«Η τριών χρονών κόρη μου έσκισε τη ζωγραφιά του αδερφού της. Το έκανε επίτηδες και με σκοπό να τον εκδικηθεί». Πολλοί γονείς πιστεύουν ότι πρέπει να διαχειριστούν τέτοιες ενέργειες με άμεση πειθαρχεία. Για παράδειγμα με μια τιμωρία ή κάποιου είδους συνέπεια έτσι ώστε να δώσουν ένα μάθημα. Τις στιγμές που νιώθουμε να πιεζόμαστε, πέφτουμε στην παγίδα και το σκεφτόμαστε κι εμείς. Βέβαια έχουμε δει ότι τέτοια μέτρα δε βοηθούν τα παιδιά να συμπεριφέρονται καλύτερα. Αλλά υπάρχουν θετικές στρατηγικές που το κάνουν. Αντί να βάλουμε τιμωρία, μπορούμε να κάνουμε κάτι άλλο. Ο έλεγχος και οι συνέπειες τείνουν να κάνουν τη συμπεριφορά ενός παιδιού χειρότερη. Αυτό συμβαίνει γιατί τα παιδιά δεν αντιδρούν θετικά σε αρνητικές εμπειρίες και ανένδοτες τιμωρίες. Όταν τα παιδιά αρχίζουν να νιώθουν ότι προσπαθείς να τα ελέγξεις, είτε υποχωρούν είτε αντιδρούν ακόμα περισσότερο.

Τι συμβαίνει, όμως, όταν επιλέγουμε τον έλεγχο και την τιμωρία αντί για την καθοδήγηση;

Όταν απαντούμε με τρόπους που απομακρύνουν, ντροπιάζουν ή πονούν, είναι πολύ πιο πιθανό να δούμε το παιδί μας να:

• Εγκαταλείπει (κοιτάζει αλλού, παγώνει).
• Νιώθει ντροπιασμένο.
• Θυμώνει (ανταποδίδει, χτυπά, φτύνει).
• Τρομάζει (κλαίει, φωνάζει).
• Κλείνεται στον εαυτό του (αποστρέφεται την οπτική επαφή, κρύβεται).
• Γίνεται νευρικό (χαζογελά, προσπαθεί να φύγει, χτυπά τα δάχτυλά του ή αντικείμενα μεταξύ τους).

Η καθοδήγηση βοηθά τα παιδιά να τα πάνε πολύ καλά, με έναν τρόπο που ο έλεγχος δε μπορεί. Όταν τα παιδιά συμπεριφέρονται άσχημα, αυτό που πιθανότατα εύχεσαι είναι να μάθουν να συμπεριφέρονται με έναν διαφορετικό ή καλύτερο τρόπο. Ο τελικός στόχος δεν είναι απλά να σταματήσεις την κακή συμπεριφορά. Είναι να βοηθήσεις το παιδί σου να μάθει να λειτουργεί καλύτερα. Αυτό μπορεί να σημαίνει μια πιο αποδεκτή κοινωνικά συμπεριφορά ή μια επιλογή που συμφωνεί με τις αξίες και τα όρια της οικογένειας. Αυτό που χρειάζεται το παιδί σου, ανεξάρτητα από το πως συμπεριφέρεται, είναι η θετική, ευγενική και ξεκάθαρη καθοδήγησή σου.

Είναι αυτές μερικές από τις συμπεριφορές που περιμένεις από το παιδί σου;

• Πώς να διαχειριστεί το χρόνο του όταν βαριέται χωρίς να ζητά συνεχώς την προσοχή σου.
• Πώς να ξεπεράσει μια διαμάχη χωρίς να χτυπά ή να δαγκώνει.
• Να γνωρίζει πως να μοιράζεται και να περιμένει τη σειρά του χωρίς να αρπάζει.
• Να διαχειρίζεται το θυμό και την πίεση χωρίς να γίνεται ευαίσθητο.
• Να ακολουθεί απλές οδηγίες όπως «σε παρακαλώ ετοιμάσου για ύπνο» ή «σε παρακαλώ μάζεψε τα παιχνίδια σου»?

Όλες αυτές οι συμπεριφορές συνδέονται με τον αυτοέλεγχο, που σημαίνει το παιδί να είναι ικανό να αντιδρά κατάλληλα σε δύσκολες καταστάσεις (δηλαδή να συμπεριφέρεται «καλύτερα»), να κάνει σωστές επιλογές και να λύνει τα προβλήματά του μόνο του.

Να μια μεγάλη αλήθεια για τον αυτοέλεγχο:

Οι ενήλικες παλεύουν με τον αυτοέλεγχο αρκετά. Επειδή πραγματικά δεν είναι εύκολο να το καταφέρεις… ειδικά όταν υπάρχει άγχος. Αν έχετε ποτέ φωνάξει από την πίεση, χτυπήσατε μια πόρτα, κλείσατε το τηλέφωνο με βιασύνη ή είπατε κάτι που αργότερα μετανιώσατε, έχετε έρθει αντιμέτωπος με τον αυτοέλεγχο. Οπότε γιατί περιμένουμε από τα παιδιά μας τόσα πολλά, ενώ είναι τόσο μικρότερά μας και ακόμα μεγαλώνουν;

Τι βοηθά και τι όχι τα παιδιά να μάθουν  να συμπεριφέρονται με αυτοπειθαρχία;

Η τιμωρία και οι συνέπειες δεν ενθαρρύνουν τον αυτοέλεγχο. Για παράδειγμα, όταν το κοριτσάκι έσκισε τη ζωγραφιά του αδερφού της, η τιμωρία δε θα βοηθούσε καθόλου. Το να κάθεται στη γωνία και να νιώθει θυμωμένη και πιθανότατα ντροπιασμένη δε θα διόρθωνε τα συναισθήματά της ούτε και θα επανέφερε τη φωτογραφία. Ακόμα, δε θα τη μάθαινε πως να διαχειρίζεται την απογοήτευσή της ή το πως να τα βρίσκει με τον αδερφό της. Παρά το γεγονός ότι η θετική στάση στην ανατροφή των παιδιών έχει πολλούς τρόπους με τους οποίους ενθαρρύνει τη συνεργασία και μειώνει τις διαμάχες, τα βασικά για να βοηθήσεις ένα παιδί να συμπεριφέρεται καλύτερα μπορούν να συνοψιστούν στις παρακάτω 4 βασικές αρχές:

• Να παρέχεις καθοδήγηση που ενθαρρύνει το παιδί να μάθει.
• Να επιτρέπεις στο παιδί να είναι μέρος της λύσης.
• Να αποδέχεσαι ότι όλα τα συναισθήματα είναι έγκυρα.
• Να καθοδηγείς με σεβασμό και άνευ όρων αγάπη.

Εάν συνεχώς προσεγγίζουμε το παιδί μας έχοντας αυτές τις αρχές στο μυαλό, όσο θα μεγαλώνουν θα μαθαίνουν. Θα μαθαίνουν να συνεργάζονται με άλλους, να λύνουν προβλήματα, να δέχονται την ευθύνη για τα συναισθήματά τους και τις αποφάσεις τους. Το να μαθαίνουν είναι μια διαδικασία και η αλήθεια είναι ότι δεν είναι τόσο γρήγορη όσο όταν μετράς 1, 2, 3 ή όταν τα βάζεις στη γωνία, αλλά είναι μια διαδικασία η οποία σέβεται τις ανάγκες του παιδιού μας που αναπτύσσεται, μια διαδικασία που πλάθει τις αξίες που επιθυμούμε να δούμε καθώς τα παιδιά μας μεγαλώνουν και πάνω απ’ όλα είναι μια διαδικασία που διευκολύνει την ανάπτυξη της αυτοπειθαρχίας – δηλαδή την ικανότητα να επιλέγεις να συμπεριφέρεσαι όμορφα.

Οπότε, όταν αυτή η ζωγραφιά σκίστηκε, μπορούμε να καθίσουμε με το παιδί. Καθόμαστε εκεί για να δείξουμε πίστη στην ικανότητα του να λύσει το ζήτημα.

Φυσικά, το μάθημα αυτό δεν έγινε από τη μια μέρα στην άλλη. Είναι μια διαδικασία στην οποία προσφέρεις καθοδήγηση, χρησιμοποιήσεις εργαλεία όπως το να αφιερώνεις χρόνο, το να ακούς σκεπτικός, να αποδέχεσαι συναισθήματα και να ενθαρρύνεις την επίλυση προβλημάτων και να αποδέχεσαι τις ατέλειες.

Μερικές συμπεριφορές και επιλογές είναι πιο εύκολο να τις διαχειριστείς. Άλλες μη επιθυμητές συμπεριφορές σε μπερδεύουν, είναι δύσκολες και πολλές φορές ενοχλητικές. Αυτές χρειάζονται περισσότερη υπομονή, εξάσκηση και ξανά περισσότερη εξάσκηση και περισσότερη υπομονή. Αλλά αλήθεια αξίζει την προσπάθεια. Χρειάζεται εμπιστοσύνη και να πιστεύεις ότι το παιδί σου είναι πρόθυμο και ικανό να μάθει και να αναπτυχθεί.

Η καλύτερη συμπεριφορά χωρίς τιμωρία είναι πραγματικά εφικτή.

Η Παναγιώτα Μακρή είναι  Ψυχολόγος, MSc in Child Development και ανήκει στην εξειδικευμένη ομάδα του Εργαστηρίου Ψυχοκινητικής (Αναπαύσεως 18, Βριλήσσια | Τ 210 8 100 508)