Μια φορά κι έναν καιρό ζούσαν πρίγκιπες και πριγκίπισσες, βασιλιάδες με στρογγυλές κοιλιές και βασίλισσες με αστραφτερά στέμματα. Ζούσαν και ζώα με λαλιά και δράκοι με στόματα φωτιά, καθώς και πολλά δηλητηριώδη φυτά. Όπα! Για μια στιγμή…  Μήπως όλα αυτά συνέβησαν παραπάνω από μια φορά και δεν ανήκαν σε καιρούς τόσο μακρινούς; Από τη μια πλευρά, ζούμε στην εποχή των τρισδιάστατων εικόνων, που σαν ολοζώντανοι οργανισμοί φαίνεται  να μπορούν να βγάλουν πόδια και να πηδήξουν από την οθόνη στο σαλόνι μας. Από την άλλη, όμως, τα παιδιά ακόμη μαγεύονται από τα all-time-classic παραμύθια με γενναία πριγκιπόπουλα και αδικημένες πριγκίπισσες που περιμένουν να σωθούν.

Στους ανθρώπους μας αρέσει να χτίζουμε ιστορίες σε επίπεδο φαντασιακό. Πόσω μάλλον στα παιδιά που πολλές φορές κάνουν τη φαντασία τους πύραυλο και εκτοξεύονται σε παράλληλους κόσμους. Αν τώρα έμπαιναν στον τρισδιάστατο πύραυλο του 21ου αιώνα εύκολα θα τα βλέπαμε να  προσγειώνονται στους μυθικούς κόσμους του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν ή των περίφημων αδερφών Γκριμ, φτιαγμένους  δύο ή τρεις αιώνες  πριν.

Το να ταξιδέψουν τα παιδιά παρέα με τον πύραυλό τους δεν είναι καθόλου επικίνδυνο. Τα παραμύθια είναι σημαντικά γιατί τους δείχνουν πώς να προσπερνάνε εμπόδια. Με άλλα λόγια, πώς να αντεπεξέρχονται στις δοκιμασίες της αληθινής ζωής. Επικίνδυνο ίσως να είναι ότι συχνά τα παραμύθια παρουσιάζουν άντρες και γυναίκες με συγκεκριμένα γνωρίσματα λόγω του φύλου τους. Οι αντρικές φιγούρες συνήθως είναι σύμβολα δύναμης και γενναιότητας, ενώ οι γυναικείες είναι σύμβολα ομορφιάς και ευαισθησίας. Έτσι, σύμβολα που μπορεί να μεταφέρονται ως πρότυπα, εδώ είναι πιθανό να ενσωματωθούν στην καθημερινότητά τους.

Αν κάνουμε μια διαδρομή στα κλασικά παραμύθια θα δούμε:

1/ Ζητείται πρίγκιπας-σωτήρας

Ακόμα κι αν δεν είναι ο πρωταγωνιστής του παραμυθιού, πάντα αυτός καταλήγει να βρίσκει λύση στο πρόβλημα. Επίσης, ο πρίγκηπας είναι γενναίος και του αρέσει να μπλέκεται σε δύσκολες περιπέτειες.  Άραγε αν δεν ήταν αυτός,  η πριγκίπισσα δε θα ήταν από μόνη της ικανή να βρει λύση στο πρόβλημά της.

2/ Έρωτας με την πρώτη ματιά

Στη Χιονάτη ο πρίγκιπας ερωτεύεται τη μελαχρινή κοπέλα με την πρώτη ματιά. Δεν πρόλαβε να τη γνωρίσει, οπότε δεν τον ελκύει η εξυπνάδα της και η συμπεριφορά της, παρά μόνο η εξωτερική της εμφάνιση. Το ίδιο συμβαίνει και στην Ωραία Κοιμωμένη, για την οποία ο πρίγκιπας περνάει κάμποσες δοκιμασίες μέχρι να τη φτάσει και τελικά να την ερωτευτεί από τον τρόπο που ήρεμα κοιμάται στο μοναχικό της κρεβάτι.

3/ Ο κύρης του σπιτιού αποφασίζει

Στην περίπτωση της Σταχτοπούτας, η φτωχή κοπέλα παρευρίσκεται στη γιορτή του παλατιού μόνο και μόνο για να γλεντήσει και να μη νιώθει αποκλεισμένη. Μοιάζει σαν μεταγενέστερο νυφοπάζαρο. Ποιος, όμως, τελικά αποφασίζει αν οι υποψήφιες θα παντρευτούν: οι πατεράδες, οι αδερφοί τους ή τα εύπορα πριγκιπόπουλα; Επίσης,  η Ωραία Κοιμωμένη, που ήδη είδαμε, δεν φαίνεται να μπορεί να αποφασίσει, κοιμισμένη όπως βρίσκεται στο κρεβάτι, αφού δε θα μπορούσε να είχε προβλέψει ότι κάποιος θα ερχόταν να τη φιλήσει στο στόμα.

Παρόλα αυτά, ακόμη κι αν γι’ αυτές αποφασίζουν οι μέλλοντες σύζυγοι ή οι γονείς τους, οι πρωταγωνίστριες των παραμυθιών φαίνεται να είναι δοσμένες στο ιδεώδες του έρωτα, που το συναντούν στο πρόσωπο του σωτήρα τους.

4/ Next top model

Η ομορφιά από μόνη της φαίνεται να αποτελεί κριτήριο για να θεωρηθεί η ζωή μιας ηρωίδας πετυχημένη. Η Ραπουνζέλ μέσα στη μοναχική της ζωή πάντα αντιλαμβανόταν ότι η ομορφιά της είναι σημαντική. Βέβαια, στην περίπτωση της Χιονάτης η ιδέα περί ομορφιάς παίρνει ακόμα πιο σημαντικές διαστάσεις, εφόσον η κοπέλα έχει πειστεί ότι εκείνη είναι η αιτία όλων των δεινών της.

5/ Wake me up when September ends

Μολονότι η εμφάνιση είναι αυταπόδεικτη,  δε φαίνεται να είναι από μόνη της αρκετή. Οι ηρωίδες πρέπει να είναι συγχρόνως συνετές, υπομονετικές, πιστές, χωρίς προηγούμενους ερωτικούς συντρόφους και, κατά κάποιο τρόπο, αδικημένες από τη ζωή. Για παράδειγμα, παρ’ ότι η Ωραία Κοιμωμένη κοιμάται τον ύπνο του δικαίου κι απλά περιμένει να γίνει κάτι, δεν έχει ακουστεί ποτέ να την αποκαλούν βαρετήαίνεται, δηλαδή, φυσιολογικό μια γυναίκα απλά να περιμένει κάποιος άλλος να αναλάβει δράση.6/ H κακιά της υπόθεσης

Για να μπορέσει να φωτιστεί η αγαθή φιγούρα των ηρωίδων, σχεδόν πάντα υπάρχει μια κακιά μητριά ή μάγισσα που επιδιώκει να τις κατατροπώσει. Οι μάγισσες συμβολίζουν τη σκοτεινή πλευρά των ανθρώπων και συγκεντρώνουν χαρακτηριστικά διόλου αποδεκτά. Πολλές φορές είναι η κακιά μητριά, η εκδικητική βασίλισσα, η μάγισσα με τα ξόρκια ή ακόμα και το κακό αφεντικό, όπως στην περίπτωση της πιο σύγχρονής μας Cruela de Vil.

7/ O τέλειος άντρας, ο άντρας ο σωστός

Είναι ζωντανά παραδείγματα στιβαρών αντρών, που η κορμοστασιά τους είναι ικανή να τα βάλει με δράκους και πολεμιστές. Συνήθως ο πρίγκιπας του παραμυθιού, αν είναι στην περίοδο της νιότης του, είναι έξυπνος, όμορφος, γενναίος, δυνατός, αξιότιμος. Eπίσης, αναλαμβάνει εξολοκλήρου το ρόλο του να συντηρεί οικονομικά τη σύζυγό του. Στην περίπτωση που είναι γηραιότερος, τότε είναι ή μάγος ή σοφός.

8/ Καριέρα: πριγκίπισσα ή οικιακή βοηθός        

Οι κλασικές ηρωίδες ποτέ δεν έχουν ένα επάγγελμα με πρεστίζ. Είναι είτε πριγκίπισσες, που η μοίρα τις έχει αδικήσει, είτε οικιακές βοηθοί, που επιβιώνουν στο περιθώριο της αστικής μπουρζουαζίας. Και στις δύο περιπτώσεις, το αγαπημένο τους  χόμπι φαίνεται να είναι το σκούπισμα. Καταπιάνονται με τις δουλειές του σπιτιού, σαν η ίδια τους η ύπαρξη να νοηματοδοτείται μέσα από το ξεσκονόπανο και τη σκάφη. Σκοπός της ζωής τους φαίνεται να είναι να γίνουν άξιες νοικοκυρές.

Έμφυλα στερεότυπα

Μέσα από αυτή τη διαδρομή διαπιστώνουμε ότι τα κλασικά παραμύθια είναι γεμάτα από έμφυλα στερεότυπα. Οι ήρωες στριμώχνονται σε πανοπλίες παντοδυναμίας και οι ηρωίδες ασφυκτιούν σε φορέματα με κορσέδες. Τα παιδιά του σήμερα, «ταξιδεύοντας» σε τέτοιους κόσμους, μπορεί να θεωρήσουν ότι η ομορφιά είναι το μέσο για την επίτευξη των στόχων ή, ακόμη, ότι η αυτοθυσία για χάρη των ανυπεράσπιστων γυναικών είναι ο σκοπός της ζωής τους. Φυσικά δε λέμε να καούν στην πυρά της λήθης αυτά τα παραμύθια, αλλά να είναι αντικείμενο συζήτησης με τα παιδιά του σήμερα.

Για να ενδυναμώσουμε τα παιδιά της γενιάς 2.0, χρειάζεται ένα αντίδοτο προτάσεων. Τους προτείνουμε, λοιπόν, να πάρουν τον πύραυλό τους και να εκτοξευθούν σε κόσμους με πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες που βγαίνουν από τα κουτάκια του συμβατικού. Να γνωρίσουν αγόρια/άντρες  που ξέρουν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους και να αποδέχονται τα τρωτά τους σημεία. Να γνωρίσουν κορίτσια/γυναίκες που ξέρουν να παίρνουν πρωτοβουλίες και να σπάνε τα δεσμά του καθωσπρεπισμού.

Δείτε μερικές από τις προτάσεις μας:

1/ ‘Αννα Πένσα, Sara Ogilvie, Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, 2019

2/ Υπέροχες Γυναίκες που Άλλαξαν τον Κόσμο, Kate Pankhurst, Μεταίχμιο, 2018

3/ Tα Κορίτσια Μπορούν να Κάνουν τα Πάντα, Caryl Hart, Μεταίχμιο, 2018

4/ Ιστορίες της Καληνύχτας για Επαναστάτριες 1&2, Elena Favilli & Francesca Cavallo, Ψυχογιός, 2018

5/ Το Βιβλίο Αυτό Πιστεύει ότι είσαι Επιστήμονας, Συλλογικό έργο, Καλειδοσκόπιο, 2018

6/ Το Χρώμα της Καρδιάς Μου, Alice Haquet-Brière, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2018

7/ Το ροζ τερατάκι, Olga de Dios, Εκδόσεις Μικρή Σελήνη, 2017

8/  Ένα παιδί από βιβλία, Oliver Jeffers & Sam Winston, Εκδόσεις Ίκαρος, 2017

9/ Η πριγκίπισσα με τη μαύρη μάσκα, Shannon Hale, Dean Hale, LeUyen Pham, Εκδόσεις Διόπτρα, 2017

10/ Πριγκίπισσα Αθηνά: Ουπς, δεν είμαι πια όμορφη!, Στέλλα Κάσδαγλη, Εκδόσεις Πατάκη, 2017

11/ Η μικρή Σάρλοτ σκηνοθέτις, Viva Frank, Eκδόσεις Μέλισσα, 2017

12/ Έτσι Αισθάνομαι, Neal Christopher Silas, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2016

13/ Μαλάλα. Ένα γενναίο Κορίτσι, Ικμπάλ. Ένα Γενναίο Αγόρι, Jeanette Winter, Eκδόσεις Παπαδόπουλος, 2015

14/ Όταν Μεγαλώσω Μπορώ να Γίνω και…, Αντώνης Παπαθεοδούλου, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2014

15/O κύριος Ιππόκαμπος, Eric Carle, Eκδόσεις Καλειδοσκόπιο, 2008

Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για τα παραμύθια και την ευαισθητοποίηση των παιδιών μέσα από δημιουργική γραφή, τα παιχνίδια ρόλων και τις εικαστικές τέχνες, δεν έχετε παρά να ψάξετε το Genderhood, που ασχολείται με την έκφραση των φύλων μας. Με κάποια Hocus Pocus και με ένα κούνημα του μαγικού του ραβδιού από την καινούργια σχολική χρονιά θα ψελίσει με παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού ξόρκια ισχυρά για παραμύθια που θα φτιάχνονται με πρότυπα σωστά.

Η Σοφία Κωνσταντοπούλου είναι επικοινωνιολόγος και συν-ιδρύτρια του Genderhood.

www.genderhood.org. / FB: Genderhood