Στο τζάκι έχει μείνει μονάχα ένα κούτσουρο να σιγοκαίει, θα μείνω να απολαύσω τη φλόγα του μέσα στη σιωπή της νύχτας. Σε λίγα λεπτά, ο μεγάλος δείκτης θα συναντήσει τον μικρό, σηματοδοτώντας το τέλος της ημέρας και την αρχή μιας νέας, που θα αναδυθεί από τα σκοτάδια της προηγούμενης. Απόψε στολίσαμε το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Η κόρη μου, μόλις είδε τις κούτες με τα χριστουγεννιάτικα, άρχισε να γελά και να χοροπηδά μέσα στο σπίτι. Όταν συναρμολογήσαμε το δέντρο στο κέντρο του σαλονιού για να βάλουμε τα φωτάκια, το μικρό μας πλασματάκι άρχισε να χορεύει γύρω του και να τραγουδά ό,τι πιο περίεργο της κατέβαινε στο κεφάλι.

Αισθάνθηκα σαν να εκτυλισσόταν μπροστά στα μάτια μου ένα ιερό, πανάρχαιο τελετουργικό, ένας αυθεντικός εορτασμός, για να εξευμενίσουμε το νέο έτος που θα έρθει να μας βρει. Θα το ομολογήσω, παρασύρθηκα και αφέθηκα στο τελετουργικό, το ίδιο και ο σύντροφός μου. Ήταν υπέροχη η αίσθηση. Αφού εκτονωθήκαμε, νιώσαμε πραγματικά γεμάτοι ενέργεια και στολίσαμε χορτάτοι από δαύτη το δέντρο της αγάπης!

Ιστορίες δίπλα από το δέντρο

Η κόρη μου είναι έξι χρονών και κουβαλά ακόμα μέσα της το μαγικό φίλτρο της φαντασίας και της περιέργειας. Καθώς στολίζαμε, την παρατηρούσα πώς μιλούσε στα στολίδια, πώς καλωσόρισε το δέντρο, πώς σχεδίαζε τη βραδιά της Πρωτοχρονιάς. «Μαμά, θυμάσαι που πέρσι έκλαιγα, γιατί δεν ήθελα να αποχωριστώ το δέντρο; Ε, να, τώρα αισθάνομαι απέραντη χαρά που το βλέπω ξανά!»

Όταν τελειώσαμε με το στόλισμα καθίσαμε πλάι στο δέντρο και κατά πώς το θέλει η οικογενειακή μας παράδοση ξεκινήσαμε να λέμε ιστορίες. Είναι κάτι που κάναμε από μικρά παιδιά με τον αδελφό μου και τους γονείς μου κι εγώ συνέχισα με τον σύντροφό μου και την κόρη μας. Από πέρυσι συμμετέχει κι εκείνη στο σκάρωμά τους. Η αποψινή ιστορία της με έβαλε σε σκέψεις. Αναφερόταν σε ένα καλό πνεύμα με πράσινο χρώμα· ήταν το πνεύμα της φύσης που κυκλοφορούσε στη γη με χαρά κι έκανε τα δέντρα να μεγαλώνουν και τους ανθρώπους να παίζουν και να γελούν. Μια μέρα, όμως, εμφανίστηκε ένα πολύ άτακτο ξωτικό που τρόμαξε με τα καμώματα του τους ανθρώπους και τους έκλεισε στα σπίτια τους, μακριά από τη φύση…Όταν τη ρώτησα πώς και γιατί εμφανίστηκε το ξωτικό, απάντησε πως δεν είχε ιδέα, «αλλά σίγουρα το έφερε ένας μάγος» και όταν την ξαναρώτησα ως πότε θα έμεναν στα σπίτια τους οι άνθρωποι, απάντησε «μέχρι να λυθούν τα μάγια». Κι ότι τα μάγια θα λυθούν με αγάπη. «Μην ανησυχείς, μαμά, το δένδρο της αγάπης θα μας σώσει και γι’ αυτό το φροντίσαμε».

Τολμώ να συμπεράνω πως το μικρό μου σοφό πλάσμα, με το κοφτερό του μυαλό και το απόθεμα φαντασίας, βρήκε έναν ακόμη τρόπο να χωρέσει μέσα του αυτό που συμβαίνει στον πλανήτη μας. Ένας μάγος μάς μάγεψε, στέλνοντας ένα ξωτικό να μας καθηλώσει κι εμείς παίρνουμε μέρος σε ένα τελετουργικό χαράς για να ζητήσουμε βοήθεια και να σωθούμε. «Να, λοιπόν», σκέφτηκα, «να πώς φτιάχνει ο άνθρωπος τους μύθους!»

Διαχρονικοί και λυτρωτικοί μύθοι

Τι είναι τελικά αυτός ο μύθος, που ξεκινά πολύ πριν καν ξεκινήσει ο γραπτός λόγος και φτάνει ως σήμερα να φροντίζει την ψυχική σκευή του ανθρώπου από τη στιγμή που γεννιέται; Τι άλλο αν όχι ένα είδος οντολογικής μήτρας, μέσα στην οποία ο άνθρωπος διοχέτευσε τη ροή των βιωμάτων του, των στοχασμών και των κατανοήσεών του κατά την εναλλαγή των διαδοχικών γενεών. Οι μύθοι, οι πλασμένοι με σύμβολα και παραβολές, είναι το ιερό δισκοπότηρο μέσα στο οποίο μεταφέρθηκαν με ασφάλεια οι έννοιες και οι κανόνες της φύσης, η αλήθεια του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου και η σχέση του με τον έξω κόσμο.

Καθώς φέρνω στο μυαλό μου τη μικρή μου να πλάθει τον μύθο της, που αφορά όλη την ανθρωπότητα, μπροστά στη φωτιά, πλάι στο δέντρο, κάνω μια (όχι και τόσο πρωτότυπη) συνειδητοποίηση. Σκέφτομαι πως η νόηση, η γνώση και το συναίσθημα, που γέννησαν και έθρεψαν τους μύθους, από τον πρώτον έως τον τελευταίο (αν και δεν θα υπάρξει ποτέ τελευταίος μύθος όσο υπάρχει άνθρωπος), είναι οι ίδιοι γενεσιουργοί παράγοντες που αργότερα κωδικοποίησαν τις επιστήμες και εξέλιξαν τις τέχνες. Κι αν όχι οι μύθοι, τότε ποιο «υλικό» έπλασε τη φιλοσοφία και την ποίηση;

Ο μύθος ταξίδεψε, άντεξε στον χρόνο και διαμόρφωσε τα έπη, την παράδοση, την πολιτιστική κληρονομιά μας. Σαν ένα μαγικό καλέμι, τα παραμύθια και οι ιστορίες που βγήκαν από το στόμα του ανθρώπου σμίλεψαν γενιές πάνω στον πανάρχαιο κορμό της ανθρωπότητας, ενώ την ίδια στιγμή είναι τα συστατικά που τρέφουν τις ρίζες αυτού του δέντρου, κάνοντάς το ακόμα πιο βαθύ, πιο σοφό. Ο μύθος με τα κλαδιά του, πιστός σύντροφος του ανθρώπου, βοηθά να περάσει το κακό, απαλύνει τον πόνο, καταγράφει τα πάθη και τελικά λυτρώνει.  

Χαμένες ιεροτελεστίες

Αποφασίζω να βγω να ρίξω άλλο ένα κούτσουρο, δεν είμαι ακόμα έτοιμη να αφήσω τη φωτιά να σβήσει και να παραδοθώ στον ύπνο. Βγαίνω στο σκοτάδι βιαστικά και μόνο μετά τα τρία βήματα συνειδητοποιώ πως είμαι ξυπόλυτη, σαν μια πρωτόγονη ύπαρξη που βγαίνει από τη σπηλιά αναζητώντας ξύλα. Και καθώς η φωτιά ξεκινά να φουντώνει, σκέφτομαι πως η ανθρωπότητα κινδυνεύει να χάσει τη φλόγα της, όσο ο άνθρωπος απομακρύνεται από την ιεροτελεστία του μύθου. Τρέχουμε σαν χαμένοι να βρούμε την ευτυχία, παλεύουμε να φτάσουμε στην αθανασία, γεμίζουμε τις σπηλιές μας με υλικά αγαθά, μα το κενό δεν γεμίζει. Κι έτσι, στολίζουμε τα σπίτια μας και με μεγάλη χαρά μοιραζόμαστε φωτογραφίες από τα μεγαλόπρεπα δέντρα μας στο διαδίκτυο, περιμένοντας επιβεβαίωση από τους ακόλουθούς μας, επιβεβαίωση πως υπάρχουμε.  Δεν αφηγούμαστε πια ιστορίες, μα αναζητάμε τον εαυτό μας μέσα ιστορίες που πλάθουν οι άλλοι για μας, μέσα από αυτό που φανταζόμαστε πως θα πουν, για τη ζωή μας, για το δέντρο μας, για τα προικιά μας… Μα αυτό είναι δύσκολο να γίνει, γιατί αυτές οι ιστορίες χρειάζονται μια παραδοχή, πως είμαστε τρωτοί· και φοβάμαι πως εμείς δυσκολευόμαστε ολοένα και περισσότερο να αντέξουμε να το παραδεχτούμε.

Τα τελετουργικά των παιδιών 

Κι όμως, υπάρχει μια ελπίδα μέσα μου, μια φλόγα που δεν θα σταματά να ζεσταίνει την ψυχή μου, όσο θα υπάρχουν τα μικρά πλάσματα που είναι περισσότερο απ’ όλους μας σε επαφή με τις ρίζες του πανάρχαιου δέντρου της ζωής. Τα μαγικά πλάσματα, τα παιδιά του ανθρώπου, τα παιδιά μας! Αρκεί να τους επιτρέψουμε να μας δείξουν το φως, αρκεί να ακούσουμε τα μηνύματα που μεταφέρουν! Ας τους δώσουμε χώρο, ας μη βιαστούμε να τα «απομαγέψουμε», βουτώντας τα στη στείρα γνώση του κόσμου των ενηλίκων, στη γνώση μιας εποχής απομακρυσμένης από τη φύση και τα πλάσματά της. Ας επιτρέψουμε στον εαυτό μας να αφεθούμε στα έμπειρα χέρια τους, τα μικρά μα τόσο επιδέξια. Αλήθεια, έχετε δει τι κάνουν αυτά τα χεράκια με τα λουλούδια, με τον πηλό, με το χώμα; Ας ακούσουμε τις ιστορίες τους και ας παραδοθούμε στα τελετουργικά που τελούν με αγάπη και σοβαρότητα καθώς παίζουν, χορεύουν και τραγουδούν.

Ο κόσμος σε κύκλους μπαίνει

Χριστούγεννα στην εποχή της πανδημίας, λοιπόν… Είμαστε όλοι κλεισμένοι στις σπηλιές μας, μια κι έξω παραμονεύει ένα αόρατο θεριό. Εγώ είμαι ακόμα εδώ, μπροστά στη φωτιά που καίει, ενώ το πλάσμα του ανθρώπου κοιμάται, η ώρα έχει περάσει και ξημερώνει μια νέα ημέρα. Δίχως να καταλάβω πώς, ξυπνά το παιδί μέσα μου και φέρνω στον νου μου ένα τραγουδάκι που μου έλεγε ο παππούς μου, ο μπαμπάς του πατέρα μου, όταν τον επισκεπτόμουν στο χωράφι του ‒καλλιεργούσε ζουμερές ντομάτες. Ξυπνούν εικόνες και μυρωδιές στην ψυχή μου… «Ο κόσμος θα μαραθεί, ο κόσμος θα αναγεννηθεί, ο κόσμος σε κύκλους μπαίνει, αυτή είναι η ζωή. Σαν ξυπνήσει η φύση, καρποφορεί από την αρχή!» Αυτό το απλό στιχάκι, που σκάρωσε ένας άνθρωπος γνήσιος και αυθεντικός, ένας άνθρωπος που, σαν γεωργός, ήταν σε απόλυτη επαφή με τη γη και γνώριζε τα μυστικά της φύσης, τα μυστικά της ζωής, κρύβει μέσα του την αλήθεια του κόσμου! Μιλά για τη ζωή και τον θάνατο, για την καταστροφή και την αναδημιουργία.

Σκέφτομαι πως η καταστροφή είναι ιδιαίτερα σημαντική στους μύθους. Κάθε τόσο οι θεοί, σε κάθε πολιτισμό, νιώθουν την ανάγκη να καταστρέψουν τον κόσμο και να δημιουργήσουν έναν νέο από το μηδέν. Και μπορεί αυτό να ακούγεται εξαιρετικά σκληρό, αλλά νομίζω πως αν κοιτάξουμε βαθιά μέσα μας όλοι γνωρίζουμε πως μόνο έτσι ο κόσμος διατηρείται σε ισορροπία.

Για να επιστρέψω στο χριστουγεννιάτικο πνεύμα, στο δέντρο της αγάπης και στον συμβολισμό της Καινής Διαθήκης, συνδέοντάς τον με τη δύναμη των μύθων και τα σκοτάδια των καιρών που ζούμε, δεν έχω πάρα να αφεθώ στην ελπίδα μιας γέννησης. Εύχομαι βαθιά μέσα μου, με τη σοφία ενός μικρού παιδιού και την ανοησία ενός απομαγεμένου ενήλικου, να γεννηθεί ο άνθρωπος, να φέρει μέσα του τον Θεό, να αρχινήσει νέος χρόνος και να ανθίσει το δέντρο της ζωής. Αγάπη και φως, λοιπόν, είναι η μόνη ευχή. Πού θα πάει; Θα ξεκινήσουμε πάλι από την αρχή!

Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγος-οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια.