν εμπιστεύονταν τα σοβαρά θέματα στις γυναίκες, κι αυτές, αντίστοιχα, δεν εμπιστεύονταν την καρδιά τους ολόκληρη. Επίσης, σήμερα το σεξ μπορεί να αφορά και τους δύο κι όχι μόνο τον έναν. Πλέον δεν αφορά μόνο μια ευχαρίστηση, αλλά και την επούλωση των πληγών της καθημερινότητας. Και μην ξεχνάμε ότι πια η δέσμευση είναι επιλογή, όχι κοινωνική συνθήκη ή υποχρέωση.