Η εφηβεία είναι μια δύσκολη περίοδος τόσο για τα παιδιά, όσο και για τους γονείς. Τα παιδιά διέρχονται από πολλές αλλαγές, σωματικές, συναισθηματικές, ορμονικές, σεξουαλικές, διανοητικές και αντιμετωπίζουν προβλήματα, που μερικές φορές μοιάζουν ισοπεδωτικά. Σε πολλούς εφήβους, αυτή η πίεση μπορεί να προκαλέσει ψυχολογικές διαταραχές, κάποιες από τις οποίες είναι έως και απειλητικές για τη ζωή. Ας εξετάσουμε, λοιπόν, την ψυχική υγεία των εφήβων.

Βασικές συμβουλές προς τους γονείς:

• Διατηρούμε σταθερή, ανοιχτή και ειλικρινή επικοινωνία με τα παιδιά. Πρέπει να ξέρουν ότι μπορούν να μας μιλήσουν για τα πάντα. Τους μιλάμε για τις δικές μας εφηβικές εμπειρίες και αγωνίες. Χρειάζεται να καταλάβουν ότι δεν είναι μόνα και ότι οι ανησυχίες τους είναι αναμενόμενες
• Είμαστε πάντα σε εγρήγορση, όσον αφορά τις συμπεριφορές των εφήβων. Η ενήβωση είναι πράγματι μια διαδικασία μετάβασης και αλλαγών, όμως σοβαρές, δραματικές ή ξαφνικές αλλαγές στη συμπεριφορά των παιδιών μπορεί να υποκρύπτουν σοβαρά διανοητικά προβλήματα υγείας.

Σήματα κινδύνου 

• Υπερβολικά πολλές ώρες ύπνου, πέρα από τη συνηθισμένη εφηβική κόπωση, κάτι που ίσως σημαίνει κατάθλιψη ή χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών. Παρόμοια πρέπει να αξιολογείται η αϋπνία και γενικότερα οι διαταραχές του ύπνου
• Απώλεια αυτοεκτίμησης.
• Ξαφνική εγκατάλειψη ή αδιαφορία για ευχάριστες δραστηριότητες.
• Αναπάντεχη και έντονη πτώση της σχολικής επίδοσης.
• Απώλεια βάρους και ανορεξία, που μπορεί να σημαίνουν διατροφικές διαταραχές.
• Απότομες, ξαφνικές αλλαγές διάθεσης, όπως επιθετικότητα και έκφραση υπερβολικού θυμού, οι οποίες είναι τελείως ξένες προς τον χαρακτήρα του παιδιού, μπορεί να σχετίζονται με χρήση ναρκωτικών, σεξουαλικά ή ψυχολογικά προβλήματα

Κύρια  ψυχολογικά προβλήματα στην εφηβεία: 

Κατάθλιψη: Παρόλο που όλοι μας, σε κάποια στάδια της ζωής, περνάμε φάσεις μελαγχολίας, η κλινική κατάθλιψη είναι σοβαρό πρόβλημα υγείας, που απαιτεί άμεση θεραπεία. Γι’ αυτό πρέπει να δράσουμε αν διαπιστώσουμε κάποιο από τα παρακάτω σημεία στο παιδί μας:

• διαταραχές ύπνου
• ανεξήγητο κλάμα ή ευερεθιστότητα
• διατροφικές συνήθειες, που καταλήγουν σε υπερβολική απώλεια ή πρόσληψη βάρους
• εκφράσεις απελπισίας ή αυτοϋποτίμησης
• υπερβολική μυστικοπάθεια
• αυτοτραυματισμοί ή δηλώσεις ότι θα βλάψει τον εαυτό του/της
• εμμονή με την εικόνα του σώματος του/της
• συνεχής απομόνωση
• διακοπή σχέσεων με φίλους  

Διατροφικές διαταραχές: Η υπερβολική ενασχόληση με τη εικόνα του σώματος μπορεί να καταλήξει εμμονική και να οδηγήσει σε αθρόα απώλεια βάρους, καταστρέφοντας την υγεία των εφήβων, ειδικά όσον αφορά τα κορίτσια.  Αυτή η κατάσταση εμφανίζεται με δύο μορφές:

• Ανορεξία: αποφυγή φαγητού και μεγάλες αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, με πρόσληψη ελάχιστων θερμίδων.
• Βουλιμία: πρόκληση εμετού μετά από τα γεύματα. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει μεγάλη απώλεια βάρους, χωρίς εμφανή αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες, ενώ μπορεί να παρατηρήσουμε ότι το παιδί πηγαίνει στο μπάνιο ή σε άλλο απομονωμένο χώρο αμέσως μετά από κάθε γεύμα.

Χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών: Η πίεση των συνομήλικων, αλλά και οι ψυχολογικές διακυμάνσεις, σε αρκετές περιπτώσεις οδηγούν τους εφήβους σε πειραματισμούς με αλκοόλ και ναρκωτικά ή σε χρήση ουσιών ως «αυτοθεραπεία». Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι οι έφηβοι κάνουν κατάχρηση και φαρμάκων, όπως το Lonarid-N, που περιέχει παρακεταμόλη με οποιοειδές, το Xanax, που είναι ηρεμιστικό, αλλά και παραφαρμακευτικών σκευασμάτων για βήχα και κρυολόγημα, όπως το Mucocold, που περιέχει ψευδοεφεδρίνη, η οποία έχει διεγερτικές ιδιότητες.

Η κληρονομικότητα φαίνεται πως παίζει ρόλο στο κατά πόσον ένα άτομο είναι ευάλωτο στις επιδράσεις εξαρτησιογόνων ουσιών. Εκτός αυτού, ορισμένοι περιβαλλοντικοί και κοινωνικοί παράγοντες αυξάνουν τις πιθανότητες δοκιμής αλκοόλ και ναρκωτικών από τους εφήβους:

• Ψυχολογικές διαταραχές, για τις οποίες δε λαμβάνουν θεραπεία, όπως κατάθλιψη, αγχώδης συνδρομή, διαταραχή προσωπικότητας. Τα παιδιά αυτά, όπως και όσα έχουν ανεπαρκώς θεραπευόμενη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) μπορεί να στραφούν σε εξαρτησιογόνες ουσίες ως αυτοθεραπεία.
• Ιδιοσυγκρασία: άγνοια κινδύνου, επικίνδυνη συμπεριφορά, αναζήτηση έντονων συγκινήσεων.
• Διατροφικές διαταραχές.
• Συναναστροφή με χρήστες ουσιών.
• Έλλειψη γονικής επίβλεψης και καθορισμού σταθερών ορίων.
• Ασταθές οικογενειακό περιβάλλον, στο οποίο μπορεί να είναι αποδεκτή η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών ή στο οποίο υφίσταται λεκτική και σωματική κακοποίηση.

Σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται να εκφράζουμε στα παιδιά μας όποιες ανησυχίες έχουμε για την ψυχοσωματική τους κατάσταση, παρόλο που πολλές φορές θα συναντήσουμε την άρνησή τους. Η ανοιχτή επικοινωνία αποτελεί βάση υγείας για τους εφήβους. Από την άλλη πλευρά, αν βλέπουμε έντονες αλλαγές στις σωματικές και ψυχικές τους λειτουργίες, είναι αναγκαίο να το αναφέρουμε στον παιδίατρό μας, ώστε να εκτιμήσει κατά ποσό αυτές οφείλονται σε οργανικό αίτιο ή αν θα πρέπει να μας παραπέμψει σε ειδικούς της ψυχικής υγείας.

Η Μαρία Θ. Αυγέρη είναι παιδίατρος. Μπορείτε να τη βρείτε στο maria.aygeri@gmail.com και στο 6945792250.