Αν ένα παιδί αρρωσταίνει πολύ συχνά και ταυτόχρονα βαριά, μπορεί να παρουσιάζει ένα πρόβλημα στο ανοσοποιητικό του σύστημα, να έχει δηλαδή κάποια πρωτοπαθή ανοσοανεπάρκεια όπως λέγεται στη γλώσσα της ιατρικής. Η 29η Απριλίου είναι η Διεθνής Ημέρα Ανοσολογίας και η εβδομάδα 22-29 Απριλίου παγκοσμίως είναι αφιερωμένη στις πρωτοπαθείς ανοσοανεπάρκειες (ΠΑΑ). Με αφορμή τη σχετική εκδήλωση που οργάνωσε το Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας, Ειδικό Κέντρο & Κέντρο Αναφοράς Πρωτοπαθών Ανοσοανεπαρκειών – Παιδιατρικής Ανοσολογίας, Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία», μιλήσαμε με την παιδίατρο Μαρία Κανάριου, με ειδίκευση στην Ανοσολογία.

Υπάρχει αυτό που λέμε αρρωστιάρικο παιδί; Ποια είναι η εικόνα του;

Έχει επικρατήσει ο χαρακτηρισμός αρρωστιάρικο παιδί, όταν αναφερόμαστε σε ένα παιδί του οποίου οι γονείς αναγκάζονται να απευθύνονται στον παιδίατρο σε τακτική και συχνή βάση. Χαρακτηριστικό είναι αυτό που αναφέρουν οι  γονείς «δεν προλαβαίνει να πάει στο νηπιαγωγείο / σχολείο και αρρωσταίνει, αναρρώνει και όταν ξαναπηγαίνει ξανά-αρρωσταίνει» / υποτροπιάζει, ή «κολλάει πολύ εύκολα,  ό,τι κυκλοφορεί». Ανησυχητικό όμως γίνεται όταν το παιδί χρειάζεται συχνά αγωγή για να ξεπεράσει τις λοιμώξεις ή νοσηλεύεται, καθώς και όταν οι λοιμώξεις επηρεάζουν την ανάπτυξή του. Η κλινική εικόνα ενός παιδιού, ιδιαιτέρως στα μεσοδιαστήματα των λοιμώξεων είναι καθοριστική.

Τι μπορεί να συμβαίνει με ένα παιδί που αρρωσταίνει συνεχώς;

Ας δούμε καταρχάς πώς λειτουργεί το ανοσοποιητικό / ανοσιακό μας σύστημα. Το ανοσοποιητικό μας είναι το καίριο αμυντικό σύστημα που εξοπλίζει τον οργανισμό μας έναντι σε κάθε εισβολέα, ώστε να τον αναγνωρίζει και να τον αντιμετωπίζει, ενώ παράλληλα διατηρεί την ακεραιότητά του. Λανθασμένη ή ελλιπής λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος οδηγεί σε νόσο. Βεβαίως, ο συνηθέστερος λόγος για ένα νήπιο / μικρό παιδί να αρρωσταίνει συχνά είναι ότι έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με άλλα παιδιά και ο οργανισμός του αρρωσταίνοντας «ωφελείται», γιατί το ανοσιακό του σύστημα μαθαίνει – εκπαιδεύεται να αντιμετωπίζει τους εισβολείς (συνηθέστερα λοιμώξεις). Όμως, ενδέχεται να είναι ελλιπής ή λανθασμένη η άμυνά του. Με πιο απλά λόγια, μπορεί στις πιο σοβαρές περιπτώσεις το ανοσοποιητικό του παιδιού να είναι ανεπαρκές, να έχει δηλαδή κάποια ανοσοανεπάρκεια πρωτοπαθώς. Μπορούμε μάλιστα να καθοδηγηθούμε στη διάγνωσή της ανάλογα με τον τύπο των λοιμώξεων και το ιστορικό (ατομικό και οικογενειακό), ή όπως λέμε, αν είναι «εξασθενημένο» δευτερευόντως (από άλλες αιτίες που θα πρέπει να διευκρινίσουμε).

Μέχρι ποια ηλικία είναι φυσιολογικό να αρρωσταίνει ένα παιδί συνεχώς και πότε πρέπει να το ψάξουν περισσότερο οι γονείς;

Συνήθως τα 2-3 πρώτα χρόνια που το παιδί πάει στο σχολείο, αρρωσταίνει πολύ συχνά και αυτό θεωρείται φυσιολογικό. Ενδείξεις που θα πρέπει να θορυβήσουν τους γονείς, ώστε να απευθυνθούν σε εξειδικευμένο Τμήμα/Κέντρο για τον έλεγχο του ανοσιακού του συστήματος για ειδικές εξετάσεις είναι οι εξής:

• Περισσότερες από 4 ωτίτιδες τον χρόνο,
• περισσότερες από 2 ιγμορίτιδες μέσα σε έναν χρόνο,
• περισσότεροι από 2 μήνες αγωγή με αντιβίωση χωρίς αναμενόμενο αποτέλεσμα,
• περισσότερες από 2 πνευμονίες μέσα σε έναν χρόνο,
• περισσότερες από 2 λοιμώξεις οργάνων ή σηψαιμία,
• ανεπαρκής πρόσληψη βάρους ή ελλιπής σωματική ανάπτυξη,
• υποτροπιάζοντα αποστήματα δέρματος, μυών και σπλάγχνων, επίμονες στοματίτιδες ή δερματικές λοιμώξεις,
• ανάγκη ενδοφλέβιας αγωγής για την αντιμετώπιση λοιμώξεων
• οικογενειακό ιστορικό ανοσοανεπάρκειας.

Τι είναι οι πρωτοπαθείς ανοσοανεπάρκειες; Θεραπεύονται; Και πώς;

Οι ανοσοανεπάρκειες είναι παθήσεις του ανοσοποιητικού συστήματος και διακρίνονται σε πρωτοπαθείς και δευτεροπαθείς. Στην παιδική ηλικία κυριαρχούν οι πρωτοπαθείς. Είναι νοσήματα σπάνια, κληρονομικά που εκδηλώνονται συνήθως με βαριές λοιμώξεις που δεν ανταποκρίνονται σε θεραπεία, αλλά, όχι σπάνια, είναι η αιτία αλλεργικών ή αυτοανόσων ή αυτοφλεγμονωδών νοσημάτων ή/και κακοηθειών. Σήμερα, έχουν αναγνωρισθεί περισσότερες από 300 ΠΑΑ και ο κατάλογος τους αυξάνει με ταχύ ρυθμό. Με βάση το διαταραγμένο ανοσιακό μηχανισμό ή την ελλειμματική παράμετρο διακρίνονται σε 8 ομάδες με υποκατηγορίες στην καθεμία από τις οποίες περιλαμβάνονται αρκετές ανεπάρκειες. Παρόλα αυτά αρκετές παραμένουν ακόμη αδιάγνωστες.

Τα τελευταία χρόνια η πρόγνωση των παιδιών με ανοσοανεπάρκεια έχει βελτιωθεί κατά πολύ και η προοπτική είναι ακόμη καλύτερη, αφού, με την υπάρχουσα πρόοδο, οι λεπτομέρειες των ανοσοπαθογενετικών μηχανισμών διευκρινίζονται και έτσι επιλέγεται αποτελεσματικότερη θεραπευτική παρέμβαση (συνήθως με γ-σφαιρίνη, με βιολογικούς παράγοντες, με μεταμόσχευση αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων ή και με γονιδιακή θεραπεία). Ωστόσο, καθοριστική παραμένει η έγκαιρη διάγνωση και άμεση / «επιθετική» θεραπευτική αγωγή, ώστε να αποτραπεί μόνιμη βλάβη ζωτικών οργάνων, να αποφευχθεί η απειλή της ζωής του ασθενούς και να επιτευχθεί καλή ποιότητα ζωής τόσο στην παιδική όσο και στην ενήλικη ζωή.  Εργαλείο για τη γνώση του νοσήματος και καταλληλότερη θεραπευτική αντιμετώπιση είναι η συλλογή δεδομένων με την καταγραφή των ασθενών με βάση τη διάγνωση και την πορεία-εξέλιξη τους.

Είναι καλό ένα παιδί 3 ετών να αρρωσταίνει συνέχεια; Δημιουργεί όντως αντισώματα ή εξασθενεί το ανοσοποιητικό του;

Οι ιώσεις κινητοποιούν το αμυντικό σύστημα, ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί ο οργανισμός στη λοίμωξη και να αντιμετωπίσει το παθογόνο αίτιο. Όπως προαναφέρθηκε είναι αναμενόμενο, εν μέρει «φυσιολογικό», να αρρωσταίνουν τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας και ένα μεγάλο ποσοστό αυτών αρρωσταίνουν χωρίς να παρουσιάζουν επιπλοκές. Το ανοσοποιητικό σύστημα έχει αναπτυχθεί και εκπαιδεύεται να αντιμετωπίζει εκατομμύρια παθογόνων αιτίων. Δημιουργεί αντισώματα έναντι των μικροοργανισμών (μικροβίων ή ιών …) και προστατεύει αναλόγως τον οργανισμό για ποικίλο χρόνο απέναντί τους, ώστε να μην ξαναρρωστήσει από το ίδιο αίτιο. Αν σε κάποιο παιδί, παρατηρήσουμε ότι το ανοσοποιητικό σύστημα δεν ανταποκρίνεται, έχει «εξαντληθεί», είναι πιθανό να υπάρχει ανοσοανεπάρκεια και χρειάζεται διερεύνηση.

Πόσο κακό κάνει η ζάχαρη στην άμυνα του οργανισμού και πόσο βοηθάει μια ισορροπημένη διατροφή; Βοηθάνε τα διάφορα συμπληρώματα διατροφής;

Είναι επιστημονικά διαπιστωμένο ότι η ζάχαρη έχει βλαβερές επιδράσεις όταν καταναλώνεται  σε μεγάλες ποσότητες, ενώ από την άλλη πλευρά μια ισορροπημένη διατροφή συμβάλλει θετικά στην καλή λειτουργία του οργανισμού συνολικά. Σε αυτή την περίπτωση δεν υπάρχει ανάγκη για συμπληρώματα / πρόσθετα στη διατροφή των παιδιών. Να θυμάστε ότι ο υποσιτισμός αποτελεί ένα από τα κύρια αίτια δευτεροπαθούς ανοσοανεπάρκειας.

Με τη συνεργασία της Μαρίας Γ. Κανάριου, Παιδιάτρου(με μεταπτυχιακή εκπαίδευση στην Ανοσολογία), Συντονίστρια Διευθύντρια ΕΣΥ, Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας, Ειδικό Κέντρο & Κέντρο Αναφοράς για Πρωτοπαθείς Ανοσοανεπάρκειες Παιδιατρική Ανοσολογία, Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σόφια».