Χρόνια πριν η Εβίνα ‒που τώρα τελειώνει τη Γυμναστική Ακαδημία και είναι πάνω από 1,75 μ.‒ ισχυριζόταν με πάθος ότι ένας κύριος μπήκε στο σπίτι, πήρε το κουτάκι με το μελάνι και τις σφραγίδες της και φιλοτέχνησε ολόκληρο τον τοίχο κατά μήκος του χολ. Εκείνη βέβαια, σύμφωνα με τα λεγόμενά της, προσπάθησε να τον σταματήσει, αλλά εκείνος είχε παθιαστεί με το έργο του και δεν άκουγε τίποτα. Μάλιστα η τετράχρονη, τότε, Εβίνα περιέγραφε με τέτοια ακρίβεια τον εν λόγω κύριο, που ένας σκιτσογράφος της αστυνομίας θα μπορούσε με μεγάλη ευκολία να ζωγραφίσει το φωτογραφικό του πορτρέτο.
Ο μπαμπάς της Εβίνας έτυχε να διηγείται το περιστατικό ένα βράδυ στο πατρικό μου σπίτι, παρουσία ενός οικογενειακού φίλου ψυχιάτρου. Μεταξύ αστείου και σοβαρού, ο μπαμπάς της Εβίνας επιχείρησε να πάρει και μια επαγγελματική γνώμη: είναι φυσιολογικό το παιδί του, μήπως όχι, μήπως θα καταλήξει στο περιθώριο της κοινωνίας, ψεύτρα ή μυθομανής; Η απάντηση του ειδικού, καθησυχαστική και απόλυτη. Όλα, μα όλα τα παιδιά λένε ψέματα.
Κι αν αμφιβάλλετε, τότε δύο τινά μπορεί να συμβαίνουν: ή τα παιδιά σας ακόμα δεν έχουν φτάσει στην ηλικία των δύο ετών -ηλικία που ξεκινούν να ξεφουρνίζουν τους πρώτους μύθους-, ή πάσχετε από υπερβολική δόση ευπιστίας. Μία πρόχειρη έρευνα στο Διαδίκτυο, στην απέραντη βιβλιογραφία που αφορά τις μυθοπλαστικές τάσεις των νηπίων και των παιδιών, θα σας πείσει. Τι ακριβώς όμως κάνει τα παιδιά να πλάθουν σενάρια που θα ζήλευαν ακόμα και ο Λουί Μπουνιουέλ με τον Σαλβαντόρ Νταλί; Σύμφωνα με τους περισσότερους ειδικούς παιδοψυχιάτρους, απλούστατα η φαντασία και η δημιουργικότητά τους. Στη συντριπτική τους πλειονότητα επομένως, τα ψέματα αυτά δεν θα πρέπει να μας ανησυχούν. Θα πρέπει, όμως, να τα εξετάζουμε και κατά περίπτωση και κατά ηλικία. Όχι πως υπάρχει απόλυτο «χρονολόγιο», αλλά λίγο έως πολύ οι ειδικοί συγκλίνουν στα παρακάτω πορίσματα:
-Τα παιδιά ξεκινούν να λένε ψέματα στην ηλικία περίπου των 2 ετών. Ωστόσο, σε αυτήν την ηλικία ακόμη δεν ξεχωρίζουν τα όρια μεταξύ πραγματικού και φανταστικού. Μπορεί λοιπόν να πουν ένα ψέμα μόνο και μόνο για να επαναλάβουν μία λέξη που τους κάνει εντύπωση. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί και να δώσουν ψεύτικες απαντήσεις σε συγκεκριμένες ερωτήσεις συνειδητά, προκειμένου να αποφύγουν μία κατάσταση που για αυτά είναι δυσάρεστη. Για παράδειγμα, ένα νήπιο που έχει λερώσει την πάνα του μπορεί να πει ψέματα αν το ρωτήσουν οι γονείς του προκειμένου να αποφύγει το άλλαγμα. Αν το παιδάκι σας ήδη από την ηλικία των 2 ετών παραποιεί με τον παραπάνω τρόπο την αλήθεια, πριν βιαστείτε να ανησυχήσετε πως μεγαλώνετε έναν μελλοντικό Μακιαβέλι, σημειώστε πως οι περισσότεροι ψυχολόγοι συμφωνούν: η πρώιμη συνειδητή χρήση ψέματος δηλώνει υψηλό δείκτη ευφυΐας!
-Μεταξύ 3 και 5 ετών λαμβάνει χώρα το φεστιβάλ σουρεαλισμού. Μονόκεροι καλπάζουν στην κουζίνα, φανταστικοί φίλοι με περίεργες αλλεργίες στα πιο υγιεινά λαχανικά έχουν τη θέση τους στο τραπέζι του φαγητού, απίθανα περιστατικά συμβαίνουν στον παιδικό σταθμό και στο σαλόνι κ.ο.κ. Σε αυτήν την ηλικία, και όσο το παιδί διαχειρίζεται με απόλυτα φυσιολογικό τρόπο τις πραγματικές σχέσεις του, δεν παρεμβαίνουμε. Απλώς απολαμβάνουμε! Πρόκειται για την πιο αθώα περίοδο, όπου το ψέμα είναι πραγματικά μια άσκηση μυθοπλασίας, χωρίς -συνήθως- άλλα κίνητρα. Είναι ένας τρόπος να επεξεργαστεί, να ενσωματώσει και να κατανοήσει το παιδί κάθε νέα πτυχή του κόσμου που γνωρίζει. Φιλική προειδοποίηση των ειδικών: όσο πιο πολλές ώρες μένει ανοιχτή η τηλεόραση, τόσο λιγότερο πλούσια και συχνά θα είναι τα φανταστικά σενάρια των παιδιών σας.
-Από 5 μέχρι 8 ετών, τα ψέματα «σκουραίνουν». Οι ειδικοί συμφωνούν πως από την ηλικία των 5 ετών και μέχρι περίπου τα 8 τα παιδιά μαθαίνουν να χρησιμοποιούν το ψέμα. Παραποιούν την αλήθεια για να γλιτώσουν μία τιμωρία, για να μην απογοητεύσουν γονείς και δασκάλους. Μαθαίνουν ακόμη να λένε «λευκά» ψέματα, προκειμένου να αποφορτίσουν μία τεταμένη κατάσταση. Το δύσκολο για τους γονείς είναι πως θα πρέπει να κρατούν την ψυχραιμία τους και αντί να προσφεύγουν άμεσα στην εύκολη λύση της τιμωρίας να προσπαθούν να βρουν τον λόγο που οδήγησε στο ψέμα.
Πώς μπορούν λοιπόν οι γονείς να αντιμετωπίζουν τους μικρούς Πινόκιο; Κατά τον 18 αιώνα, η βρεφικής -τότε- ηλικίας ψυχιατρική επιστήμη προκειμένου να αντιμετωπίσει τους ασθενείς που ήταν μυθομανείς εφάρμοζε τη μέθοδο «αφήστε τους στο ψέμα τους». Για παράδειγμα, όταν ένας ασθενής πίστευε ότι είναι θεός, οι θεράποντες γιατροί του δεν διαφωνούσαν, απλώς του υπενθύμιζαν ότι οι θεοί δεν τρώνε, άρα κι αυτός δεν χρειάζεται τροφή. Όταν ο ασθενής αισθανόταν πείνα και αναγκαζόταν να ζητήσει τροφή έπρεπε παράλληλα να παραδεχτεί ότι εφόσον πεινάει κι έχει ανάγκη από τροφή τότε μάλλον δεν είναι θεός. Κάπως έτσι συμβουλεύουν οι ειδικοί τους γονείς να αντιμετωπίζουν τις ασκήσεις φαντασίας των παιδιών τους: χωρίς να τις αντικρούουν ευθέως, προβάλλοντας μία στεγνή πραγματικότητα και ακρωτηριάζοντας τη φαντασία των παιδιών. Να τα αφήνουν μόνα τους σιγά σιγά να ανακαλύπτουν ότι τα σενάριά τους και η πραγματικότητα δεν μπορεί να συμβαδίζουν. Εξίσου σημαντικό όμως είναι οι γονείς να τονίζουν σε κάθε ευκαιρία την αξία της ειλικρίνειας και να επιβραβεύουν το θάρρος τού να λέει κανείς την αλήθεια. Πάνω από όλα, όπως σε τόσες άλλες περιπτώσεις, δεν έχουν παρά να δίνουν οι ίδιοι το καλό παράδειγμα, όντας πάντοτε ειλικρινείς απέναντι στα παιδιά τους.
