Συνήθως, ο όρος σχολική ετοιμότητα χρησιμοποιείται κατά τη μετάβαση ενός μαθητή από το νηπιαγωγείο στην πρώτη δημοτικού. Η σχολική ετοιμότητα μετράται με προτυπωμένες και σταθμισμένες αναπτυξιακές δοκιμασίες. Οι δοκιμασίες αυτές διακρίνονται σε:
* Aνιχνευτικές, που είναι σύντομες και απλές. Είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε να εντοπίζουν γρήγορα και έγκαιρα παιδιά υψηλού κινδύνου για μαθησιακές δυσκολίες και σχολική αποτυχία. Χρησιμοποιούνται για προληπτικό πληθυσμιακό έλεγχο όλων των παιδιών προσχολικής ηλικίας.
* Διαγνωστικές, που είναι χρονοβόρες. Ελέγχουν πολλούς μαθησιακούς και γνωστικούς τομείς και χρησιμοποιούνται σε επιλεγμένες περιπτώσεις, όταν υπάρχει ανησυχία από τους γονείς ή τους δασκάλους, ή σε παιδιά που έχουν αποτύχει στις Ανιχνευτικές Δοκιμασίες.
Πριν από είκοσι χρόνια, μοναδικό κριτήριο σχολικής ετοιμότητας αποτελούσε η ηλικία του παιδιού. Σήμερα η ηλικία εξακολουθεί να αποτελεί κριτήριο αλλά δεν αρκεί. Από πλήθος παιδαγωγικών μελετών φαίνεται ότι η προσχολική εκπαίδευση των παιδιών στους παιδικούς σταθμούς και τα νηπιαγωγεία, όταν γίνεται από ειδικευμένους παιδαγωγούς, αυξάνει σημαντικά την ετοιμότητα των παιδιών και διασφαλίζει αργότερα στο σχολείο πολύ καλύτερες επιδόσεις. Εκτός όμως από τα δύο κριτήρια της ηλικίας και της προσχολικής εκπαίδευσης, σημαντικά κριτήρια αποτελούν:
1 Η σωματική υγεία. Παιδιά με χρόνια νοσήματα ή δυστροφία έχουν αργό ρυθμό μάθησης.
2 Η γλωσσική επάρκεια. Αφορά τον προφορικό λόγο και περιλαμβάνει την ευκρίνεια του λόγου, τη σωστή άρθρωση, το μέγεθος του λεξιλογίου, τη γνώση της σημασίας των λέξεων και τη σωστή χρήση της γραμματικής και του συντακτικού (να μη λέει π.χ. το παιδί «αύριο έφυγα σπίτι μου»).
3 Η φωνολογική επίγνωση. Η ικανότητα του παιδιού να χειρίζεται σωστά τις μικρές φωνολογικές μονάδες που αποτελούν τις λέξεις.
4 Η συναισθηματική ωριμότητα. Απαραίτητη για την κοινωνική προσαρμογή στις απαιτήσεις του σχολικού περιβάλλοντος.
5 Η γνωστική ικανότητα. Δηλώνει την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, τη σύνθετη και αφηρημένη σκέψη και την κρίση.
6 Η οπτικοκινητική αντίληψη. Αναγκαία για την αναγνώριση του σχήματος των γραμμάτων και τη γραφή
7 Το καλό επίπεδο προσοχής. διάθεση για μάθηση, αλλά και ικανότητα επαρκούς αυτοεξυπηρέτησης.
Σε πολλές χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ, ανιχνευτικές δοκιμασίες σχολικής ετοιμότητας γίνονται προληπτικά σε όλα τα παιδιά, πριν από την έναρξη του σχολείου, ιδιαίτερα όμως σε αυτά που διαμένουν σε φτωχές ή υποβαθμισμένες περιοχές. «Στη χώρα μας, δεν γίνεται συστηματικά προληπτικός έλεγχος σχολικής ετοιμότητας», λέει η κ. Λωρέττα Θωμαΐδου, επίκουρη καθηγήτρια Αναπτυξιακής Παιδιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Σε περιορισμένη κλίμακα, γίνεται σε λίγα μεγάλα ιδιωτικά σχολεία. Έτσι, ο έλεγχος γίνεται όχι στις οικονομικά αδύναμες κοινωνικές ομάδες που έχουν και υψηλότερο κίνδυνο για σχολική αποτυχία, αλλά μάλλον σε εύρωστες».
Στη Μονάδα Αναπτυξιακής Παιδιατρικής της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστήμιου Αθηνών δημιουργήθηκε ένα Ανιχνευτικό Τεστ Σχολικής Ετοιμότητας (Α’ Τεστ). Σταθμίστηκε σε πληθυσμιακό δείγμα 2.000 παιδιών (5-6 χρόνων) που παρακολουθούσαν 50 δημόσια και ιδιωτικά νηπιαγωγεία της Αθήνας. Το τεστ δεν μετρά το I.Q. ούτε βάζει κάποια διάγνωση. Συνιστάται να γίνεται σε όλα τα παιδιά που φοιτούν σε νηπιαγωγεία, λίγο πριν από την έναρξη της φοίτησής τους στην Α’ δημοτικού. Ιδανικός χρόνος θεωρείται ο Απρίλιος, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα σύντομης εκπαιδευτικής παρέμβασης σε παιδιά που βαθμολογούνται με οριακά σκορ. Ελέγχει 4 πρακτικές και 4 λεκτικές ικανότητες, ενώ διαθέτει δύο συμπληρωματικές κλίμακες που ελέγχουν την υπερκινητικότητα και το επίπεδο προσοχής του παιδιού. Η διάρκεια εφαρμογής του είναι 10 λεπτά. Η βαθμολόγησή του γίνεται αυτόματα σε ηλεκτρονικό υπολογιστή.
Εάν το παιδί δεν το περάσει, πρέπει να παραπεμφθεί για λεπτομερή έλεγχο, για να καλύψει τις δυσκολίες του πριν ξεκινήσει το δημοτικό σχολείο. Το τεστ γίνεται στο Νοσοκομείο Παίδων, καθώς και από παιδίατρους και ειδικούς θεραπευτές, που μπορεί να βρει κανείς στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.atest.gr.
