Γιατί τα παιδιά λένε ψέματα, ποια ανάγκη τους κρύβεται πίσω από αυτά και τι μπορούμε να κάνουμε για να οδηγήσουμε τον μικρό μας… Πινόκιο στον δρόμο της αλήθειας;
Άννα 3 ετών
«Μαμά, είναι ένας τεράααστιος δράκος στη ντουλάπα, είχε και φτερά, τα είδα»
Σαφώς η Άννα εννοεί πως φοβάται και χρησιμοποιεί τη «μαγική σκέψη», τη φαντασία της που είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη σ’ αυτή την ηλικία, για να το εκφράσει. Μέχρι την ηλικία των 4-5 ετών, τα όρια ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα δεν είναι διακριτά, να γιατί τα παιδιά λένε ψέματα. Γιατί δυσκολεύονται να διαχωρίσουν το ψέμα από την αλήθεια. Για να διαχειριστούμε την κατάσταση, χρειάζεται με τρόπους συγκεκριμένους και σύντομους, να τους δείξουμε με παραδείγματα τις διαφορές, ξανά και ξανά, μέχρι να σιγουρευτούμε ότι πραγματικά κατάλαβαν. Να δώσουμε έμφαση στα σημεία που λένε την αλήθεια και με υπομονή να δείξουμε τα σημεία που βγήκαν από τη φαντασία τους. Τα ενθαρρύνουμε να χρησιμοποιούν τη φαντασία τους όταν παίζουν ή όταν ζωγραφίζουν.
Γιώργος 4 ετών
«Άκουσα ότι η μαμά δεν θα πάει αύριο στη δουλειά, ούτε εγώ θέλω να πάω στο σχολείο, γιατί θέλω να κάτσω μαζί της, αλλά δεν θα με αφήσει, όπως την άλλη φορά που ήθελε να κάνει δουλειές. Αν όμως, κάνω ότι με πονάει η κοιλίτσα μου, θα με βάλει στο κρεβάτι μου και θα με προσέχει. Μαμάαα πονάει η κοιλιά μου!».
Ένα ψέμα «θεραπευτικό», για κάθε φορά που στενοχωριούνται με κάτι και θέλουν την προσοχή μας. Δεν έχουν συναίσθηση ότι λένε ψέματα, λένε μια ανακρίβεια που τα βολεύει. Μπορούμε να μπούμε άφοβα στο ψέμα του, να το χαϊδέψουμε και να το βεβαιώσουμε ότι θα γίνει καλά. Ας φροντίσουμε όμως να καταλάβουμε γιατί το παιδί μας αισθάνεται ότι θέλει να τραβήξει την προσοχή μας.
Αλεξάνδρα 5 ετών
«Πόσο θέλω να βάλω και γω την κολόνια της μαμάς, θα το κάνω τώρα που είναι στην κουζίνα. Αχ, μου έπεσε, έσπασε, τώρα θα με μαλώσει, θα με τιμωρήσει! Πόσο θα ήθελα να μην το είχα κάνει! Αν καταλάβει η μαμά μου ότι το έκανα εγώ, δεν θα με αγαπάει πια. Πάω γρήγορα στο δωμάτιό μου και θα πω ότι δεν το έκανα εγώ».
Ένα ψέμα απόκρυψης λόγω του φόβου της επίπληξης ή της τιμωρίας. Σ’ αυτή την περίπτωση η φράση «ποιος το έκανε αυτό;» δεν θα βοηθήσει. Καλό θα είναι να πλησιάσουμε το παιδί μας με την πρόθεση να δούμε το θέμα και να το λύσουμε.
Ελένη 8 ετών
«Δεν αισθάνομαι καθόλου καλά που θα έρθουν τα ξαδέλφια μου και θα λένε τα δικά τους, θα λέω και εγώ ό,τι θέλω! Εγώ στο σχολείο μου είμαι η καλύτερη μαθήτρια, ο δάσκαλός μου όλο σε μένα λέει μπράβο, όλα τα παιδιά θέλουν να παίζουν μαζί μου διότι είμαι η καλύτερη σε όλα τα παιχνίδια, η ομάδα μου πάντα κερδίζει».
Ένα ψέμα/καύχημα, δείγμα έλλειψης αυτοπεποίθησης. Αυτό το παιδί χρειάζεται όλη την υποστήριξή μας για να ενισχυθεί η πίστη του στον εαυτό του. Σίγουρα, μια επίπληξη ή μια αποκάλυψη του ψέματος του είναι απαγορευτική. Αυτές ήταν μερικές ενδεικτικές περιπτώσεις που εξηγούν γιατί τα παιδιά λένε ψέματα στις μικρές ηλικίες. Πριν βιαστούμε λοιπόν να μαλώσουμε τον μικρό μας Πινόκιο, ας σκεφτούμε πόσο έξυπνο και ευφάνταστο είναι το παιδί μας και ας προσπαθήσουμε να οπλιστούμε με χιούμορ και υπομονή για να ερμηνεύσουμε τα ψέματά του. Κρύβουν πολλά!
Η καταφυγή στο ψέμα
Ας μην ξεχνάμε ότι το ψέμα είναι κάτι που όλοι λίγο-πολύ καταφεύγουμε σε εποχές εσωτερικών ή εξωτερικών συγκρούσεων, όταν οι επιθυμίες μας έρχονται αντιμέτωπες με μια πραγματικότητα που θέλουμε να αποφύγουμε.
Έτσι και τα παιδιά μας «μαθαίνουν» να το χρησιμοποιούν και εξαρτάται από μας, αν μεγαλώνοντας θα αντιληφθούν ότι το ψέμα έχει συνέπειες και αν μεγαλώνοντας ακόμη περισσότερο θα κατανοήσουν ότι το ψέμα κλονίζει την εμπιστοσύνη μεταξύ των ανθρώπων. Ο γονιός είναι αυτός που με απλά και κατανοητά λόγια μπορεί να τους εξηγήσει ότι η αλήθεια είναι σημαντική στη ζωή τους, για να μπορούν να αναγνωρίζουν τις πραγματικές πληροφορίες ώστε να παίρνουν τις σωστές αποφάσεις.
Όσα όμως κι αν εξηγήσουμε, αν δεν είμαστε οι ίδιοι ειλικρινείς και καταφεύγουμε στο ψέμα για οποιοδήποτε λόγο, τότε είναι αδύνατον να πείσουμε το παιδί να μην λέει ψέματα. Τα μικρά παιδιά δεν έχουν την ικανότητα να κρίνουν τη διαφορά ανάμεσα στα «εγωιστικά» ψέματα και στα ψέματα για το καλό των άλλων. Τα παιδιά μας, μας έχουν σαν πρότυπα, οπότε αν μας βλέπουν να λέμε συχνά ψέματα θα κάνουν το ίδιο, αντιγράφοντας την συμπεριφορά μας.
Προετοιμάζοντας εμάς
Μεγαλώνοντας το παιδί μας, ωριμάζουμε και εμείς και συνειδητά προετοιμάζουμε το πώς θα συμπεριφερθούμε σε κάθε πιθανή περίπτωση. Αυτό που σίγουρα πρέπει να αποφύγουμε είναι να το πιέσουμε να παραδεχτεί το ψέμα του και αν δεν το κάνει να το αποκαλέσουμε «ψεύτη» ή να το μαλώσουμε. Μπορούμε ήρεμα να το διαβεβαιώσουμε ότι δεν θα το αγαπούσαμε λιγότερο αν μας έλεγε τι συνέβη και ότι θα θαυμάζαμε το θάρρος του να το παραδεχτεί. Εξηγούμε ότι είναι «εντάξει» να κάνει λάθη, αρκεί να τα παραδέχεται και να προσπαθεί να τα διορθώσει. Πρέπει να του δώσουμε να καταλάβει ότι ένα ψέμα μπορεί να μας βολέψει για λίγο, αλλά είναι εξαιρετικά δυσάρεστη η στιγμή που θα αποκαλυφθεί.
Το κυριότερο όμως είναι να ελέγξουμε μήπως είμαστε υπερβολικά αυστηροί και τιμωρητικοί, αν του έχουμε επιβάλει πολλά «δεν» και «μην» ή «απαγορεύεται», μήπως το έχουμε «φορτώσει» με υπερβολικές απαιτήσεις και προσδοκίες και μήπως δεν του έχουμε δείξει την απαραίτητη εμπιστοσύνη, ώστε χρειάζεται να βρίσκει ή να εφευρίσκει συνεχώς δικαιολογίες. Αν καταλάβει ότι μπορεί να ξεφύγει με ένα ψέμα, είναι βέβαιο ότι θα καταφεύγει όλο και περισσότερο σ’ αυτό.
Αν παρόλα αυτά συνεχίσει να λέει ψέματα, ειδικά μετά τα έξι, πρέπει να αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε τι συμβαίνει μέσα του. Ίσως να υπάρχουν προβλήματα στο σπίτι ή στο σχολείο που το κάνουν να νοιώθει ανασφάλεια, που δεν μπορεί να τη διαχειριστεί με άλλο τρόπο. Τότε, ίσως χρειάζεται να εξετάσουμε την περίπτωση να δούμε έναν ειδικό.
Μεγαλώνοντας κι άλλο
Όταν τα παιδιά φτάσουν στην εφηβεία, έχουν ανάγκη για δικό τους ζωτικό χώρο και μια πιο μυστική προσωπική ζωή, γι’ αυτό οι παρεμβάσεις μας και η επίβλεψή μας πρέπει να γίνονται με μεγάλη διακριτικότητα. Τα όρια, οι κανόνες, οι φυσικές και λογικές συνέπειες χρειάζεται να επικοινωνηθούν με σαφήνεια. Τη διαφορά όμως στην επικοινωνία μας μαζί τους θα την κάνει η αναγνώριση της συνυπευθυνότητας εκ μέρους μας. Παράδειγμα: Aν ανακαλύψουμε ένα ψέμα μπορούμε να πούμε : «αναρωτιέμαι ποια συμπεριφορά μου σε ανάγκασε να μην καταφέρεις να μου μιλήσεις ειλικρινά» ή «με απασχολεί η ανάγκη που σε έκανε να μου πεις ψέματα, θα ήθελες να μιλήσουμε γι’ αυτό;».
Ας φροντίσουμε να κρατήσουμε ανοιχτή την πόρτα της επικοινωνίας με τα παιδιά μας, αλλά και με τον εαυτό μας. Tο κλειδί είναι η ειλικρίνεια που οδηγεί στο σεβασμό και ο σεβασμός οδηγεί στην Αλήθεια. Ο δρόμος είναι μοναδικός και λέγεται Αγάπη!
Η Ελένη Αϋφαντή είναι σύμβουλος Προσωπικής Ανάπτυξης Πιστοποιημένη Life Coach, AC Accredited, εκπαιδευμένη στην Οργάνωση και Προσωπική Συμβουλευτική, στη Θεραπεία Ανθρωπίνων Συστημάτων και τη Διαχείριση Αρνητικών Καταστάσεων, στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος που παρέχεται στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι επίσης ειδικευμένη στο Νευρογλωσσικό Προγραμματισμό (NLP), ως εκπαιδεύτρια (NLP CoachingTrainer).
