Στον πρώτο όροφο, οι καταναλωτές μπαίνουν στο μαγικό κόσμο του…ροζ, με τις αμέτρητες κούκλες, τα πολύχρωμα αξεσουάρ και τις οικιακές συσκευές σε μικρογραφία. Έναν όροφο πιο πάνω, κυριαρχούν οι γαλάζιες συσκευασίες, με τα αυτοκίνητα, τα όπλα και τις κατασκευές. Μια βόλτα στα περισσότερα καταστήματα παιχνιδιών μόνο σε ένα συμπέρασμα μπορεί να οδηγήσει: Σήμερα τα παιχνίδια είναι πιο έμφυλα από ποτέ.
Οι γιορτές πλησιάζουν και σίγουρα έχει ξεκινήσει και ο…πονοκέφαλος για το ποιο δώρο θα αφήσει κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο ο «Αϊ Βασίλης». Και για να μη γελιόμαστε, αυτό που τα ίδια τα παιδιά ζητούν από τον Άγιο στο γράμμα τους είναι – 9 στις 10 φορές – κάποιο παιχνίδι. Ήδη, άλλωστε, οι εορταστικές διαφημίσεις παιχνιδιών έχουν κατακλύσει την τηλεόραση, βάζοντας το δικό τους λιθαράκι στις παιδικές επιθυμίες.
Κούκλα, λοιπόν, για το κορίτσι και αυτοκινητάκι για το αγόρι ή μήπως αυτή η επιλογή κρύβει…κινδύνους; Πωλούνται σε διαφορετικά τμήματα ή ακόμη και ορόφους, έχουν διαφορετικές συσκευασίες, με διαφορετικό χρώμα. Και το μήνυμα που περνάει είναι ένα: Υπάρχουν μόνο κοριτσίστικα και μόνο αγορίστικα παιχνίδια. Κι αυτό αυτόματα σημαίνει ότι κάποια παιχνίδια είναι απαγορευμένα για το άλλο φύλο.
Όπως σημειώνει η καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και πρόεδρος της Επιτροπής Φύλου και Ισότητας στο ΑΠΘ, Δήμητρα Κογκίδου, παρά το γεγονός ότι η ανισότητα των φύλων έχει μειωθεί τον τελευταίο αιώνα, τα έμφυλα στερεότυπα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο τόσο στο σχεδιασμό όσο και στην εμπορία των παιχνιδιών.
Από τη μία πλευρά όμορφες και καλοντυμένες- ξανθές ως επί το πλείστον-κούκλες, κουζίνες και σιδερώστρες σε παιδικό μέγεθος, σετ καλλυντικών και κατασκευής κοσμημάτων. Από την άλλη, τηλεκατευθυνόμενα αυτοκίνητα και μίνι μπουλντόζες, σετ μηχανικής και ρομποτικής, σπαθιά και μάσκες: «Τα προτεινόμενα παιχνίδια για αγόρια εμπεριέχουν δράση και κατασκευές, ενώ για τα κορίτσια φροντίδα και καλλωπισμό. Αυτή η επιλογή είναι επικερδής για τις επιχειρήσεις καθώς έχουν χωριστές αγορές, που καθεμία έχει τα δικά της διακριτά προϊόντα. Έχει, όμως, κοινωνικό κόστος καθώς η έμφυλη διχοτόμηση των παιχνιδιών βλάπτει κορίτσια και αγόρια», εξηγεί η κα Κογκίδου, η οποία είναι συγγραφέας του βιβλίου «Πέρα από το ροζ και το γαλάζιο».
Οι ειδικοί συμφωνούν σε ένα πράγμα: Το παιχνίδι είναι ένα σημαντικό ορόσημο ανάπτυξης και συμβάλλουν στον τρόπο, με τον οποίο εκείνα κατανοούν τον κόσμο. Όταν, όμως, τα παιχνίδια έχουν…φύλο, αυτό μπορεί να βλάψει τα παιδιά. «Για παράδειγμα, τα αγόρια συχνά δεν έχουν εμπειρίες με παιχνίδια που δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ανατροφής και οικιακής ευθύνης. Σε μια εποχή που υπάρχει μεγαλύτερος καταμερισμός της οικιακής φροντίδας και της ανατροφής των παιδιών, θα μπορούσαν να επωφεληθούν και τα αγόρια από τις εμπειρίες αυτές και έτσι να επιτευχθεί στην πράξη η συμφιλίωση της οικογενειακής και εργασιακής ζωής. Παράλληλα, όμως, θα μπορούσαν να αποκτήσουν πρώιμα ενδιαφέροντα και δεξιότητες που ενδέχεται να τα οδηγήσουν σε αντίστοιχα επαγγέλματα παροχής φροντίδας», σημειώνει η κ. Κογκίδου.
«Κοριτσίστικα» παιχνίδια, που έχουν σχέση με την όμορφη και ελκυστική εμφάνιση, προωθούν- όπως τονίζουν οι επιστήμονες- ένα συγκεκριμένο πρότυπο ομορφιάς, διδάσκοντας στα ανήλικα κορίτσια πόσο σημαντική είναι η εμφάνιση για την κοινωνική αποδοχή. «Αυτό μπορεί να θεωρηθεί επιζήμιο για τη διαμόρφωση των στόχων της ζωής τους και τις μελλοντικές προοπτικές τους, τόσο στην προσωπική, όσο και στην επαγγελματική τους ζωή».
Και έρχεται ακόμη ένα ερώτημα για τους γονείς: Μπορεί ένα παιχνίδι να επηρεάσει τη σχολική πορεία του παιδιού; Κι όμως μπορεί, σύμφωνα με τους παιδαγωγούς. Είναι χαρακτηριστικό πως τα αγόρια είναι σαφώς πιο εξοικειωμένα με τις κατασκευές και την τεχνολογία μέσα από το παιχνίδι από πολύ νωρίς και άρα νιώθουν και πιο φιλικά για ορισμένους τομείς του αναλυτικού σχολικού προγράμματος, λέει η κ Κογκίδου. «Τα “αγορίστικα” παιχνίδια, τα οποία παροτρύνουν σε ανακαλύψεις, ανταγωνισμό και επίλυση προβλημάτων μπορεί να διευκολύνουν την ανάπτυξη μαθηματικών, μηχανικών και χωρικών δεξιοτήτων. Ένα παιχνίδι, βέβαια, δε θα διδάξει στα παιδιά πώς να γίνουν μηχανικοί, αλλά είναι πιθανό να προωθήσει θετικές στάσεις προς τη συγκεκριμένη επιστημονική περιοχή και να καταγραφεί από τα παιδιά ως μια ευχάριστη δραστηριότητα. Αυτό που τα παιδιά βρίσκουν διασκεδαστικό και ευχάριστο μπορεί τελικά να καθορίσει το τι θέλουν να κάνουν όταν μεγαλώσουν».
Αντίθετα, οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι τα παιχνίδια αποκλειστικά «για κορίτσια» δεν ενισχύουν το ενδιαφέρον των μαθητριών για την τεχνολογία, τις φυσικές επιστήμες ή τα μαθηματικά. Κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα να επηρεάζονται τόσο οι εκπαιδευτικές επιλογές όσο και ο επαγγελματικός τους προσανατολισμός. «Για παράδειγμα, για να επιλέξει μια γυναίκα καριέρα στον κλάδο Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών ή κάποια άλλη καριέρα σε αντίστοιχους κλάδους, θα βοηθούσε αν ως μικρό κορίτσι είχε παίξει, ενθουσιαστεί, πειραματιστεί με αντίστοιχα παιχνίδια έτσι ώστε να μπορεί να φανταστεί τον εαυτό της σε ένα ανάλογο επάγγελμα», σημειώνει η κ Κογκίδου.
Κινήματα κατά του έμφυλου διαχωρισμού των παιχνιδιών
Γονείς, εκπαιδευτικοί και οργανώσεις σε όλο τον κόσμο εδώ και περίπου μία δεκαετία έχουν ξεκινήσει να αμφισβητούν αυτόν τον διαχωρισμό στα παιχνίδια, όσο φυσιολογικός και δεδομένος κι αν φαίνεται στους περισσότερους. Άλλωστε, το πόσο έχει… ριζώσει αυτός ο παιχνιδο-διαχωρισμός, μπορεί εύκολα να το διαπιστώσει κανείς αρκεί να πει πως το δώρο που επέλεξε για το κορίτσι είναι ένα τηλεκατευθυνόμενο αυτοκίνητο ή αντίστοιχα το δώρο για το αγόρι είναι ένα σετ με αξεσουάρ κουζίνας.
Πρωτοπόρος στον… αγώνα κατά της έμφυλης διάκρισης αναδεικνύεται η Μεγάλη Βρετανία. Το 2008 ξεκίνησε η καμπάνια «Pink stinks» («Το ροζ είναι άθλιο») ως μία απάντηση στα ροζ μηνύματα που κρύβουν τα προϊόντα, το μάρκετινγκ και τα μέσα για τα μικρά κορίτσια. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν, σκοπός τους είναι να αντιστρέψουν αυτήν την όλο και αναπτυσσόμενη τάση. Τέσσερα χρόνια αργότερα, μία ομάδα γονέων δημιούργησε την οργάνωση «Let Toys Be Τoys» («Άσε τα παιχνίδια να είναι παιχνίδια»). Οι πρωτοβουλίες της, μάλιστα, για να σταματήσει αυτός ο αυστηρός διαχωρισμός ανάμεσα σε «κοριτσίστικα» και «αγορίστικα» παιχνίδια, έκαναν ακόμη και μεγάλες εταιρείες παιχνιδιών να λάβουν υπόψιν το δυναμικό αυτό κίνημα.
Αντίστοιχα, και στην Αυστραλία, το 2013 δημιουργήθηκε η οργάνωση «Play Unlimited», η οποία κατάφερε να μεταπείσει εμπόρους να χρησιμοποιούν ουδέτερο ως προς το φύλο μάρκετινγκ και να παρουσιάζουν τα παιχνίδια, έτσι ώστε να ενθαρρύνουν όλα τα παιδιά να τα εξερευνήσουν, χωρίς γαλάζιες και ροζ πινακίδες σήμανσης.
Πάντως, και στη χώρα μας-παρόλο που ο αυστηρός διαχωρισμός των παιχνιδιών συνεχίζεται σε έντονο βαθμό-γίνονται προσπάθειες από μερικές εμπορικές εταιρείες, προκειμένου η προώθηση των προϊόντων τους να είναι όσο το δυνατόν πιο ουδέτερη ως προς το φύλο.
Έμφαση στην ηλικία και τα ενδιαφέροντα του παιδιού
Πείτε όχι στο ροζ και το γαλάζιο και δώστε έμφαση σε αυτό που χρειάζεται το παιδί: Αυτή τη συμβουλή δίνουν οι ειδικοί για την επιλογή του παιχνιδιού. Όπως εξηγούν, το καλύτερο που έχουν να κάνουν είναι να προτιμούν τα παιχνίδια εκείνα που είναι ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, τα ενδιαφέροντά του αλλά και την παιδαγωγική του χρησιμότητα. Είναι, λοιπόν, ιδιαίτερα σημαντικό να επιλέγονται παιχνίδια, τα οποία εξασκούν δεξιότητες, καλλιεργούν τη μνήμη και την αντίληψη και κυρίως βοηθούν το παιδί να σκεφτεί και να δημιουργήσει.
«Όλα τα παιχνίδια για όλα τα παιδιά»
Ισότητα των φύλων και μέσω του παιχνιδιού, αυτό επιχειρείται από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων (Γ.Γ.Ι.Φ.) με τον μαθητικό διαγωνισμό «Όλα τα Παιχνίδια για Όλα τα Παιδιά». Πρόκειται για διαγωνισμό που απευθύνεται σε μαθητές και μαθήτριες σχολείων της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, με κύριο σκοπό την ευαισθητοποίησή τους στο ζήτημα της ισότητας των φύλων, μέσα από τη δημιουργία πρωτότυπων ψηφιακών έργων. Μέσω του διαγωνισμού, αναδεικνύεται η σημασία των έμφυλων στερεοτύπων ως προς τον σχεδιασμό, την εμπορία των παιχνιδιών και συνακόλουθα στην επιλογή και τον τρόπο χρήσης τους. Οι μαθητές – μαθήτριες θα πρέπει να υποβάλλουν τα έργα τους έως τις 26 Μαρτίου του 2017.
