(σε συνεργασία με τα Εκπαιδευτήρια «Ο Πλάτων»)

Μέσα από μια εξαιρετικά γλαφυρή περιγραφή των νεανικών της χρόνων, η Πελιώ Παπαδιά μάς γύρισε όλους χρόνια πίσω, για να αναρωτηθούμε τι αποτελεί τελικά συναισθηματική ωρίμανση αλλά και σεξουαλική ωρίμανση.

Επειδή το ίδιο το βίωμα είναι παντοδύναμο, όλοι μέσα στην προσωπική μας ιστορία μπορούμε να θυμηθούμε στιγμές γεμάτες ανησυχία, στις περισσότερες από τις οποίες θα θέλαμε να είχαμε έστω και νοερά τους γονείς μας να μας πουν τι πρέπει να κάνουμε (παρόλο που ίσως εκείνοι δεν θα ήξεραν πραγματικά τι να μας πουν).

Γίνεται κατανοητό λοιπόν πόσο σημαντική είναι η συμβολή της οικογένειας και σε αυτήν την συνθήκη. Ως γονείς από την πρώτη στιγμή που το παιδί θα αναρωτηθεί για το θέμα της ψυχοσεξουαλικής του ταυτότητας καλούμαστε να είμαστε κοντά ακόμα και αν ποτέ δεν θελήσει να μας αξιοποιήσει. Και σε όλη τη διάρκεια της ζωής του το γονεϊκό ζευγάρι αλλά και οι γενικότερες σχέσεις μέσα στην οικογένεια θα αποτελούν το βασικό πρότυπο πάνω στο οποίο θα χτίσει τις δικές του συναισθηματικές σχέσεις.

Δύο στοιχεία χρειάζονται ώστε να μπορούμε να είμαστε πιο ασφαλείς ότι το παιδί μας είναι έτοιμο να προχωρήσει σε κάθε επόμενο στάδιο. Αφενός ως γονείς να έχουμε καταφέρει να χτίσουμε μια σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί μας, μιλώντας του από νωρίς με ηρεμία για οποιοδήποτε «δύσκολο» θέμα και αφετέρου να το εμπιστευτούμε,  γιατί για το ίδιο, κάθε αλλαγή θα είναι περισσότερο «φοβιστική» από όσο θα νομίζουμε εμείς.

Και αν θέλαμε να δώσουμε μια διαχρονική μορφή σε αυτό που μπορούμε να κάνουμε ως γονείς ώστε το παιδί να ωριμάζει ψυχοσεξουαλικά με φυσικό τρόπο θα ξεκινούσαμε από την νηπιακή ηλικία.

Ήδη από 3 ετών το παιδί αρχίζει να έχει εικόνα και αίσθηση του σώματός του. Αντιλαμβάνεται τα σημεία που προκαλούν περισσότερη ευχαρίστηση και συχνά μπορεί να τα αξιοποιεί όταν έχει άγχος. Για τον λόγο αυτό από αυτήν την ηλικία και μέχρι ίσως τα 5 έτη εντείνεται η ενασχόληση με το σώμα και οι πειραματισμοί. Έτσι μπορεί ένα παιδί 4 ετών να μας ρωτήσει «τι είναι σεξ;» ή να θέλει να δει πώς είναι το στήθος της μαμάς ή αργότερα στα 5 -7 έτη να παίξει τον γιατρό και ξαφνικά να βρεθούμε μπροστά σε μια σκηνή που ενδεχομένως να μας προβληματίσει!

Το κλειδί σε αυτές τις ηλικίες είναι να μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά μας είναι παιδιά και το δικό τους μυαλουδάκι δεν έχει τις εικόνες που έχει το δικό μας γύρω από το σεξουαλικό θέμα οπότε ο πειραματισμός γίνεται περισσότερο γιατί θέλουν να αναγνωρίσουν σημεία στο σώμα τους και παράλληλα να είναι σίγουρα ότι το ίδιο ισχύει και στα άλλα παιδιά.

Είναι σημαντικό ως γονείς να απαντάμε σε κάθε (ομολογουμένως) περίεργη ερώτηση με τρόπο ψύχραιμο έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού μας ότι το παιδί μας πιθανότατα «απλώς έπαιζε» όποτε δεν θα πρέπει να του αποδοθεί ευθύνη που δεν του αναλογεί.

Παράλληλα αξιοποιούμε κάθε ευκαιρία τέτοιου είδους για να βοηθήσουμε το παιδί να μάθει το σώμα του και γιατί κάποια σημεία δεν είναι προσβάσιμα από άλλους αλλά ίσως μόνο από την μαμά ή τον μπαμπά. Βιβλία σχετικά με το σώμα είναι η καταλληλότερη τεχνική. Και μην ξεχνάτε ότι αν κάποια στιγμή το παιδί σας πει κάτι και σας προβληματίσει πολύ, πριν προβείτε σε απανωτές ερωτήσεις, γιατί και πώς, απλώς αφήστε το να σας αφηγηθεί την ιστορία και εσείς ακούστε την με πολλή ψυχραιμία, γιατί τα παιδιά μας καταλαβαίνουν όταν κάτι που έχουν κάνει δεν είναι σωστό και αυτή η ενοχοποίηση τα υποχρεώνει να αμυνθούν με αποτέλεσμα να μην μπορείτε να βγάλετε άκρη. Ας τα αφήσουμε να μας πουν την ιστορία και έπειτα το διερευνούμε με τη νηπιαγωγό για επαλήθευση πριν από οποιαδήποτε διαχείριση.

Με την είσοδο του παιδιού στο Δημοτικό αρχίζει μια μακρά περίοδος «λανθάνουσας σεξουαλικότητας» μέχρι περίπου και την Δ’ Δημοτικού, κατά την οποία τα παιδιά ασχολούνται κυρίως με τα μαθήματά τους και οι ομάδες είναι σαφώς χωρισμένες σε αγόρια και κορίτσια κατά μεγαλύτερο ποσοστό. Στη διάρκεια αυτής της φάσης είναι σημαντικό οι γονείς να βοηθούν τα παιδιά να αγαπούν τον εαυτό τους και τις ικανότητές τους  και παράλληλα να αγαπούν  το σώμα τους.

Στην Ε΄ Δημοτικού τα περισσότερα παιδιά έχουν μπει στην προεφηβεία και ξεκινάνε τα πρώτα «κρυφά γελάκια» απέναντι σε οτιδήποτε σχετίζεται με σεξουαλικότητα, επενδυμένα με πολλή αφέλεια και άγχος. Εδώ αρχίζει η αυτοεκτίμηση να παίρνει μορφή και τα παιδιά μας να αντιλαμβάνονται τα χαρακτηριστικά που καθιστούν κάποιον ξεχωριστό και να προσπαθούν να τα αποκτήσουν. Οι αλλαγές στο σώμα δειλά δειλά αρχίζουν να εμφανίζονται και τα κορίτσια έχουν μια σαφώς μεγαλύτερη κινητοποίηση σε θέματα «αγάπης». Στα «πρώτα αυτά σκιρτήματα» ως γονείς είναι πολύ σημαντικό να είμαστε διακριτικά κοντά, έτοιμοι να ακούσουμε κάθε ανησυχία χωρίς πάντα απαραίτητα να δίνουμε την κατάλληλη «σωστή» απάντηση εμείς αλλά αφήνοντας το ίδιο το παιδί να διερωτηθεί τι θα μπορούσε να είχε κάνει διαφορετικό, ενδυναμώνοντας έτσι και την αυτοεκτίμησή του.

Στο Γυμνάσιο που οι αλλαγές είναι ραγδαίες τόσο σε συναισθηματικό όσο και σε σωματικό-σεξουαλικό επίπεδο τα παιδιά μας μάς χρειάζονται πιο ψύχραιμους από ποτέ. Ενώ η δική μας αυτοεκτίμηση θα πλήττεται καθημερινά από τις συγκρούσεις με τον/την έφηβο πια, είναι πολύ σημαντικό να μην χάνουμε την ψυχραιμία και φυσικά το χιούμορ μας, προκειμένου να διατηρούμε υψηλά την αυτοεκτίμηση του παιδιού μας. Οι έφηβοι πιο φοβισμένοι από ποτέ από αυτά που το ίδιο τους το σώμα επιτάσσει συχνά θα ψάχνουν τρόπους απενοχοποίησης και φυσικά οι γονείς είναι οι πρώτοι που θα βρουν. Μπορεί να μην ρωτήσουν ποτέ ανοιχτά αλλά θα ήλπιζαν να μπορούσαν να τους έλεγε κάποιος τι να κάνουν χωρίς να γίνεται επικριτικός.

Η ανάγκη να νιώσει ο έφηβος σημαντικός, π.χ. απέναντι στους φίλους του, είναι πιο ισχυρή μερικές φορές και από την ίδια τη λογική. Εκεί είναι που χρειάζεται ο γονέας να θέτει με σαφήνεια τα όρια του «τι εκείνος θεωρεί πιο σωστό». Σε αυτήν την περίοδο ισχύει ότι «μια κουβέντα είναι αρκετή». Αυτό σημαίνει ότι για να μπορέσει ο έφηβος να μας ζητήσει βοήθεια πρέπει να ξέρει ότι αρχικά θα μπορούμε να τον αποδεχτούμε και έπειτα αυτό που θα δώσουμε σαν απάντηση θα είναι μεστό και σαφές. Μπορεί να φαίνεται ότι δεν μας ακούν αλλά τελικά η εφηβεία είναι η ηλικία που τα παιδιά καταγράφουν αυτά που λέμε και κάνουμε εμείς περισσότερο από ποτέ, διαφορετικά δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί περαιτέρω η ωρίμανσή τους.

Τα παιδιά μας είναι «κομμάτια» μας, τα οποία θέλουν να βρουν το δικό τους «όλο». Ας τα εμπιστευτούμε και ας αφήσουμε τις διόδους επικοινωνίας ανοιχτές δείχνοντάς τους πόσο τα αποδεχόμαστε ακόμα και αν για λίγο έχουν χάσει το στόχο τους. Και όπως τόσοι έχουν πει… Εφηβεία είναι θα περάσει!

Η Αλίκη Ταγκαλάκη είναι σχολικός ψυχολόγος – συστημική θεραπεύτρια οικογένειας-ατόμου και ομάδας