Η δυσλεξία ανήκει στις Μαθησιακές Διαταραχές και μάλιστα τις Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες, μια κατηγορία όπου κοινό παρονομαστή έχει τη δυσκολία που αντιμετωπίζει ένα παιδί με φυσιολογική, αν όχι ανώτερη, νοημοσύνη να αποκτήσει ορισμένες φωνολογικές/γραφοφωνημικές δεξιότητες  (δεξιότητα ανάγνωσης ή ορθογραφημένης γραφής) ή άλλες νοητικές δεξιότητες (χωρικός προσανατολισμός, οπτική ή ακουστική αντίληψη κλπ). Ο όρος «δυσλεξία» διαχωρίζεται σε επίκτητη και αναπτυξιακή. Η πρώτη αφορά κυρίως ενήλικες και οφείλεται σε νευρολογική βλάβη, ενώ η δεύτερη αφορά παιδιά, τα οποία εμφανίζουν ελλείμματα ή ανεπαρκή ανάπτυξη των δεξιοτήτων γραφής κι ανάγνωσης κυρίως.

Ορισμοί: Ακόμη δεν έχει αποδοθεί ένας ολοκληρωμένος και διεθνώς αναγνωρισμένος ορισμός για τη δυσλεξία, ωστόσο αξίζει να αναφέρουμε δύο εκ των πολλών ορισμών που έχουν προταθεί:

«Η δυσλεξία είναι μια χαρακτηριστική, ειδική δυσκολία, οργανικής προέλευσης, στην εκμάθηση μιας ή περισσότερων γλωσσικών διεργασιών, όπως η ανάγνωση, η ορθογραφία και η γραπτή γλώσσα, η οποία είναι δυνατόν να συνοδεύεται από δυσκολία σε ό,τι έχει σχέση με τους αριθμούς (δυσαριθμησία). Συνδέεται ειδικότερα με τη δυνατότητα επεξεργασίας και χρήσης της γραπτής γλώσσας (αλφαβητικής, αριθμητικής και μουσικής), αν και συχνά επηρεάζει σε κάποιο βαθμό και τον προφορικό λόγο.» (Pumfrey & Reason, 1991-Βρετανική Εταιρεία Δυσλεξίας)

«Η δυσλεξία είναι έκδηλη όταν η σωστή και ευχερής ανάγνωση ή/και ορθή γραφή των λέξεων (ορθογραφία) αναπτύσσονται πολύ ανεπαρκώς ή με μεγάλη δυσκολία. Εστιάζει στην εκμάθηση γραφής και ανάγνωσης (αλφαβητισμός) σε επίπεδο «λέξης» και υποδηλώνει ότι το πρόβλημα είναι σοβαρό και εμμένον, παρά τις πρόσφορες μαθησιακές/μορφωτικές ευκαιρίες. Παρέχει τη βάση για μια σταδιακή αξιολόγηση μέσα από τις διδακτικές διαδικασίες.» (Βρετανική Ψυχολογική Εταιρία, 2003)

Αίτια: Η δυσλεξία είναι γνωστή πάνω από 100 χρόνια και με το πέρας του χρόνου την ανακαλύπτουμε ακόμη περισσότερο. Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας ένα στα επτά άτομα (1/7) έχει μαθησιακές διαταραχές. Συνοπτικά, αναφέρεται πως το 12-15% του γενικού πληθυσμού, 5% του ελληνικού πληθυσμού, ανήκει στο φάσμα της δυσλεξίας με 4:1 εις βάρος των αγοριών. Η ακριβής αιτιολογία της δεν είναι γνωστή, ωστόσο έχουν βρεθεί κοινά στοιχεία σε άτομα με δυσλεξία. Έχει βρεθεί πως είναι μια διαταραχή νευρολογικής φύσεως, καθώς εντοπίστηκε πως τα οπτικά και ακουστικά κέντρα του εγκεφάλου ατόμων με δυσλεξία είναι κατά 27% μικρότερα από εκείνα των μη δυσλεξικών ατόμων. Άλλο ένα κοινό στοιχείο είναι πως στο 70-80% των ατόμων με δυσλεξία, ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό, είναι κληρονομική, καθώς έχει διαγνωσθεί και τουλάχιστον ένα ακόμη άτομο του συγγενικού περιβάλλοντος.

Χαρακτηριστικά: Η αναγκαιότητα έγκαιρης διάγνωσης ή και πρόγνωσης της δυσλεξίας αποσκοπεί στην μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα της θεραπείας που θα ακολουθήσει. Το σώμα μας, ο οργανισμός κι ο εγκέφαλός μας πάντοτε μας δίνει σημάδια εάν κάτι δεν βαίνει καλώς. Έτσι και στη δυσλεξία. Μπορούμε να εντοπίσουμε σημάδια που προδίδουν την παρουσία της από την προσχολική ηλικία, δηλαδή έως την ηλικία των 5 ετών περίπου. Αυτά τα σημάδια αφορούν τον προφορικό λόγο, το γραπτό λόγο (ζωγραφική, αλλά και γραφή κι ανάγνωση συμβόλων ή/και λέξεων, καθώς πολλά παιδιά ήδη από το νηπιαγωγείο μαθαίνουν να γράφουν έστω το όνομά τους, ακόμη και να διαβάζουν ή να αναγνωρίζουν σύμβολα ή/και λέξεις), τη μνήμη, τον προσανατολισμό, την οργάνωση, το συντονισμό, και είναι τα εξής:

Προφορικός λόγος

• Ένα σημάδι, που μπορεί βεβαίως να σηματοδοτεί κάποια άλλη διαταραχή ή ακόμη σε κάποιες περιπτώσεις να μη σημαίνει και τίποτα, είναι πως το παιδί αργεί να μιλήσει. Πολλοί είναι οι γονείς που δε δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην αργοπορία αυτή και είναι λογικό, εάν φυσικά στη συνέχεια ο λόγος του αναπτυχθεί φυσιολογικά.
• Μεγαλώνοντας το παιδί θα δυσκολεύεται να διηγηθεί μια ιστορία ή ένα γεγονός με τη σωστή σειρά των πεπραγμένων. Θα διηγηθεί την ιστορία ανακατεμένη, βάζοντας σε λάθος σειρά τα γεγονότα, με αποτέλεσμα συνήθως να μη βγαίνει το σωστό νόημα από τον ακροατή.
• Μπορεί, ακόμη, να μπερδεύει ακουστικά λέξεις που ίσως μοιάζουν. Για παράδειγμα, αντί για «φοιτητής» μπορεί να πει «φορτιστής» ή να πει «πίνακας» αντί για «κόρακας» κ.ά. Αυτό μπορεί να γίνει εμφανές στην επανάληψη λέξεων που συνήθως ζητούν γονείς και άτομα του συγγενικού και φιλικού περιβάλλοντος από ένα μικρό παιδί, καθώς ακούγονται τρυφερές όποιες λέξεις κι αν πουν με αυτόν το χαδιάρικο τρόπο που έχουν.
• Μπορεί στον αυθόρμητο λόγο του να μπερδεύει τη σειρά των γραμμάτων στις λέξεις (πχ να πει «σταδίφα» αντί για «σταφίδα») ή ακόμη και να παραλείπει συλλαβές των λέξεων (πχ να πει «λυθρόνα» αντί για «πολυθρόνα» ή «παναθαϊκός» αντί για «παναθηναϊκός»).
• Στο νήπιο τα παιδιά καλούνται να μάθουν δύο στιχάκια, ένα ποιηματάκι, για τις γιορτές του σχολείου, τα οποία βεβαίως ομοιοκαταληκτούν. Ενώ η ομοιοκαταληξία βοηθά τα παιδιά να μαθαίνουν κάτι απέξω, τα δυσλεξικά παιδιά τα δυσκολεύει ιδιαίτερα και σπαταλούν περισσότερο χρόνο για να αποστηθίσουν τέτοιου είδους στιχάκια.
• Τέλος, πολλοί γονείς παίζουν παιχνίδια με λέξεις με τα παιδιά τους κι εκείνα τα κατανοούν, αλλά και τους αρέσουν πολύ. Αντιθέτως, τα δυσλεξικά παιδιά δυσκολεύονται να κατανοήσουν τέτοιου είδους παιχνίδια και δεν τους τραβούν την προσοχή και το ενδιαφέρον.

Μνημονικές δυνατότητες

• Ένα δυσλεξικό παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες με τη βραχύχρονη (συγκράτηση πληροφοριών για λίγα λεπτά) και τη μακρόχρονη (συγκράτηση πληροφοριών για μεγαλύτερο διάστημα των λίγων λεπτών) μνήμη του. Αυτό σημαίνει πως δε συγκρατεί οδηγίες στο νου του και αδυνατούν την εκπλήρωσή τους, καθώς δεν τις θυμούνται. Σημαίνει, επίσης, πως μπορεί να ξεχνούν που βάζουν τα πράγματά τους. Οι δυσκολίες τους δεν περιορίζονται στις πολύπλοκες εντολές και πληροφορίες, αλλά μπορεί να δυσκολεύονται και στις απλές εντολές και πληροφορίες.
• Ακόμη και αν θυμούνται πληροφορίες και εντολές, δυσκολεύονται να τα οργανώσουν στο μυαλό τους και τα θυμούνται ανακατεμένα (πχ ημερομηνίες, ονόματα, μέρες κλπ).
• Τέλος, στο νήπιο τα παιδιά μαθαίνουν να αντιστοιχούν τους αριθμούς με τα αριθμητικά σύμβολα. Τα δυσλεξικά παιδιά δυσκολεύονται να τα αφομοιώσουν και συχνά τους ζητείται να δείξουν τον αριθμό δύο κι εκείνα δείχνουν πχ τον αριθμό πέντε.

Οργάνωση-Συντονισμός

• Ένα χαρακτηριστικό είναι ότι τα δυσλεξικά παιδιά δυσκολεύονται να οργανώσουν το χώρο τους. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι πχ μέσα στο συρτάρι με τα μπλουζάκια τους μπορεί να βρεθεί ένα ζευγάρι κάλτσες μέχρι να μην έχει διαχωρίσει τους χώρους ανάλογα με τις δραστηριότητες, πχ ότι στο γραφείο καθόμαστε για να ζωγραφίσουμε. Ακόμη, συχνά ο χώρος τους είναι ακατάστατος με πεταμένα πράγματα οπουδήποτε μέσα στο δωμάτιο.
• Δυσκολεύονται, ακόμη, να προσανατολιστούν στο χώρο και στο χρόνο. Αυτό σημαίνουν πως συγχέουν έννοιες, όπως «σήμερα-χθες-φέτος-πέρσι-πριν-μετά» (προσανατολισμός στο χρόνο) και «πάνω-κάτω-δεξιά-αριστερά-μέσα-έξω» (προσανατολισμός στο χώρο). Δυσκολεύονται και να μάθουν την ώρα, καθώς σχετίζεται και με τον προσανατολισμό στο χρόνο και με την αναγνώριση αριθμητικών συμβόλων, όπως προανέφερα.
• Ένα επιπλέον σημάδι δυσλεξίας είναι η δυσκολία που μπορεί να αντιμετωπίζει ένα παιδί στο να κρατάει το ρυθμό για παράδειγμα με παλαμάκια ή χτύπημα του ποδιού. Αυτός είναι και ο λόγος που δυσκολεύεται να συντονιστεί στο ρυθμό ενός τραγουδιού.
• Τέλος, ένα χαρακτηριστικό που δεν πρέπει να παραβλέπουμε είναι η δυσκολία του κινητικού συντονισμού. Για παράδειγμα, τα δυσλεξικά παιδιά δυσκολεύονται ή μπερδεύονται εάν τους ζητηθεί να πηδήξουν στο ένα πόδι ή να δέσουν τα κορδόνια τους.

Γραπτός λόγος

• Από το νήπιο, ακόμη, μαθαίνουν τα παιδιά πλέον να γράφουν. Το πρώτο σημάδι σε αυτόν τον τομέα είναι η λανθασμένη αντιγραφή ή ακόμη περισσότερο η καθρεφτική αντιγραφή. Μπορεί το Ε ,για παράδειγμα, να το γράψουν $, το αντίστοιχο και με το Ρ ή το Γ κ.ά.
• Άλλο ένα χαρακτηριστικό είναι ο δυσνόητος γραφικός χαρακτήρας, είτε λόγω «ατσουμπαλότητας» στον τρόπο γραφής είτε στο γεγονός ότι κολλάνε τα γράμματα -κι αργότερα και τις λέξεις- μεταξύ τους. Μπορεί να φαντάζει το χαρακτηριστικό αυτό αβέβαιο, εφόσον αναφερόμαστε σε παιδιά νηπίου, αλλά ας μην παραβλέπουμε πως τα παιδιά ξεκινούν από το νηπιαγωγείο ακόμη να μαθαίνουν να μετρούν, να αναγνωρίζουν αριθμητικά και αλφαβητικά σύμβολα, αλλά και να γράφουν έστω το όνομά τους.
• Τα δυσλεξικά παιδιά, εκτός από το ότι σχεδόν πάντα παραλείπουν τους τόνους, πολλές φορές παραλείπουν γράμματα μιας γραπτής λέξης και κάνουν ορθογραφικά λάθη.
• Τέλος, τα παιδιά αυτά αδυνατούν να γράφουν συνεχόμενα πάνω στη γραμμή του φυλλαδίου. Αυτό οφείλεται στη δυσκολία που αντιμετωπίζουν να προσανατολιστούν στο χώρο, έτσι και στο χώρο μιας σελίδας.

Ανάγνωση

• Όσον αφορά την ανάγνωση, θα σας αναφέρω μονάχα το γεγονός ότι τα παιδιά με δυσλεξία δυσκολεύονται και καθυστερούν στην εκμάθησή της ακόμη και στην αναγνώριση των πρώτων γραμμάτων-γραφημάτων.
• Στη συνέχεια, ίσως να μπορούν να διαβάζουν ένα-ένα τα γράμματα από τα οποία αποτελείται μια λέξη, αλλά να αδυνατούν να τη διαβάσουν ολόκληρη, δηλαδή όλα τα γράμματα μαζί σαν ολότητα. 

Συνοπτικά, η εικόνα ενός παιδιού που είναι υποψήφιο για εμφάνιση δυσλεξίας χαρακτηρίζεται από λυμένα κορδόνια, ξεκούμπωτα κουμπιά, ακατάστατο δωμάτιο και αδυναμία επανάληψης πολυσύλλαβων λέξεων. Ουσιαστικά, η δυσκολία τους εστιάζεται να οργανώσουν ήχους και σύμβολα στις σωστές ακολουθίες που απαιτούνται για σωστή ανάγνωση και γραφή, αλλά και στην οργάνωση στον τρόπο ζωής τους, στο χώρο τους και στο χρόνο τους. Ωστόσο, είναι σημαντικό να επισημάνω πως στην προσχολική ηλικία μπορούμε να υποψιαστούμε και να εντοπίσουμε ομάδες υψηλού κινδύνου, αλλά όχι να διαγνώσουμε με βεβαιότητα δυσλεξία. Δεν αρκούν μόνο κάποια σημάδια. Η ολοκληρωμένη και σωστή διάγνωση γίνεται αφού το παιδί φοιτήσει και την πρώτη τάξη του δημοτικού και έχει μάθει ανάγνωση και γραφή. Ας έχουμε, βεβαίως, στο νου μας πως δεν έχουν όλα τα παιδιά με δυσλεξία τα ίδια συμπτώματα. Ίσως κάποια παιδιά να τα έχουν όλα, ίσως λιγότερα από άλλα, ίσως και 3-4 συμπτώματα από αυτά. Κάθε παιδί είναι μοναδικό, ως εκ τούτου και η συμπτωματολογία που θα εμφανίσει.

Πλεονεκτήματα: Ως τώρα αναφέραμε τα αρνητικά χαρακτηριστικά που εμφανίζουν άτομα με δυσλεξία στην προσχολική ηλικία τους. Ωστόσο, δεν μπορώ να μην αναφέρω και τα πλεονεκτήματα που έχουν τα άτομα αυτά σε οποιαδήποτε ηλικία, καθώς ζω καθημερινά με ένα τέτοιο χαρισματικό άνθρωπο. Τα δυσλεξικά άτομα χαρακτηρίζονται, λοιπόν, και από τα ακόλουθα πλεονεκτήματα:

• Έντονη περιέργεια και διάθεση εξερεύνησης οτιδήποτε καινούριου
• Πολυαισθητηριακή σκέψη και αντίληψη
• Ζωηρή φαντασία
• Δημιουργικότητα, για αυτό και καταπιάνονται κυρίως με χειρονακτικές και δημιουργικές εργασίες και τέχνες
• Ολιστική σκέψη, χωρίς να εστιάζουν σε λεπτομέρειες
• Αντιλαμβάνονται άμεσα μοντέλα, συνδέσεις, ομοιότητες και διαφορές
• Έντονη φιλοδοξία και επιμονή (πάντα παίζει καθοριστικό ρόλο και το οικογενειακό περιβάλλον)
• Αγάπη για την πολυπλοκότητα
• Ταυτόχρονη επεξεργασία πολλαπλών σκέψεων
• Δεν ακολουθούν το πλήθος
• Βρίσκουν ανέλπιστες και αποτελεσματικές λύσεις δίχως να το αναλύσουν πολύ στο νου τους
• Κάνουν μαθηματικές πράξεις στο μυαλό τους γρήγορα χωρίς να αντιληφθούν πώς κατέληξαν σε αυτό το αποτέλεσμα.
  
  

Τα άτομα με δυσλεξία δεν είναι ούτε άρρωστα ούτε μειονεκτούν σε σύγκριση με άλλα. Αντιθέτως, πολλές φορές είναι ανωτέρου επιπέδου από άτομα χωρίς δυσλεξία. Ας μην αντιμετωπίζονται από τους δασκάλους και καθηγητές, τους συμμαθητές και φίλους, ακόμη και το οικογενειακό και συγγενικό περιβάλλον με ιδιαίτερο κακοήθη τρόπο. Είναι άνθρωποι, είναι οι άνθρωποι που αγαπάμε, οι άνθρωποί μας.

Για την ιστορία, αναφέρονται παρακάτω άτομα γνωστά που έχουν δυσλεξία και έχουν ξεχωρίσει στο χώρο τους:

Tom Cruise-Ηθοποιός
Albert Einstein-Εφευρέτης
Thomas Edison-Εφευρέτης
Winston Churchill-Βρετανός πρωθυπουργός, Β’ Παγκόσμιο πόλεμο
George Bush-Πρώην Πρόεδρος των ΗΠΑ
Whoopi Goldberg-Ηθοποιός
Cher-Ηθοποιός, Τραγουδίστρια