Σίγουρα έχετε αναρωτηθεί ποιες ιστορίες και ποια μυστικά κρύβουν τα αστέρια… Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και ταυτόχρονα εντυπωσιακά βιβλία γνώσεων που διάβασα πρόσφατα έρχεται από τις εκδόσεις Διόπτρα και ονομάζεται Νυχτερινός ουρανός. Συγγραφέας του είναι η Rola Shaw και εικονογράφος του η Lara Hawthorne, που καλούν όλους τους μικρούς, από 6 ετών, παρατηρητές των άστρων παντού στον κόσμο και βέβαια εμάς, τους φροντιστές τους, να κοιτάξουμε παρέα τον ουρανό τη νύχτα και να ανακαλύψουμε πολλά από τα μυστήρια που κρύβει.

Αστέρια και αστερισμοί

Τα αστέρια ακτινοβολούν στον ουρανό εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Ήδη από την εποχή των δεινοσαύρων αυτές οι λαμπερές κουκκίδες φωτός ήταν ορατές από τη Γη, άλλες φωτεινότερες κι άλλες λιγότερο φωτεινές. Το ταξίδι μας στον νυχτερινό ουρανό ξεκίνα από τους αστερισμούς, δηλαδή από τα διάσπαρτα άστρα που μοιάζουν να κινούνται σε προκαθορισμένα σχέδια. Η Γη περιβάλλεται από 88 αστερισμούς –ο μικρότερος είναι ο περίφημος Σταυρός του Νότου–, και ανάλογα με το πού βρισκόμαστε μπορούμε να παρατηρήσουμε ορισμένους από αυτούς. 

Άνθρωποι και αστέρια

Ο Γαλαξίας στον οποίο ανήκει η Γη είναι ένας από τους δισεκατομμύρια που υπάρχουν στο σύμπαν. Οι άνθρωποι, από καταβολής κόσμου, χρησιμοποίησαν τα άστρα για την πρόβλεψη των εποχών, την κατανόηση του χρόνου και τον προσανατολισμό τους και φυσικά δημιούργησαν χιλιάδες ουράνιους θρύλους και μύθους, με τους οποίους συχνά συνεχίζουμε να ζούμε έως και σήμερα. Οι αγρότες ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν τα αστέρια, ώστε να προβλέπουν τις εποχές και να σπέρνουν τη σοδειά τους την κατάλληλη στιγμή.  Μα και οι ναυτικοί δεν θα μπορούσαν να κινηθούν χωρίς τις “συμβουλές” του ουρανού, πριν από την εφεύρεση οργάνων ναυσιπλοΐας, όπως της πυξίδας και του εξάντα. Εκτός από τους ανθρώπους, τον νυχτερινό ουρανό χρησιμοποιούν κάθε χρόνο και εκατομμύρια άλλα πλάσματα, ζώα, πουλιά και έντομα, που διανύουν τεράστιες αποστάσεις αναζητώντας τροφή, ζεστασιά ή τον κατάλληλο τόπο για αναπαραγωγή. Δεν έχουν όλα τα πλάσματα έμφυτη την ικανότητα του προσανατολισμού, επομένως χρησιμοποιούν τα φώτα που προσφέρει και σε αυτά ο νυχτερινός ουρανός.

Αιγύπτιοι, Έλληνες και Κινέζοι

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι προσπαθούσαν κάθε χρόνο να εντοπίσουν τον Σείριο, το λαμπρότερο αστέρι, γνωρίζοντας ότι όταν θα τον έβλεπαν θα πλημμύριζε ο ποταμός Νείλος και θα αναπτύσσονταν οι καλλιέργειές τους. Τα άστρα έπαιξαν ιδιαίτερο ρόλο και στο χτίσιμο των πυραμίδων, καθώς αρχιτέκτονες και αστρονόμοι χρησιμοποίησαν τους χάρτες του ουρανού ώστε να βρουν πού ακριβώς θα χτίζονταν τα περίφημα μνημεία, ώστε οι πλευρές τους να ευθυγραμμίζονται με τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. 

Οι αρχαίοι Έλληνες μελέτησαν κι εκείνοι τον νυχτερινό ουρανό και μάλιστα εφηύραν επιστημονικά όργανα, όπως τον αστρολάβο, μέσω του οποίου εντόπιζαν τις θέσεις των άστρων και των πλανητών. Ο αστρονόμος και μαθηματικός Πτολεμαίος κατέγραψε 48 από τους 88 αστερισμούς, δίνοντάς τους ονόματα από ιστορίες και ήρωες αρχαίων ελληνικών μύθων και θρύλων, όπως τη Μεγάλη  Άρκτο, τον Δράκοντα και τον Ηρακλή.

Οι Αρχαίοι Κινέζοι πίστευαν πως τα γεγονότα στον ουρανό αντανακλούσαν όλα όσα συμβαίνουν στη Γη. Έτσι, οι αστρονόμοι που εργάζονταν στην αυτοκρατορική αυλή είχαν ως υποχρέωση να καταγράφουν τις κινήσεις του Ήλιου, της Σελήνης και των άστρων και, ανάλογα με την ερμηνεία τους, να δίνουν τις κατάλληλες συμβουλές στον αυτοκράτορα. Οι Κινέζοι αστρονόμοι είχαν χωρίσει τον ουρανό σε πέντε περιοχές, που ονομάζονταν παλάτια, ενώ έδωσαν στους αστερισμούς ονόματα όπως Μαύρη Χελώνα, Γαλάζιος Δράκοντας, Κόκκινο Πουλί ή Λευκή Τίγρη. Χάρη στις γνώσεις τους, είχαν εφεύρει όργανα απίστευτης ακρίβειας για να μετρούν τον χρόνο αλλά και για να προβλέπουν αστρονομικά γεγονότα, όπως το πέρασμα κομητών και μετεωριτών. 

Σπουδαίοι επιστήμονες

Ο Γαλιλαίος Γαλιλέι λέει ήταν ο πρώτος άνθρωπος που, τον 17ο αιώνα, μελέτησε τον νυχτερινό ουρανό χρησιμοποιώντας τηλεσκόπιο, δικής του κατασκευής. Εβδομήντα περίπου χρόνια πριν, ο Κοπέρνικος είχε ισχυριστεί πως ο ήλιος βρισκόταν στο κέντρο του ηλιακού μας συστήματος και πως γύρω του περιστρέφονταν οι πλανήτες και η Γη, αλλά τότε κανείς δεν τον είχε πιστέψει. Ο Γαλιλαίος απέδειξε πως ο Κοπέρνικος είχε δίκιο. Η Γη κινείτο, παρά τις αντιρρήσεις πολλών. Σημαντικοί αστρονόμοι που ακολούθησαν τον Γαλιλαίο μπόρεσαν να υπολογίσουν το μέγεθος και την ταχύτητα ορισμένων πλανητών, ενώ ο Νεύτωνας ανακάλυψε τη δύναμη που συγκρατεί το ηλιακό μας σύστημα, τη βαρύτητα. 

Ο νυχτερινός ουρανός σήμερα

Εδώ και 60 περίπου χρόνια, ο άνθρωπος έχει βρει τρόπους να ταξιδεύει στο διάστημα και να κοιτάζει τα αστέρια από… πιο κοντά. Σήμερα, όλο τον χρόνο, έως και έξι αστροναύτες ζουν και εργάζονται πάνω στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Αν κοιτάξετε ψηλά μπορεί να τον διακρίνετε… Είναι το τρίτο πιο φωτεινό αντικείμενο στον ουρανό και από τη Γη μοιάζει με λαμπρό άστρο ή με αεροπλάνο που κινείται πολύ γρήγορα. Ακόμα και αν δεν γίνουμε αστροναύτες, η σύγχρονη αστρονομία μάς επιτρέπει, μέσα από πολύ ισχυρά τηλεσκόπια, να δούμε απίστευτες αποστάσεις μέσα στο Γαλαξία μας και να μάθουμε ένα σωρό καινούργια πράγματα για το σύμπαν.  Φανταστείτε ότι το τηλεσκόπιο του Νότιου Πόλου έχει καταφέρει να ανιχνεύσει σημάδια φωτός ακόμα και από τη Μεγάλη Έκρηξη, το Big Bang, που γέννησε το σύμπαν μας, σχεδόν 14 δισεκατομμύρια χρόνια πριν.

Οι κάτοικοι των πόλεων, εξαιτίας της φωτορύπανσης, δηλαδή του υπερβολικού τεχνητού φωτός που μας περιβάλλει, δυσκολευόμαστε να παρατηρήσουμε τα άστρα. Όμως εάν βρεθούμε σε μέρος χωρίς πολύ φως, μία καθαρή νύχτα, θα εκπλαγούμε από όλα όσα θα μπορέσουμε να δούμε. Τα άστρα συνεχίζουν να ακτινοβολούν γύρω μας, σαν χιλιάδες πυγολαμπίδες, νέα αστέρια γεννιούνται συνεχώς και άλλα φεγγάρια, εκτός από τη δική μας Σελήνη, περιστρέφονται ως δορυφόροι γύρω από άλλους, μακρινούς, πλανήτες.  Τους καλοκαιρινούς μήνες η παρατήρηση είναι ευκολότερη, μια και συνήθως έχει ξαστεριά και συχνά καταφέρνουμε να εκδράμουμε μακριά από τις αστικές ζώνες. Μη χάσετε την ευκαιρία να παρατηρήσετε τη βροχή από λαμπερά ασημένια φώτα που πέφτουν, δηλαδή τους διάττοντες αστέρες. Τα πεφταστέρια είναι στην πραγματικότητα μία βροχή μετεωριτών, μικρά κομμάτια από βράχους και πέτρες, που αστράφτουν καθώς πέφτουν μέσα στην ατμόσφαιρα της γης.  Καλό ταξίδι στον ουρανό και στα άστρα!

Ο Νυχτερινός Ουρανός, των Rola Shaw και Lara Hawthorne, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα, σε μετάφραση του Ηλία Μαγκλίνη.