Η τηλεκπαίδευση ήρθε δειλά και ξαφνικά στη ζωή μας πέρυσι τον Μάρτιο, προαιρετική, πειραματική, πρόχειρη, παράξενη και συχνά… παρωδία. Φέτος, όμως, επέστρεψε και έγινε υποχρεωτική. Δυστυχώς, τα υπόλοιπα Π, σε αρκετές περιπτώσεις δεν άλλαξαν και πολύ. Το μάθημα μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή είναι δύσκολο, συχνά αδύνατο, ιδιαίτερα όταν μιλάμε για τετράχρονα και πεντάχρονα προνήπια και νήπια. Το Τaλκ μίλησε με τον νηπιαγωγό Oρέστη Πρέκα-Πατρωνάκη, που δέχτηκε με χαρά να μας ξεναγήσει στη φυσική και στην ψηφιακή του τάξη, τη χρονιά των μασκών, των αντισηπτικών, των αποστάσεων και φυσικά της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης των πολύ πολύ μικρών μαθητών.

Καλησπέρα κ. Πρέκα-Πατρωνάκη και ευχαριστούμε για τη συνέντευξη αυτή. Πώς κύλησε μέχρι τώρα η χρονιά στο νηπιαγωγείο; Με τις μάσκες, τη συνεχή αντισηψία, το αναγκαστικό σταμάτημα ορισμένων δραστηριοτήτων, την αποφυγή αγγιγμάτων;

Δεν ήταν εύκολο για κανέναν μας, εκπαιδευτικούς και παιδιά. Η μάσκα στα παιδιά δυσκολεύει πολύ την επικοινωνία, ειδικά στις μικρές ηλικίες που συχνά η ομιλία δεν είναι πολύ καθαρή. Επίσης η κάλυψη του προσώπου του εκπαιδευτικού καθιστά αδύνατη την οπτικοποίηση της εκφοράς των φωνημάτων, κάτι που κανονικά βοηθά τα παιδιά να αντιληφθούν διαφορές μεταξύ κάποιων φωνημάτων κ.λπ. Η δυσκολία είναι ακόμη μεγαλύτερη σε κινητικά παιχνίδια, όπου δυσκολεύεται η αναπνοή. Για τους παραπάνω λόγους, πολύ συχνά η μάσκα κατέβαινε κάτω από τη μύτη ή στο σαγόνι, σχεδόν ασυναίσθητα. Επίσης, ήταν πολύ σημαντικό το ζήτημα της υγιεινής τής μάσκας, καθώς σε πολλά παιδιά αυτή έπεφτε συχνά κάτω, την ξεχνούσαν σε διάφορα μέρη, την μπέρδευαν με των συμμαθητών τους κ.ά. Ωστόσο, πρέπει να αναφέρω πως η προσπάθεια των παιδιών είναι συγκινητική, για τους εαυτούς τους αλλά και για τους συμμαθητές του, καθώς έδειξαν αξιόλογη αλληλοβοήθεια και υπενθυμίσεις με θετικό τόνο. Τα αντισηπτικά τα χρησιμοποιήσαμε λίγο, καθώς επικεντρωθήκαμε στο συχνό και σωστό πλύσιμο χεριών. Ωστόσο, κι εδώ υπήρξαν κάποιες περίεργες καταστάσεις, με παιδιά να φέρνουν αντισηπτικά από το σπίτι τους και να τα υπερκαταναλώνουν στην τάξη. Οι επαφές και τα αγγίγματα είναι διαχειρίσιμα μόνο σε προφορικό επίπεδο, ως υπενθυμίσεις στα παιδιά να μην το “παρακάνουν”. Προφανώς σε μια τάξη με 5 παιδιά ανά τραπέζι και 4 παιδιά ανά παγκάκι οι επαφές είναι αναπόφευκτα πολλές.

Πώς αντιλαμβάνονται τα πεντάχρονα αυτό που συμβαίνει με τον κορονοϊό; Πόσο μετράει η στάση των γονέων (π.χ. αρνητές, αμφισβητίες, κουρασμένοι, αποφασισμένοι, φοβισμένοι, λογικοί κ.λ.π) στη στάση που θα κρατήσει το νήπιο;

Τα παιδιά σε γενικές γραμμές ήταν σχετικά ενήμερα για τον κορονοιό ήδη από την αρχή της χρονιάς. Πολύ συχνά από τις οικογένειες είχαν μια απλουστευμένη εικόνα, με τον ιό ως “έναν κακό” που θέλει να μας σκοτώσει. Η αντίληψή τους ήταν πράγματι σε αντιστοιχία με αυτή των γονέων, π.χ. κάποια παιδιά απέφευγαν τις πολλές επαφές ιδιαίτερα στην αρχή, κάποια είχαν αναφέρει πως τον κορονοϊό τον έφτιαξαν σε εργαστήρια, ωστόσο στις συζητήσεις που έγιναν κρατήθηκαν χαμηλοί τόνοι, τονίζοντας από την πλευρά μου πως δεν μπορούμε να ξέρουμε λεπτομέρειες, αλλά πρέπει να προσέχουμε, κάτι που έγινε αντιληπτό από τα παιδιά.

Είχατε προετοιμάσει τα μικρά ότι κάποια στιγμή θα αναγκαζόσασταν να κάνετε μάθημα μέσω μιας οθόνης; Αν ναι, τι ακριβώς είχατε συζητήσει και ποιες ήταν οι αντιδράσεις τους;

Δυστυχώς, είχαμε μόλις μια μέρα περιθώριο να το συζητήσουμε. Στην κουβέντα αυτή πολλά παιδιά ανέφεραν την περσινή τους εμπειρία με τις τηλεδιασκέψεις και αρκετά δήλωσαν πως δεν θέλουν να κλείσει το σχολείο και πως θα τους λείψει. Και αυτή η κουβέντα έγινε σε ήρεμους τόνους με κάποια όμως συναισθηματική φόρτιση.

Ποια ήταν η πρώτη σας σκέψη όταν έκλεισαν τα νηπιαγωγεία;

Μεγάλη απογοήτευση, καθώς βρισκόμαστε ακόμα σε στάδιο προσαρμογής. Αρκετά παιδιά έχουν λείψει πολλές μέρες (λόγω ασθένειας, λόγω κρούσματος στην οικογένεια, λόγω φόβου), οπότε το κλείσιμο έγινε πριν καλά καλά δεθεί η ομάδα. Γνώριζα, επίσης, πως κάποια παιδιά θα έχουν δυσκολίες στη συμμετοχή τους στην τηλεκπαίδευση, είτε λόγω έλλειψης τεχνικών μέσων είτε λόγω δηλωμένης απροθυμίας των γονιών.

Ποια προετοιμασία είχατε κάνει εσείς, ως εκπαιδευτικός, γιατί δεν νομίζω ότι είχατε κάποια ιδιαίτερη κρατική στήριξη, ώστε να αντεπεξέλθετε στις νέες συνθήκες;

Προσπάθησα να καταγράψω της ανάγκες της συγκεκριμένης ομάδας παιδιών και πώς αυτές μπορούν να απαντηθούν, στο βαθμό του δυνατού, μέσω της τηλεκπαίδευσης. Ανέτρεξα σε σημειώσεις από την περσινή εμπειρία, επικοινώνησα με συναδέλφους για να μοιραστούμε τις ιδέες μας. Ενημερώθηκα, επίσης, από διάφορες ιστοσελίδες και άρθρα.

Πώς ακριβώς διδάσκετε τα νήπια μέσω της οθόνης; Δηλαδή, ποιο είναι το «ωρολόγιο» πρόγραμμα δραστηριοτήτων σας;

Προσπαθώ να διατηρήσω κάποια γνώριμα στοιχεία από την καθημερινότητα της τάξης, π.χ. τις ρουτίνες, παράλληλα με την εξοικείωση του νέου μέσου (Η/Υ) και την αξιοποίηση κάποιων εφαρμογών του. Στο πρώτο μισάωρο , λοιπόν, κάνουμε -απλουστευμένα- κάποιες ρουτίνες και δίνω το λόγο στα παιδιά να παρουσιάσουν κάτι που θέλουν ή κάτι που έφτιαξαν στο πλαίσιο των προηγούμενων τηλεδιασκέψεων. Στα δύο επόμενα μισάωρα κάνουμε μια δραστηριότητα που είναι σε συνέχεια όσων ασχολιόμασταν στην τάξη, αλλά και σε συνέχεια μέρα με τη μέρα. Η δραστηριότητα αυτή, δυστυχώς, πλέον έχει περισσότερο δασκαλοκεντρικό χαρακτήρα και λιγότερο διερευνητικό και ομαδοσυνεργατικό, γεγονός που δε με ικανοποιεί, όμως παρατήρησα πως η διερεύνηση, η ανοιχτή συζήτηση και η αλληλεπίδραση συναντούν πολλά εμπόδια, όπως το κακό σήμα/ήχο/εικόνα, τη δυσκολία χειρισμού των μικροφώνων και το χάσιμο χρόνου, την παρουσία ενηλίκων που μπλοκάρει ή πιέζει κάποια παιδιά κ.ά. Βλέπω, και το συζητώ με συναδέλφους που αντιμετωπίζουν τέτοιους προβληματισμούς, πως οι πιο κλειστές και καθοδηγητικές δραστηριότητες έχουν ένα πιο “ισότιμο” χαρακτήρα προς τα παιδιά.

Ποιες είναι οι αντιδράσεις των παιδιών; Τόσο στον νέο τρόπο, όσο και στην ώρα που γίνεται η διδασκαλία;

Ποικίλουν αρκετά. Υπάρχουν παιδιά που απολαμβάνουν πολύ τις τηλεδιασκέψεις, κάποια που δεν συμμετέχουν (δεν μιλάνε) καθόλου, κάποια που απογοητεύονται και ματαιώνονται από τις ελλείψεις σε τεχνικά μέσα/κακή σύνδεση (συστηματικά δεν ακούγονται/ δε φαίνονται). Η μεσημεριανή ώρα μάλλον δεν βοηθά πολύ, τα παιδιά δεν έχουν πολλή ενέργεια, ωστόσο δεν έχω σημειώσει κάτι πολύ προβληματικό σε σχέση με αυτό. Το μισάωρο, σαν διάρκεια, είναι κάπως προβληματικό, καθώς πολύ συχνά δεν προλαβαίνουν να συμμετέχουν όλα τα παιδιά (ένα μόλις λεπτό για το κάθε παιδί θα σήμαινε 20-23 λεπτά…), ωστόσο ο χρόνος αυτός δε θα μπορούσε να είναι και πολύ αυξημένος καθώς η έκθεση στην οθόνη για περισσότερο χρόνο έχει άλλες αρνητικές επιπτώσεις. Θα ήταν ίσως πιο λειτουργικά μικρότερα υποτιμήματα παιδιών.

Μπορούμε να θεωρήσουμε πιο «δημιουργικές» αυτές τις ώρες μπροστά στην οθόνη; Μετρούν ως screen time; Και ως συνέχεια αυτού, πώς κρίνετε πρωτοβουλίες ιδιωτικών σχολείων να ξεπερνούν τον ορισμένο από το Υπουργείο χρόνο διδασκαλίας και να κρατούν τα παιδιά στην οθόνη τουλάχιστον 6 ώρες;

Σε σύγκριση με συνήθεις ασχολίες των παιδιών μπροστά στην οθόνη (κινούμενα σχέδια, παιχνίδια), η τηλεκπαίδευση έχει σαφώς πιο δημιουργικά στοιχεία. Αρχικά η επικοινωνία με τους συμμαθητές είναι κάτι που λείπει πολύ από την καθημερινότητα των παιδιών.  Έπειτα η συμμετοχή σε κάτι που είναι παιδαγωγικά δομημένο, η ακολουθία κάποιων γνώριμων ρουτινών κ.λπ. δίνει μια οργάνωση κι έναν προγραμματισμό στο χρόνο των παιδιών. Οι συζητήσεις και οι δραστηριότητες δίνουν ερεθίσματα στα παιδιά που ξεπερνούν τα χρονικά όρια της τηλεδιάσκεψης. Ωστόσο, παράλληλα, είναι εκτεθειμένα σε μια οθόνη, κάτι που σημαίνει πως οι γονείς πρέπει να μετριάσουν το screen time τον υπόλοιπο χρόνο της μέρας. Οι υπερβολές των ιδιωτικών σχολείων, στον αγώνα να προσφέρουν περισσότερα από τους  “άλλους”, αποδεικνύονται στην πράξη αναποτελεσματικές, υπερφορτώνουν τα παιδιά, τις οικογένειες και τους εκπαιδευτικούς και παιδαγωγικά ακολουθούν το μοντέλο της υπερπροσφοράς ποσότητας έναντι της ποιότητας, κάτι που ιδιαίτερα μέσα από τις οθόνες μπορεί να λειτουργήσει καταστρεπτικά για τα παιδιά.

Θεωρείτε ότι η γενιά αυτή, γιατί δυστυχώς η χρονιά θεωρείται a priori χαμένη, θα έχει να αντιμετωπίσει ψυχοσωματικά και μαθησιακά προβλήματα εξαιτίας της ανώμαλης διδασκαλίας; Υπάρχει, άραγε, τρόπος να γίνουν κάποιου είδους παρεμβάσεις και προληπτικές δράσεις;

Σίγουρα θα συναντήσουν δυσκολίες αυτά τα παιδιά. Αν σκεφτούμε απλά πως για ένα παιδί 5 χρονών, στο τέλος της χρονιάς θα έχει περάσει 1,5 χρόνο με πανδημία, με μέτρα προφύλαξης, με κλειστά σχολεία, με τις αγκαλιές και τα φιλιά “ποινικοποιημένα” κ.λπ. Έτσι θα έχει βιώσει το 30% της ζωής του. Αυτό δεν γίνεται να μην έχει επιδράσεις σε κάθε τομέα της ζωής του, ψυχολογικά, συναισθηματικά, κοινωνικά,  σωματικά, μαθησιακά. Ρόλος μας, ως σημαντικών ενηλίκων, είναι να ενδυναμώσουμε το κάθε παιδί στις κατευθύνσεις που το έχει ανάγκη. Να δώσουμε χώρο να εκφράσει τις σκέψεις του, τα ερωτήματά του και να ξεκαθαρίσουμε, στο μέτρο του δυνατού, τα δεδομένα για την κατάσταση που βιώνουμε στοχεύοντας στο να μειώσουμε τους φόβους, τις παρανοήσεις και τις επικίνδυνες εξηγήσεις στα οποία είναι πιθανό να είναι εκτεθειμένο. Ταυτόχρονα, να επενδύσουμε, όσο το επιτρέπουν οι συνθήκες, στα στοιχεία που πλήττονται, στην κοινωνικότητα, στην ομαδικότητα, στο παιχνίδι, στις αλληλεπιδράσεις, στοιχεία που είναι αναγκαία για την ανάπτυξη του ανθρώπου.

Αν θεωρήσουμε την πανδημία μια ευκαιρία για να αποκαλυφθούν και αναγκαστικά να βελτιωθούν κάποια κακώς κείμενα στην προσχολική εκπαίδευση, ποια θα θέλατε να είναι αυτά;

Οι ελλείψεις που γίνονται πολύ ορατές αυτήν την περίοδο είναι πρωτίστως η υποστελέχωση των νηπιαγωγείων, τόσο σε εκπαιδευτικούς όσο και σε βοηθητικό προσωπικό (καθαριότητα, επιστασία κ.λπ.). Έπειτα, οι υλικοτεχνικές υποδομές νέας τεχνολογίας, τόσο για εκπαιδευτικούς όσο και για τα παιδιά. Οι ελλείψεις σε υγειονομική περίθαλψη, σχολικούς νοσοκόμους, γιατρούς κ.λπ.

Όλοι θέλουμε σχολεία ανοιχτά. Μα η πανδημία καλπάζει, τουλάχιστον προς το παρόν, και είναι κατανοητό πως για λόγους δημόσιας υγείας θα χρειαστεί να παραμείνουν κλειστά για κάποια ακόμα χρονικά διαστήματα μέσα στη σχολική χρονιά. Τι θα συμβουλεύατε τους γονείς; Πώς να προσπαθήσουν, αν και εφόσον μπορούν, να καλύψουν τις χαμένες ώρες μάθησης, κοινωνικοποίησης και παιχνιδιού;

Είναι κάτι που δύσκολα αναπληρώνεται. Το να περνάν περισσότερο χρόνο με τα παιδιά τους με τρόπο δημιουργικό, να συζητάν αλλά και να παίζουν, να κάνουν μαζί καθημερινές δουλειές. Να αξιοποιούν όσο περισσότερο το επιτρέπουν οι συνθήκες τους εξωτερικούς χώρους, στο σπίτι ή στον δημόσιο χώρο. Να είναι όσο πιο ήρεμοι γίνεται και να ακούν τα παιδιά τους, να απαντάν τις ερωτήσεις τους. Να διατηρήσουν έναν ασφαλή κοινωνικό κύκλο, π.χ. με ξαδέρφια ή γείτονες, και πάλι όσο αυτό είναι ασφαλές.