Όταν ήμουν μικρή, το Πάσχα του 1985, ο παππούς μου μου είχε χαρίσει ένα ξύλινο κόκκινο αβγό. Το φύλαγα κάθε χρόνο, ως τα 8 μου, μέσα σε ένα συρτάρι και κάθε Πάσχα εξολόθρευα τα αβγά των μεγάλων που κάναν τάχα τους έκπληκτους, διασκεδάζοντας με τις παιδικές μου γκριμάτσες. Είχα ξεχάσει το αβγό αυτό μέχρι την ημέρα που άκουσα την ιστορία μιας μητέρας και της εξάχρονης κόρης της.
«Το αβγό μου είναι το πιο δυνατό», είπε το κοριτσάκι και άρχισε να τσουγκρίζει με όλους τους συγγενείς και φίλους στο τραπέζι μέχρι που έφτασε στη θέση της μαμάς.
«Θα σου σπάσω το αβγό!» χαμογέλασε με πονηριά.
«Όχι, δεν θα σπάσεις το αβγό της μανούλας, η μανούλα δεν παίζει».
Το κοριτσάκι επέμεινε. Ίσως φέτος να την κατάφερνε, γιατί η μητέρα δεν τσούγκριζε ποτέ αβγά! Πράγματι, με την επιμονή της μικρής, η μητέρα πήρε ένα αβγό στο χέρι. Η μικρή έβαλε όλη της τη δύναμη κι της το έσπασε.
«Έχεις το τυχερό αβγό!» της είπαν όλοι. Η δε μητέρα έκανε πως έκλαιγε που η μικρή τα κατάφερε να σπάσει και το δικό της.
«Έχω το τυχερό αβγό ή το αβγό μου είναι κακό;» διερωτήθηκε η μικρή και άρχισε να αισθάνεται έναν κόμπο στο κέντρο της κοιλιάς. Είχε καταφέρει να νικήσει το αβγό της μαμάς. Την έκανε να παίξει ενώ εκείνη δεν ήθελε. Και αν τα κατάφερνε να τη νικήσει και σε άλλα;
Το κοριτσάκι άρχισε να κλαίει και να ζητά συγγνώμη από τη μαμά, που, δίχως να το θέλει, είχε αντιδράσει με τέτοιον τρόπο που (λόγω της αναπτυξιακής φάσης που περνούσε το παιδί της) είχε δημιουργήσει μια τεράστια παρεξήγηση. Το κοριτσάκι ηλικιακά βρισκόταν στη φάση του ανταγωνισμού με τη μητέρα του σε μια προσπάθεια να μεγαλώσει, νικώντας την και ξεπερνώντας την  και (όλα αυτά ασυνείδητα) τρόμαξε με τη δύναμη του αβγού της. Κυρίως, όμως, αισθάνθηκε μεγάλη ενοχή όταν η μητέρα προσποιήθηκε πως έκλαιγε. Το «κλάμα» κράτησε για κάμποσο και μετά η μαμά συνέχισε να προσποιείται πως είναι μουτρωμένη· όμως, το κοριτσάκι το βίωνε ως αληθινό.
Αυτήν την ανάμνηση τη διαδέχτηκαν και άλλες, με μικρά ή μεγάλα μουτρώματα, με μικρές ή μεγάλες σκηνές δράματος, και καθώς το κοριτσάκι μεγάλωνε και διέσχιζε το κατώφλι της εφηβείας, η μαμά, αρκετά φροντιστική κατά τα άλλα, ερχόταν κάποιες φορές σε ρήξη μαζί της. Όμως, κάπως έβρισκαν τον τρόπο στο τέλος της μέρας να ισορροπούν. Η μαμά προσπαθούσε πολύ και το κορίτσι το αισθανόταν μέσα του. Κι όταν το κορίτσι είχε πια μετρήσει ήλιους δεκαπέντε χρόνων και η μαμά φεγγάρια μισού αιώνα, Μεγάλο Σάββατο, κατά τη διάρκεια της καθιερωμένης εκδρομής στο χωριό, η μαμά το φώναξε στην κουζίνα. «Θέλω να σου πω μια ιστορία», είπε και έβαλε μπροστά της ένα κουτί. «Άνοιξε το». Το κορίτσι το άνοιξε, βρήκε μέσα ένα ξύλινο κόκκινο αβγό και άκουσε απορημένη την αφήγηση…

Μια ιστορία από το παρελθόν
«Πριν από πολλά χρόνια, όταν ήμουν μικρή, η μαμά μου κάθε Πάσχα νικούσε στο τσούγκρισμα των αβγών, ώσπου μια μέρα ο μπαμπάς μου μου έδωσε από το ξύλινο αβγό και μου είπε πως αυτό θα είναι το τυχερό μου, με αυτό θα κερδίζω πάντα», αναστέναξε η μητέρα και συνέχισε. «Εκείνο το Πάσχα πράγματι τους κέρδισα όλους, με το ξύλινο αβγό μου, ήμουν μικρή, 10 χρονών και ήμουν πολύ χαρούμενη και η μαμά μου ήταν, αλλά έκανε τη μουτρωμένη και μου είπε πως θα φύγει, αφού εγώ ήμουν πλέον τόσο δυνατή και της είχα πάρει την πρωτιά. Είχα αισθανθεί έναν κόμπο στο στομάχι και θυμάμαι να αναρωτιέμαι μήπως την είχα στεναχωρήσει πολύ», δάκρυσε η μητέρα.
«Εκείνη τη χρονιά ήταν που, επιστρέφοντας από το χωριό το Πάσχα, η γιαγιά σου έφυγε πράγματι για μήνες, γιατί έπρεπε να νοσηλευτεί και μέσα στο σπίτι μας παραμόνευε ο φόβος πως θα χάναμε για πάντα εμείς εκείνη και εκείνη το μυαλό της. Θυμάμαι ακόμα την ημέρα που πήρα το ξύλινο αβγό και το έβαλα σε αυτό εδώ το κουτί. Είχα ακούσει πως αν πας στη θάλασσα και προσευχηθείς, η προσευχή θα πιάσει. Πήγα και ζήτησα συγγνώμη από τον Θεό και από τον ουρανό και από τα αστέρια. Υποσχέθηκα να μην τσουγκρίσω ποτέ ξανά αβγό, αρκεί να επιστρέψει η μαμά μου. Ήμουν μικρούλα και οι προσευχές μου ήταν όλες υποσχέσεις ανταλλαγής. Έλεγα ξανά και ξανά “Θεέ μου, ας μη νικήσω ποτέ ξανά σε τίποτα, αρκεί να μη χάσω τη μαμά μου”. Από εκείνη την ημέρα ήμουν το πιο καλό παιδί του κόσμου, δεν τη στεναχώρησα ποτέ όσο ζούσε, δεν της έφερνα αντίρρηση, ούτε καν όταν τα λόγια και οι πράξεις της ήταν βασανιστικές! Όμως, θέλω τώρα που μεγάλωσες να σου εξομολογηθώ πως δυσκολεύτηκα πολύ, και δυσκολεύτηκα πολύ και με σένα. Έτρεμα μην πάθω ό,τι και εκείνη και περάσεις την αγωνία που πέρασα. Έτρεμα μην πάθει κάτι η μια ή η άλλη. Έτρεμα στη σκέψη πως θα τα τσουγκρίζαμε και θα σταματούσαμε να υπάρχουμε, όπως μας είχα μέσα στο μυαλό μου. Είναι χρόνια τώρα που προσπαθώ να δουλέψω μέσα μου όλο αυτό που με έχει στιγματίσει. Ξέρεις πως κάνω θεραπεία, πως μιλώ με άλλους γονείς σε ομάδες γονέων. Νομίζω πως ήρθε η ώρα να σου πω πως είμαι έτοιμη να σου δώσω το τυχερό αβγό. Δεν φοβάμαι πια τη δύναμή του. Δεν φοβάμαι τη δύναμή μου, αλλά ούτε και τη δική σου».
Το κορίτσι αγκάλιασε τη μητέρα του και ένας μεγάλος κόμπος λύθηκε· ήταν εκεί δεμένος για χρόνια, σαν εκείνους τους ναυτικούς, που κρατούν γερά δεμένα τα πλοία στα λιμάνια. Τώρα πια, το κορίτσι ήταν ελεύθερο να πλεύσει στα ύδατα της ζωής, κρατώντας σφιχτά στα χέρια της το τυχερό αβγό.

Μητρική επάρκεια
Οι δυσκολίες, οι διακυμάνσεις και οι παρανοήσεις είναι από τα βασικά στοιχεία της σχέσης κάθε παιδιού με τους γονείς του, ανακατεμένα με τα βιώματα, τις αναμνήσεις και τις αισθήσεις των εμπλεκόμενων. Όποιες κι αν είναι οι δυσλειτουργίες και οι συγκρούσεις, η σχέση γονέα-παιδιού είναι, ή θα έπρεπε να είναι σε μεγάλο βαθμό, ανακουφιστική και υποστηρικτική. Η επαρκής μητέρα αποκαλύπτει στο παιδί την πολύπλευρη ανθρώπινη διάστασή της. Η επαρκής μητέρα δεν είναι τέλεια. Η τέλεια μητέρα, αν υποθέσουμε πως υπάρχει, θα ήταν με βεβαιότητα ανεπαρκής, διότι θα κάλυπτε όλες τις ανάγκες του παιδιού της, εμποδίζοντάς το να αναπτύξει οποιονδήποτε μηχανισμό ανάπτυξης και προσαρμογής.
Η μητέρα της ιστορίας είναι μια γυναίκα που έχει προσπαθήσει πολύ. Έχει προσπαθήσει να αποδεχτεί τα βιώματά της, να γνωρίσει τον εαυτό της, να διερωτηθεί για τη σχέση της με τη δική της μητέρα και με την κόρη της. Η διαδρομή της αυτή, με όχημα πολλές ερωτήσεις απευθυνόμενες στον εαυτό της, της έδωσε την ταυτότητα της επαρκούς μητέρας. Είχε μάθει από μικρή να δίνει προτεραιότητα στις ανάγκες της μητέρας της, λόγω του τραυματικού συμβάντος που είχε βιώσει, λόγω της ψυχικής ασθένειας που τη βασάνιζε. Φρόντιζε από μικρή να διατηρεί μια αρμονική σχέση μαζί της, περιορίζοντας τα συναισθήματά της.
Η φαινομενική ωριμότητα ενός παιδιού μπορεί να του στερήσει τη δυνατότητα να εξερευνήσει τον εαυτό του, όμως, ευτυχώς, στο ψυχικό γενεαλογικό δέντρο τούτων εδώ των γυναικών φαίνεται, πέρα από το τραυματικό γεγονός που πέρασε η γιαγιά του κοριτσιού, να ανθίζει και ο καρπός της μητρικής επάρκειας. Πώς αλλιώς η μητέρα θα κατανοούσε ότι κάτι δεν λειτουργεί καλά;  Πώς αλλιώς θα αντιλαμβανόταν ότι επαναλαμβάνεται κάτι μη λειτουργικό;

Προσπάθεια για επανόρθωση
Όλοι οι άνθρωποι έχουμε τη δυνατότητα να προσπαθήσουμε να επανορθώσουμε και τελικά να επανορθωθούμε, αρκεί να καταλάβουμε τι είναι αυτό που δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε. Το πρέπει είναι διαφορετικό για τον καθένα μας.  Ως γονείς, συχνά μπορούμε να αντιληφθούμε αυτό το πρέπει σε σχέση με το παιδί μας και τη συμπεριφορά του καθώς μεγαλώνει. Συχνά, τονίζω στους γονείς πως τα παιδιά φέρουν το σύμπτωμα της οικογένειας και αυτή μου η φράση, αν και αρχικά τρομάζει, στη συνέχεια οδηγεί σε σημαντικές συνειδητοποιήσεις και τελικά επανορθωτικές κινήσεις από μέρους τους.
Σε κάθε φάση της ζωής, προσπαθούμε να κατανοήσουμε τον τρόπο που μας μεταχειρίζονται οι άνθρωποι που είναι σημαντικοί για εμάς και προσπαθούμε να τοποθετούμε όσα κάνουν σε ένα πλαίσιο που θα μας επιτρέψει να καταλάβουμε με ποιον τρόπο ό,τι κάνουν και λένε έρχεται ως απάντηση σε ό,τι λέμε ή κάνουμε εμείς. Όταν κάποιος έχει βιώσει μια σειρά χαοτικών γεγονότων και δεν έχει καταφέρει να αποκωδικοποιήσει τις συμπεριφορές των σημαντικών άλλων σε τρυφερή ηλικία, τότε επιδίδεται σε αγωνιώδεις, μα μάταιες, προσπάθειες να καταλάβει κάτι δυσνόητο και απρόβλεπτο, τη συμπεριφορά ενός φροντιστή που δεν έχει ψυχική συνοχή. Προσεύχεται σε θεούς και δαίμονες, επικαλείται θαύματα, μπλέκει σε σχέσεις επικίνδυνες και πολλά άλλα. Όσο, όμως, δύσκολο κι αν έχει υπάρξει το παρελθόν μας, μια και δεν γίνεται να σβήσουμε την ιστορία μας, χρειάζεται να θυμηθούμε και να αναστοχαστούμε πάνω σε αυτήν. Τα δύσκολα βιώματα θα συνεχίσουν να υπάρχουν, αλλά, με προσπάθεια, μπορούμε να καταφέρουμε να απελευθερωθούμε από την εξουσία που έχουν πάνω μας.

Η μάχη με τον εαυτό μας και η ανθεκτικότητα
Η μητέρα του κοριτσιού έσπασε, κατά κάποιον τρόπο, έναν φαύλο κύκλο, χρησιμοποιώντας το τυχερό αβγό. Είπε: «Δεν φοβάμαι πια τη δύναμη του, δεν φοβάμαι να το έχεις εσύ». Παρόλο που είχε βουτήξει στον ρόλο του καλού παιδιού, μέσα της κυκλοφορούσε σαν φάντασμα ο ρόλος εκείνος της κόρης που θα νικήσει τη μητέρα. Για να βάλει ένα τέλος στη μάχη με τη μητέρα της, έπρεπε να κερδίσει τη μάχη με τον εαυτό της. Και τη στιγμή που κατάλαβε πως η μάχη δεν αφορούσε εκείνη και τη μητέρα της, αλλά είχε να κάνει με την ιστορία που τη διαμόρφωσε και τον καλύτερο δυνατό εαυτό της, τότε μπόρεσε να ανοίξει τα στενά όρια και να διευρύνει τον χώρο ανάμεσα σε εκείνη και τη δική της κόρη.
Η κατανόηση, η αντίληψη, πως τα συναισθήματα, οι σκέψεις και οι συνθήκες που μας υπονομεύουν έχουν προέλθει από τα δύσκολα βιώματα με τον σημαντικό άλλο είναι το πρώτο βήμα προς την ανθεκτικότητα. Ανθεκτικοί σαν ένα ξύλινο αβγό, λοιπόν, και τυχεροί, με μια ευχή: Την παιδική ανάμνηση και την επιθυμία της παντοδυναμίας, ας τη διαδεχτεί η ωριμότητα και η σοφία να αντέχουμε τις ματαιώσεις της ζωής. Ας αναζητήσουμε την αλήθεια μέσα μας και ας αφηγηθούμε μεγαλόφωνα τις ιστορίες μας, αντέχοντας τες, ώστε να βοηθήσουμε στη συνέχεια και τα παιδιά μας να ακονίσουν την αντοχή τους, για να ζήσουν μια υγιή, σωματικά και ψυχικά, ζωή.
Καλή Ανά(σ)ταση ψυχής!

Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγος-οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια.