To Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης τίμησε τη δημιουργό Σοφία Ζαραμπούκα, αναγορεύοντάς την Επίτιμη Διδακτόρισσα του Τμήματος, την Τετάρτη 9 Νοεμβρίου 2022, σε τελετή που πραγματοποιήθηκε στη Φιλοσοφική Σχολή.

H Σοφία Ζαραμπούκα γράφει και εικονογραφεί βιβλία για παιδιά εδώ και 45 χρόνια. Σπούδασε ζωγραφική και θέατρο στην Ελλάδα. Οι δάσκαλοι που την επηρέασαν είναι η Έλλη Γιωτοπούλου, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Τάσσος και ο Κάρολος Κουν. Στην Αμερική σπούδασε γραφικές τέχνες και εικονογράφηση. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, εργάστηκε στις εκδόσεις του Γραφείου Δοξιάδη, δίδαξε αισθητική του εντύπου στο Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο και σχεδίασε σκηνικά και κοστούμια για το Θέατρο Τέχνης. Το πρώτο παιδικό βιβλίο της, Στο δάσος, εκδόθηκε από τη Νανά Καλλιανέση το 1975, λίγους μήνες μετά την πτώση της χούντας και την επάνοδο της δημοκρατίας στην Ελλάδα και είναι ένα αλληγορικό παραμύθι με θέμα τη δικτατορία. Έκτοτε, έχει δημιουργήσει 80 βιβλία για παιδιά και τα θέματά της είναι πάντα επίκαιρα, αν και βασίζονται σε διασκευές από την αρχαία γραμματεία. Οι σειρές «Μυθολογία» (12 βιβλία), «Επικά» (Ομήρου Οδύσσεια, Ομήρου Ιλιάδα, Ο Μεγαλέξανδρος, Η Αργοναυτική Εκστρατεία), «Αριστοφάνης» (Πλούτος, Ειρήνη, Λυσιστράτη, Βάτραχοι, Όρνιθες), όπως και το Επανάσταση 1821 έχουν αγαπηθεί από μικρούς και μεγάλους. Πολλά βιβλία της έχουν εκδοθεί και στο εξωτερικό. Βραβεύθηκε για τη Λυσιστράτη στην Έκθεση Βιβλίου της Λειψίας. Η Ακαδημία Αθηνών της απένειμε δύο φορές το «Βραβείο Ουράνη», το 1982 για το σύνολο του έργου της και το 2022 για το βιβλίο της Επανάσταση 1821 (Εκδόσεις Πατάκη).

Από το πρώτο της βιβλίο, η Σοφία Ζαραμπούκα ξεχώρισε. Το Στο δάσος είναι ένα από τα αρτιότερα παιδικά βιβλία, κειμενικά και εικονογραφικά, για τη δημοκρατία, τις σχέσεις εξουσίας και την κοινωνική οργάνωση […] χωρίς φτιασίδια και με συγκεκριμένη πλοκή που στηρίζεται σε 2-3 γεγονότα και όχι σε καταιγισμό, μαγεύει, φωτίζει, αναδεικνύει σε λίγα λόγια τη σύντομη ιστορία δόμησης όλων των κοινωνιών. Ξεχωριστή στιγμή, τα όσα δήλωσε η ίδια όταν έγιναν οι νέες εκδόσεις των σειρών ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ και ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ από τις Εκδόσεις Πατάκη: «Αισθάνθηκα την ανάγκη να ανανεώσω την παλιά εικονογράφηση των βιβλίων, γιατί τα χρόνια πέρασαν (40 από την πρώτη έκδοση) και είναι άλλες οι προσλαμβάνουσες και οι αναφορές των σημερινών παιδιών. Σχεδιάστηκαν περίπου 200 νέες σελίδες που κοσμούν τη σειρά των βιβλίων “ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ 1-12” που κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ. Σ’ αυτή την εικονογράφηση τα περισσότερα θέματα αναφέρονται σε αρχαία έργα τέχνης, αγγεία, γλυπτά κτλ. Τα παιδιά συνδέονται με τα σχέδια των βιβλίων, τα αντιγράφουν και μένουν χαραγμένα στη μνήμη τους. Εμμέσως οι εικόνες αυτές φιλοδοξούν να δημιουργήσουν μια οικειότητα με το λαμπρό παρελθόν μας. Για το μελαγχολικό παρόν μας προσφέρονται χρώματα, αστεία και διασκεδαστικές υπερβολές. Στις τελευταίες σελίδες κάθε βιβλίου προτείνονται παιχνίδια βασισμένα σε μουσειακό υλικό. Από κοντά και ο “ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ” επανεκδίδεται σε νέα μορφή, με τα έργα ΠΛΟΥΤΟΣ, ΕΙΡΗΝΗ, ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ, ΒΑΤΡΑΧΟΙ, ΟΡΝΙΘΕΣ, με ενσωματωμένη τη θεατρική διασκευή κάθε έργου, μια και η πείρα έδειξε ότι μετά το διάβασμα αυτά τα έργα καταλήγουν στη θεατρική σκηνή του σχολείου». Όμως, τόνισε η Καθηγήτρια του ΤΕΠΑΕ του ΑΠΘ Μένη Κανατσούλη, η απογείωση με τη θεματική των Μουσείων βρίσκεται στο τελευταίο της βιβλίο, Περιπέτειες στο Μουσείο της Ακρόπολης (Εκδόσεις Πατάκη, 2021). Μαζί με 4 παιδιά και μια μισο-αόρατη γάτα επισκεπτόμαστε το Μουσείο και μέσα από τα δικά τους μάτια «διαβάζουμε» τα αγάλματα. Έτσι, το ένα κορίτσι θα ξεχωρίσει το άγαλμα του Μοσχοφόρου «για το μοσχαράκι του που είναι σαν αληθινό, πολύ όμορφο και μικρούλι, ενώ αυτόν που το κουβαλάει τον βρίσκει αντιπαθητικό και ούτε θέλει να σκέφτεται ότι το πάει για θυσία». Πόσο όμορφα περνάει η φιλοζωική αντίληψη, αλλά και η γνωριμία με τα ήθη της αρχαιότητας. Ή πόσο απλά αλλά ουσιαστικά δικαιώνεται η προσωπικότητα της γυναίκας, με την επιλογή του αγοριού που διαλέγει το άγαλμα της Αθηνάς «γιατί νίκησε τον Ποσειδώνα» και «γιατί του αρέσουν οι μαχητικές γυναίκες». Η εικονογράφηση αξιοποιεί σε ασπρόμαυρο αγγεία, γλυπτά και αγάλματα του Μουσείου, ενώ τα χρώματα περισσεύουν στην ταυτόχρονη παράθεση των τεσσάρων παιδιών και της δράσης τους. Διακειμενικότητα, διεικονικότητα, αυτοαναφορικότητα σε παλαιότερα βιβλία της, αρχιτεκτονικό σχέδιο υποστηρίζουν μια πολύμορφη αφήγηση, με κείμενο και λόγια, για παιδιά. Και ποια είναι αυτά τα λόγια; Σε παλαιότερη συνέντευξή της, στην ερώτηση της δημοσιογράφου «Τι θα έλεγε η Σοφία Ζαραμπούκα στα παιδιά σήμερα;» η απάντησή της μένει πάντα ίδια:

«Όλη την αλήθεια. […] Είναι η αγαθότητα που προηγείται, η αγαθότητα που έπεται, και όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας και δεν είναι καθόλου αγαθά!»

Έχουν πει για τη Σοφία Ζαραμπούκα: 

«Η Σοφία Ζαραμπούκα ενσάρκωσε όχι απλά μια ανανέωση, αλλά κάτι περισσότερο. Μια τομή στο εικονογραφημένο βιβλίο. Στις ζωγραφιές της, το απλό γίνεται σπουδαίο, το φτωχό υλικό φαντάζει ζάπλουτο, το λιτό αναδείχνεται λαμπερό, πάντα απέριττα και καίρια». Ρένα Σιβροπούλου, αναπλ. καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Παν/μίου Δυτ. Μακεδονίας.

«Κάθε έργο της και ένας σταθμός στην παιδική λογοτεχνία». Δόμνα Κακανά, Κοσμητόρισσα της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ

«Η Σοφία Ζαραμπούκα αντιμετωπίζει τα παιδιά ως ισότιμους συνομιλητές. Φέρνει στα μέτρα τους τα υπέροχα πράγματα του πολιτισμού των ενηλίκων (την αρχαία κωμωδία και την τραγωδία, το θέατρο του Κουν, τον Όμηρο, τα μουσεία του κόσμου) για να τα χαρούν και να τα καταλάβουν. Αλλά φέρνει επίσης στα μέτρα τους πράγματα πολύ πιο σκοτεινά, όπως τις ασχήμιες της καθημερινής ζωής και της ιστορίας, και τους δείχνει χαμογελώντας ενθαρρυντικά πώς να τις διακρίνουν και πώς να αντιστέκονται. Το έργο της αντέχει σε αναγνώσεις κι επαναναγνώσεις από διαφορετικές γενιές ανθρώπων». Αλεξάνδρα Ζερβού, καθηγήτρια Παιδικής Λογοτεχνίας και Κλασικής Φιλολογίας στο Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Κρήτης

«Το εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο ανέδειξε σπουδαίους τεχνίτες, όπως η Σοφία Ζαραμπούκα, που με τις εικόνες τους και μόνο απευθύνονται στα πιο μικρά παιδιά και συμβάλλουν στη μετέπειτα σταθερή σχέση βιβλίου και ανθρώπου, δηλαδή στη φιλαναγνωσία».
Κυριάκος Ντελόπουλος, βιβλιοθηκονόμος, μελετητής.