Η κανονική ανάπτυξη της γλώσσας και της ομιλίας στα παιδιά ακολουθεί κατά πολύ την κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Η γλώσσα και η ομιλία, όπως κάθε επίκτητη συμπεριφορά που είναι αποτέλεσμα μάθησης, εξαρτάται από την πορεία της ωρίμανσης.
Υπάρχει μια «περίοδος λεκτικής ετοιμότητας» που ξεκινά από τη γέννηση και φτάνει μέχρι την ηλικία των 5 ετών, κατά την οποία το παιδί αποκτά τη ικανότητα να μιλά και σταδιακά διαμορφώνει μια μέθοδο επικοινωνίας. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι κατά τους πρώτους μήνες της ζωής τους τα βρέφη είναι ικανά να ξεχωρίζουν αντιληπτικά μια ποικιλία φθογγολογικών αντιθέσεων, που δεν χρησιμοποιούνται στο άμεσο γλωσσικό περιβάλλον.
Τα βρέφη και τα νεαρά παιδιά ουσιαστικά «κολυμπούν στη γλώσσα», με τη βοήθεια εκείνων που τα φροντίζουν κατά τους πρώτους μήνες της ζωής τους. Αυτή η «μητρογλώσσα» χρησιμοποιείται για να βοηθήσει το βρέφος να ξεκινήσει τη γλωσσική διαδικασία, εξυπηρετώντας κάθε φορά τις αντίστοιχες φυσικές συναισθηματικές και διανοητικές ανάγκες που έχει το παιδί σε κάθε στάδιο. Είναι ενδιαφέροντα τα περιστατικά των εγκαταλελειμμένων και γλωσσικά στερημένων παιδιών από το περιβάλλον τους, που παρουσιάζουν σοβαρές γλωσσικές διαταραχές.
Η εξέλιξη του λόγου μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε πέντε στάδια, καθένα από τα οποία έχει δικά του χαρακτηριστικά που ωστόσο εξελίσσονται αθροιστικά.
Το πρώτο στάδιο είναι το κλάμα, το οποίο περιλαμβάνει το ομοιογενούς ταυτότητας και το ετερογενούς ταυτότητας και σκοπού. Το πρώτο παρουσιάζεται στους δύο πρώτους μήνες για να εκφράσει το αίσθημα της πείνας, του πόνου, της ζέστης, του κρύου και της όποιας δυσαρέσκειας, ενώ το δεύτερο εμφανίζεται κατόπιν, με παραλλαγές, για να σημάνει κάθε αίσθημα διαφορετικά, και το οποίο η μητέρα εύκολα μαθαίνει να κατανοεί.
Το δεύτερο στάδιο είναι το βαβάλισμα που παρουσιάζεται κατά τον 3ο ή 4ο μήνα, παράλληλα με το κλάμα. Το βαβάλισμα είναι ήχοι που προσομοιάζουν με φωνήεντα, τα οποία σταδιακά αρχίζουν να έχουν συχνότητα, διάρκεια και τόνο. Στη συνέχεια, το βρέφος προσθέτει ήχους που προσομοιάζουν με σύμφωνα, χρησιμοποιώντας τα χείλη και τη γλώσσα, και τα οποία συνδυάζει με τα φωνήεντα του. Έτσι, το βρέφος “παίζει” με τους ήχους μέχρι τους 10 μήνες και, σιγά – σιγά, αποκτά καταρχήν ακουστική αίσθηση των παραγόμενων ήχων του.
Το τρίτο στάδιο είναι το επαναλαμβανόμενο βαβάλισμα, το οποίο ξεκινά περίπου στους 6 μήνες και αποτελείται από επαναλαμβανόμενες συλλαβές, όπως πα-πα-πα, μπα-μπα-μπα, κου-κου-κου κ.λ.π. Το στάδιο αυτό αποτελεί μια καλή ένδειξη κανονικής εξέλιξης. Το κωφό παιδί δεν συνεχίζει το βαβάλισμα κατά τον ίδιο τρόπο (ποιοτικά, ποσοτικά και χρονικά) όπως το παιδί που ακούει, και από τότε, η εξέλιξη του λόγου του ακολουθεί ένα διαφορετικό μοντέλο.
Το τέταρτο στάδιο που ξεκινά περίπου στο 10ο μήνα ονομάζεται ηχολαλία και περιλαμβάνει φθόγγους που το παιδί ακούει στο περιβάλλον του και που επαναλαμβάνει επιλεκτικά, με ευχαρίστηση. Μέχρι αυτό το στάδιο, το παιδί έχει μια ποικιλία φθόγγων και συνδυασμών που αποτελούν την δεξαμενή για την περαιτέρω εξέλιξή του. Σ’ αυτό το στάδιο εκδηλώνεται επίσης πιο ευδιάκριτα, η κατανόηση του λόγου.
Το πέμπτο στάδιο είναι η απόκτηση της συνειδητής σκόπιμης ομιλίας, που είναι ένα πρακτικό εργαλείο χρήσιμο ως επικοινωνία. Είναι ιδιαίτερα σύνθετο και προϋποθέτει μια στοιχειώδη κατανόηση των συμβατικών μοντέλων ομιλίας [λέξεις, μορφολογία και σύνταξη αυτών] και κάποιο επαρκές επίπεδο παραγωγής φθόγγων. Τα κορίτσια, γενικότερα, από τα 4,5 χρόνια και μετά, ξεπερνούν τα αγόρια στην αρθρωτική ικανότητα και φτάνουν σε ένα ώριμο επίπεδο μέχρι τα 7 τους χρόνια, ενώ τα αγόρια χρειάζονται 1 ακόμα χρόνο, με μικρές διαφορές υπεροχής των κοριτσιών να υπάρχουν ακόμα, για αρκετά χρόνια. Γενικότερα, η έρευνα αναφέρει ότι ένα μέσο παιδί 36 μηνών θα πρέπει να έχει ένα λεξιλόγιο περίπου 1000 λέξεων και να χρησιμοποιεί μικρές λογικές προτάσεις. Ωστόσο, μπορεί να συμβαίνουν αρθρωτικά λάθη.
Μαρία Ρουσοχατζάκη, Λογοπαθολόγος M.S., C.C.C. – Συγγραφέας Παιδικών Βιβλίων
www.mrous.gr
E-mail: logos@mrous.gr
Facebook: Μαρία Ρουσοχατζάκη (Maria Rousochatzaki)
Youtube: Μαρία Ρουσοχατζάκη
