Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της γαλλικής πόλης Lons le Saunier (Λονς λε Σονιέ), στην περιοχή της Φρανς-Κοντέ, ο επισκέπτης βλέπει «μισό μήλο απανθρακωμένο, το οποίο χρονολογείται μεταξύ 27ου και 26ου αιώνα π.Χ. Εκατοντάδες τέτοια μήλα, κομμένα στα δύο και, κατά πάσα πιθανότητα, ξεραμένα στον ήλιο πάνω σε πλέγματα που τοποθετούσαν στις ταράτσες των κατοικιών, βρέθηκαν κατά τη διάρκεια ανασκαφών που έφεραν στο φως νεολιθικούς οικισμούς κατεστραμμένους από πυρκαγιά. Ευνόητο είναι ότι τα αποξηραμένα αυτά μήλα ήταν ένα από τα χειμωνιάτικα είδη διατροφής του νεολιθικού ανθρώπου».*

Τα απανθρακωμένα μήλα (από αυτά είναι και το έκθεμα του μουσείου) είναι εξαιρετικά καλά διατηρημένα παρότι η ηλικία τους είναι περίπου 4.600 ετών, σύμφωνα με τους υπολογισμούς των αρχαιολόγων. Σαν το γλυκόµηλο ψηλά στην άκρη κοκκινίζει στην άκρη άκρη της µηλιάς, τι το ’χουνε ξεχάσει. Όχι! κανείς δεν το ξεχνά, δεν µπόρεσε να φτάσει, γράφει η ποιήτρια Σαπφώ για το φρούτο που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή και τις γαστριμαργικές συνήθειές μας, τόσο που μπορεί κανείς να αναρωτηθεί μήπως το έφεραν στη γη οι προπάτορές μας Αδάμ και Εύα όταν εκδιώχθηκαν από τον Παράδεισο. Ας σοβαρευτούμε όμως… Η ζωή του μήλου μοιάζει να ξεκινά όχι με την ιστορία αλλά με την προϊστορία, στην Κεντρική Ασία× η περιοχή Αλμάτι του Καζακστάν διεκδικεί τον τίτλο της πατρίδας του μήλου, Αλμάτι άλλωστε σημαίνει «πλούσιος σε μήλα» ενώ η πρώην σοβιετική ονομασία Άλμα – Άτα μεταφράζεται ως «Παππούς Μήλο»! Στα βουνά του Καζακστάν λένε πως φύτρωσε η πρώτη μηλιά, η αρχέγονη θα λέγαμε, από την οποία κατάγονται όλα τα μήλα που καταναλώνουμε σήμερα. Εκεί, λένε, πως ο Ρώσος βοτανολόγος Νικολάι Βαβίλοφ (1887-1943) ανακάλυψε το 1929 μια μακρινή εγγονή της, στους πρόποδες του όρους Τιέν Σαν κοντά στα σύνορα με την Κίνα. Μετά από έρευνες πολλών ετών αποδείχτηκε η πλήρης υγεία της αγριομηλιάς (Malussieversii, το επίσημο όνομά της) και μάλιστα διαπιστώθηκε ότι αντιστέκεται σθεναρά σε όλες τις ασθένειες που πλήττουν τις μπολιασμένες αδελφές, για τις οποίες η επιστήμη έχει προβλέψει τριάντα πέντε ειδών φυτοφάρμακα. Εδώ είναι να αναρωτηθεί κανείς: μήπως και οι μηλιές πληρώνουν το προπατορικό αμάρτημα; 

Το μήλο του Αππίου και του Νεύτωνα

Η πρώτη γραπτή μαρτυρία που έχουμε, στη Δύση, για το μήλο είναι, φυσικά, εκείνη της Βίβλου (Παλαιά Διαθήκη). Το μήλο, όπως είπαμε και παραπάνω, έχεις χιλιάδες χρόνια ζωής πίσω του, παρόν στα Ομηρικά Έπη, παρόν και στον Ησίοδο (Έργα και ημέρες), ο οποίος κάνει λόγο για μπόλιασμα μηλιάς. Η καλλιέργεια της μηλιάς, Μηλέα η ήμερος, ή Malusdomestica στα λατινικά, πολύ γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλη τη Μεσόγειο και μάλιστα τη βρίσκουμε και μεταξύ των δέντρων που είχε φυτέψει ο Φαραώ Ραμσής Β΄. Το πρώτο, όμως, πραγματικά  διάσημο μήλο της αρχαιότητας ήταν εκείνο του Αππίου Κλαυδίου Καίκου που πήρε και το όνομά του: pomme d’appie ή μήλο του Αππίου με άλλα λόγια. Πρόκειται για ποικιλία  μικρών γευστικών μήλων με έντονο χρώμα, τα οποία είναι ελαφρώς αστεροειδή και γωνιώδη. Ο σπουδαίος Γάλλος αγρονόμος OlivierdeSerres (1539-1619) γράφει ότι το μήλο αυτό ο Άππιος το έφερε στη Ρώμη από την Πελοπόννησο. Η συζήτηση για το μήλο του Αππίου θα διαρκέσει αιώνες ολόκληρους και οι ειδικοί δεν έχουν βρει ακόμη άκρη. Ένας λόγιος του 18ου αιώνα (ο βαρόνος de Théis) ισχυρίζεται ότι η ετυμολογία δεν έχει να κάνει με τον Άππιο Κλαύδιο, αλλά με το ελληνικό επίθετο άπιος που σημαίνει απομακρυσμένος. Τη λέξη αυτήν τη συναντούμε και στον Όμηρο, εξ απίης γης λέει ο ραψωδός. Μπορεί λοιπόν να είναι, απλώς, το φρούτο που μας έρχεται από μια γη μακρινή. Ένα άλλο διάσημο μήλο είναι εκείνο του Νεύτωνα: το 1665 και 1666, όταν η πανώλη θέριζε την Ευρώπη, το πανεπιστήμιο στο Κέμπριτζ, όπου δίδασκε ο Νεύτων, παρέμεινε κλειστό για προληπτικούς λόγους. Έτσι, ο μέγας αυτός επιστήμων γύρισε στο κτήμα της οικογένειάς του στο Γούλσθορπ, στη Βόρεια Αγγλία. Ένα ανοιξιάτικο απόγευμα του 1666, ο Νεύτων καθόταν με στοχαστική διάθεση στον κήπο του, όταν είδε ένα μήλο να πέφτει κάτω και τότε αναρωτήθηκε: «Γιατί το μήλο δεν πάει προς τα πλάγια ή προς τα πάνω και συνεχώς πέφτει κάθετα προς το κέντρο της Γης;» Κάπως έτσι γεννήθηκε ο νόμος της βαρύτητας, χάρη στο μήλο!

Περιττό να πούμε πως ο κατάλογος των διάσημων μήλων δεν έχει τελειωμό, της Έριδας, της Κασσιανής, της Αταλάντης και γενικά όπου η θεά του έρωτα, η Αφροδίτη, έβαζε το χεράκι της να σου κι ένα μήλο, όχι απαραιτήτως κόκκινο… Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε και στα υπέροχα μήλα που ζωγράφιζε ο Σεζάν, μερικούς πίνακες που είναι από τις ωραιότερες νεκρές φύσης της μοντέρνας ζωγραφικής, καθώς και τον υπέροχο πίνακα του Καμίλ Πισαρό Η συγκομιδή των μήλων. Αναρίθμητες είναι στη ζωγραφική παραγωγή, ανά τους αιώνες, οι νεκρές φύσεις με μήλα× άσκηση ύφους για τους καλλιτέχνες.

Επιδορπίων κόσμημα   

«Επιδορπίων κόσμημα» ονομάζει το μήλο ο αρχικηπουρός του βασιλιά Ήλιου στις Βερσαλλίες (Jean-Baptiste de La Quintinie), το φρούτο που όπως λέει «τρώγεται λαίμαργα, δίχως τερτίπια, ολόκληρο, με το φλούδι του». Ο ευφυής κηπουρός, που τύχαινε να είναι και νομικός αλλά και αγρονόμος, είχε καταλάβει καλά τη φιλοσοφία ενός φρούτου που προσφέρει ουκ ολίγες γαστριμαργικές απολαύσεις. Οι απειράριθμες ποικιλίες του μας επιτρέπουν να το εντάξουμε τόσο στη μαγειρική όσο και στη ζαχαροπλαστική. Ένα από τα πιο νόστιμα γλυκίσματα με βάση το μήλο είναι και η περίφημη τάρτα τατέν (tarte tatin), με την ιστορία της οποίας θα κλείσουμε το σύντομο πόνημά μας για τα μήλα που, σαφώς, αξίζουν πολύ περισσότερες σελίδες.

Σύμφωνα με τεκμηριωμένες ιστορικές έρευνες, η τάρτα αυτή ήταν μια κατά λάθος δημιουργία των αδελφών Στεφανίας και Καρολίνας Tatin (πρώτο μισό του 19ου αιώνα με αρχές του 20ού) που είχαν ένα εστιατόριο, στη γαλλική επαρχία, και έφτιαχναν για την πελατεία τους μια πολύ νόστιμη τάρτα μήλων. Την εποχή που άρχιζε το κυνήγι η πελατεία αυξανόταν πάρα πολύ και οι αδελφές δούλευαν ασταμάτητα για να τα καταφέρουν. Μια μέρα που το εστιατόριό τους ήταν γεμάτο η Στεφανία, ζαλισμένη από την πολλή δουλειά, ξέχασε να στρώσει τη ζύμη στον πάτο του ταψιού και έβαλε κατευθείαν τα μήλα. Τίποτα όπως δεν μπορούσε να αναχαιτίσει την ξεροκέφαλη και δυναμική μαγείρισσα που αποφάσισε να βάλει τη ζύμη πάνω από τα μήλα! Έτσι δημιουργήθηκε μια από τις ωραιότερες τάρτες που γοήτευσε τους κυνηγούς και που, αργότερα, λάνσαρε στο Παρίσι ο ιδιοκτήτης του εστιατορίου Maxim’s. Ο κριτικός της γαστρονομίας Maurice Edmond Sailland, ο λεγόμενος «πρίγκιπας των γαστρονόμων» είναι αυτός που το 1926 ονομάζει το γλυκό «τάρτα των δεσποινίδων Τατέν», κοινώς ονομαζόμενη σήμερα τάρτα τατέν. Σερβίρεται ζεστή, με κρέμα γάλακτος ή έναν βόλο παγωτό βανίλια. Τα μήλα θαυματουργούν ακόμα και ανάποδα!

Δείτε τη συνταγή εδώ!

* πηγή: Επεξηγηματική ετικέτα του Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης Lonsle Saunier.