Με μια κουβέρτα… στο διάστημα

Ένα από τα πιο διαβασμένα παιδικά βιβλία των τελευταίων μηνών είναι αυτό της Χριστίνας Κωνσταντουδάκη με τίτλο Με μια κουβέρτα… στο διάστημα που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα, σε εικονογράφηση της Ρένιας Μεταλληνού. Όσοι ασχολείστε με το παιδικό βιβλίο, πιθανότατα γνωρίζετε τη Χριστίνα εδώ και μερικά χρόνια, καθώς έχει δημιουργήσει στο Facebook, μαζί με τη Νάσια Αλεξανδρίδη, μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και ενεργή σελίδα με αναγνωστικές προτάσεις για τους μικρούς μας φίλους, ονόματι «Παιδικό βιβλίο-Προτάσεις».

Εκτός από συγγραφέας, η Χριστίνα είναι και νηπιαγωγός, ενώ τον Δεκέμβριο του 2021 δημιούργησε το δικό της ηλεκτρονικό παιδικό βιβλιοπωλείο, το www.paperkittens.gr. Λατρεύει να διαβάζει –τι άλλο;– παιδικά βιβλία, να συζητάει για –τι άλλο;– παιδικά βιβλία και να τα παρουσιάζει στα παιδιά! Η κουβέρτα της έγινε αμέσως best seller, γιατί, πέραν του υπέροχου κειμένου και της ζωντανής εικονογράφησης, θίγει ένα ζήτημα που απασχολεί πολλούς γονείς: αυτό της προσαρμογής στο σχολείο (παιδικός σταθμός, προνήπιο, νηπιαγωγείο), κυρίως αν το παιδί είναι ντροπαλό. Μήπως ένα μεταβατικό αντικείμενο μπορεί να δώσει τη λύση που ζητάμε; Πάμε, λοιπόν, να συζητήσουμε μαζί της εφ’ όλης της ύλης. Χριστίνα, πες μας λίγα λόγια για το βιβλίο σου Με μια κουβέρτα… στο διάστημα. Πώς συνέλαβες την ιδέα και πώς την υλοποίησες τελικά;
Η αρχική ιδέα ήταν μια κουβέρτα με διπλή ιδιότητα. Κάποιος κρύβεται από πίσω της όταν δεν αισθάνεται καλά, ενώ άλλες φορές τη χρησιμοποιεί ως «κάπα σούπερ ήρωα». Αμέσως μόλις μου ήρθε αυτή η σκέψη, έκανα τη σύνδεση με τα μεταβατικά αντικείμενα στο νηπιαγωγείο και άρχισα να γράφω για ένα εσωστρεφές παιδί, που χρησιμοποιούσε το κουβερτάκι του ως «ασπίδα» για να μη μιλήσει με άλλους μέσα στην τάξη. Όμως, σταδιακά, με τη βοήθεια των φίλων του και της δασκάλας, πήρε τον χρόνο του και το μεταμόρφωσε σε «κάπα σούπερ ήρωα»!

Πώς συνεργάστηκες με τη Ρένια Μεταλληνού, την εικονογράφο σου, ώστε να έχουμε αυτό το εξαιρετικό αποτέλεσμα;
Η Ρένια είναι φοβερή καλλιτέχνιδα, όταν είδα το αποτέλεσμα δεν μπορούσα να πιστέψω στα μάτια μου. Ήταν καλύτερο απ’ ό,τι είχα φανταστεί! Δεν είχα κάνει κάποια παρατήρηση πριν δω το πρώτο δείγμα και ενθουσιάστηκα. Απλώς είπα τη γνώμη μου για ένα δυο πράγματα που ήθελα να αλλάξουν. Οι αλλαγές έγιναν αμέσως και μάλιστα προς το ακόμα καλύτερο! Γενικά, δεν θέλω να παρεμβαίνω στο έργο του εικονογράφου όταν δεν χρειάζεται, μου φαίνεται μαγικό το πώς «συνομιλεί» το κείμενο με την εικονογράφηση και το πώς βγαίνουν και επιπλέον νοήματα μέσα από αυτόν τον συνδυασμό. Για παράδειγμα, στο κείμενο αρχικά έγραφα ότι η Αλεξάνδρα, το κορίτσι που βοηθάει τον Σταύρο, τον πρωταγωνιστή της ιστορίας, είναι σε αναπηρικό αμαξίδιο. Αφού, όμως, είδα πόσο υπέροχα την είχε απεικονίσει η Ρένια, ζήτησα να αφαιρέσουν τις λέξεις· φτάνει που υπάρχει στην εικονογράφηση.

Προσαρμογή: Μια λέξη που τρομάζει τους γονείς παιδιών προσχολικής ηλικίας και τελικά ίσως ο τρόμος αυτός αντανακλάται και επηρεάζει το παιδί. Υπάρχουν κόλπα, μυστικά, κανόνες, ώστε η προσαρμογή του μικρού παιδιού να γίνει σχεδόν αβίαστα και να κυλήσει ομαλά;
Το βασικό είναι, αν υπάρχει άγχος από τους γονείς, να μη μεταφερθεί στα παιδιά. Να υπάρχει ενθουσιασμός γύρω από την προετοιμασία για το σχολείο και να συμμετέχουν και τα παιδιά ενεργά π.χ. να διαλέξουν τα ίδια την τσάντα τους, ποια ρούχα θα βάλουν την πρώτη μέρα ή να φτιάξουν την τσάντα μαζί με τους γονείς την προηγούμενη μέρα. Αν υπάρχει η δυνατότητα, είναι πολύ βοηθητικό να πάει ο γονιός μαζί με το παιδί να δουν τους χώρους λίγο πριν ανοίξει το σχολείο.
Φυσικά, και ένα μεταβατικό αντικείμενο (κουκλάκι, πανάκι ή μικρό κουβερτάκι) βοηθάει πολύ τις πρώτες μέρες, γιατί είναι κάτι οικείο που έρχεται από το σπίτι. Αν το παιδί ζητήσει κάτι τέτοιο στην αρχή (και για όσο χρειαστεί) και αν το σχολείο το επιτρέπει, θα βοηθήσει πολύ.
Το κλάμα και τα έντονα συναισθήματα τις πρώτες μέρες είναι φυσιολογικά. Υπάρχουν, όμως, και πολλά παιδιά που πάνε σχολείο χωρίς κανένα πρόβλημα τις πρώτες μέρες και έπειτα από μια δυο εβδομάδες παρουσιάζουν άρνηση. Και αυτό είναι φυσιολογικό και συμβαίνει κάθε χρόνο στα παιδιά που αρχικά δεν συνειδητοποιούν ότι το σχολείο θα είναι μια μόνιμη κατάσταση που θα τα κρατάει μακριά από τη μαμά και τον μπαμπά για μερικές ώρες και που το καταλαβαίνουν όταν περάσει λίγος καιρός.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, ακούμε τα παιδιά, τους λέμε ότι καταλαβαίνουμε πώς αισθάνονται, αλλά τους θυμίζουμε και τις όμορφες στιγμές που περνούν στο σχολείο. Ολόκληρος ο Σεπτέμβριος είναι μήνας προσαρμογής, μετά είναι όλα πιο εύκολα!

Μεταβατικό αντικείμενο, είπες. Ο Winnicot ήταν αυτός που ανέπτυξε τη θεωρία των μεταβατικών αντικειμένων στα οποία προσκολλώνται τα παιδιά, λόγω κάποιου είδους συναισθηματικής στέρησης, στην περίπτωσή μας της στέρησης των φροντιστών και του σπιτιού κατά τις ώρες του σχολείου. Ως νηπιαγωγός, έχεις πράγματι δει μεταβατικά αντικείμενα να «σώζουν» παιδιά και να τα βοηθούν να προχωρήσουν απρόσκοπτα;
Έχω δει, ναι. Συγκεκριμένα, θυμάμαι ένα κορίτσι με ένα πανάκι και ένα αγόρι με ένα λούτρινο πάντα. Το κορίτσι είχε τεράστιο θέμα το πρωί, έκλαιγε για αρκετό καιρό όταν το άφηνε η μητέρα του στο σχολείο και με το πανάκι αυτό, έπειτα από κάποιες μέρες, είχε βρει τον τρόπο να ηρεμεί μόνη της, αγκαλιάζοντάς το και μυρίζοντάς το. Μέχρι που, κάποια στιγμή, δεν το χρειαζόταν άλλο. Το αγόρι με το λούτρινο πάντα, που είχε έρθει στη μέση της χρονιάς, είχε το κουκλάκι παντού μαζί του και έπειτα από λίγο καιρό έγινε και αυτό μέλος της τάξης, τα παιδιά του είχαν δώσει όνομα και έπαιζαν όλα μαζί. Και κάπως έτσι, με αυτή την αφορμή, ο καινούργιος μαθητής έγινε και αυτός μέλος της ομάδας.

Κοινωνικοποίηση: Είναι εύκολο να τη ζητάμε, για να μην πω να την απαιτούμε, από τα παιδιά στις ηλικίες των 4 και 5 ετών; Και όταν αυτή επιτευχθεί, ποια στοιχεία παρουσιάζει; Με άλλα λόγια, πώς κάνουν τα παιδιά φίλους στις μικρές ηλικίες και ποια η σημασία τού να τους δοθεί ο απαραίτητος χρόνος να ενταχθούν σε κάποια ομάδα;
Τα παιδιά κοινωνικοποιούνται με τον δικό τους τρόπο και στον δικό τους χρόνο. Στην προσχολική ηλικία, κάνουν φίλους κυρίως μέσα από το συμβολικό παιχνίδι. Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε εύκολα στις διάφορες «γωνιές παιχνιδιού», στο ελεύθερο παιχνίδι στο νηπιαγωγείο. Τα περισσότερα παιδιά επιλέγουν να χρησιμοποιούν διάφορα αντικείμενα από τον χώρο και να φτιάχνουν δικές τους ιστορίες, να αυτοσχεδιάζουν και να υποδύονται κάποιους άλλους. Σε αυτό το παιχνίδι, χρειάζονται συνήθως και… συνεργάτες. Έτσι, δημιουργούνται σιγά σιγά οι φιλίες. Ακριβώς έτσι έγινε και στο βιβλίο μου Με μια κουβέρτα…στο διάστημα!, όπου, αφού ο Σταύρος πήρε τον χρόνο του για να προσαρμοστεί, στο τέλος μπήκε και αυτός μέσα στον μαγικό κόσμο του συμβολικού παιχνιδιού με τα υπόλοιπα παιδιά. Είναι τόσο σημαντικό το συμβολικό παιχνίδι! Κυρίως γιατί μέσα από αυτό «ανοίγονται» ακόμα και τα πιο εσωστρεφή παιδιά. Αποκτούν αυτοπεποίθηση και κάνουν φιλίες που ίσως με άλλον τρόπο να μην έκαναν εύκολα.Διαφορετικά παιδιά: Όλα τα παιδιά είναι διαφορετικά, μα, για να παραφράσω τον Όργουελ, κάποια είναι… διαφορετικότερα. Όπως μας προανέφερες, στο βιβλίο σου παρουσιάζεις ένα τέτοιο κορίτσι. Που δεν είναι αποκύημα της φαντασίας σου. Θες να μας μιλήσεις για την Αλεξάνδρα;
Η Αλεξάνδρα είναι η κολλητή μου από 14 ετών. Βρίσκεται σε αναπηρικό αμαξίδιο, το οποίο δεν την εμπόδισε ποτέ από το να κάνει το οτιδήποτε. Αυτή τη στιγμή, μάλιστα, κάνει διδακτορικό στο Βερολίνο και μελετάει τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Η Αλεξάνδρα είναι αυτή που πάντα με βοηθούσε και με «τσιγκλούσε» για να ρισκάρω, για να κάνω πράγματα πέρα από την comfort zone μου. Ήμουν ένα αρκετά εσωστρεφές παιδί και η παρέα μου μαζί της με βοήθησε πολύ. Έτσι, ήθελα να την εντάξω ως χαρακτήρα μέσα στην ιστορία μου και να δείξω αυτό ακριβώς που έκανε εκείνη με εμένα: Να τη βάλω να βοηθάει και όχι μόνο να βοηθιέται, επειδή βρίσκεται σε αναπηρικό αμαξίδιο. Νομίζω είναι ώρα να καταρρίψουμε αυτό το στερεότυπο της «λύπησης». Όποιο άτομο ΑμεΑ κι αν ρωτήσετε, θα σας πει το ίδιο.

Όμως, γιατί, όσα χρόνια κι αν συζητάμε για το bullying, η στοχοποίηση και η βία εναντίον αυτών των διαφορετικών παιδιών συνεχίζεται; Και πώς είναι δυνατόν να αρχίζει από τόσο μικρές ηλικίες;
Όλα ξεκινούν από την οικογένεια. Κανένα παιδί δεν γεννιέται με ρατσιστικές αντιλήψεις, κανένα παιδί δεν θέλει να πληγώσει κάποιο άλλο συνειδητά. Είναι σημαντικό να δίνονται οι σωστέ βάσεις από το σπίτι, αλλά και στο σχολείο να υπάρχει δίκαιη αντιμετώπιση από τους εκπαιδευτικούς προς όλα τα παιδιά. Να μη στοχοποιείται κανένα, αλλά να μην «εκθειάζεται» και κανένα. Όλα τα παιδιά να τα βλέπουμε μοναδικά, όπως και είναι, και να έχουμε πάντα κάτι καλό να πούμε για το καθένα από αυτά. Το δικό μας παράδειγμα θα ακολουθήσουν.

Ποια λάθη γίνονται συνήθως από εκπαιδευτικούς, μα και γονείς, και εμποδίζουν την απρόσκοπτη φοίτηση των παιδιών στο προνηπιαγωγείο και στο νηπιαγωγείο; Εσύ τι θα ήθελες να δεις να αλλάζει και από τις δυο πλευρές;
Θα ήθελα να σταματήσει η σύγκριση και από τους μεν και από τους δε. Να σταματήσουν γονείς και εκπαιδευτικοί να συγκρίνουν τα παιδιά με άλλα που κάνουν κάτι πιο καλά, πιο γρήγορα κ.λπ. Βοηθάμε τα παιδιά να αναπτυχθούν με τον δικό τους ρυθμό, δεν έχει νόημα να τα συγκρίνουμε με άλλα. Έτσι, το μόνο που καταφέρνουμε είναι να τα κάνουμε να μην έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Θα ήθελα ακόμα να υπάρχει καλύτερη συνεργασία μεταξύ γονιών και εκπαιδευτικών. Να μπορούμε να λέμε στους γονείς πράγματα που γίνονται στο νηπιαγωγείο και να μη μας «ακυρώνουν». Ναι, μπορεί το παιδί στο σπίτι να μην παρουσιάζει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά, όμως στο σχολείο είναι αλλιώς. Βρίσκεται στον ίδιο χώρο με τόσα άλλα παιδιά, είναι μια άλλη συνθήκη. Αλλά και εμείς οι εκπαιδευτικοί πρέπει να ακούμε τους γονείς και το πώς τους παρουσιάζουν τα παιδιά το σχολείο, π.χ. τι τους λένε για κάποιο θέμα για το οποίο ίσως δεν αισθάνονται άνετα να μιλήσουν στον δάσκαλο ή στη δασκάλα και το μοιράζονται με τον μπαμπά ή τη μαμά.

Ποιο είναι το νηπιαγωγείο των ονείρων σου;
Ένα δημόσιο νηπιαγωγείο με κατάλληλες υποδομές, με αρκετό διδακτικό προσωπικό για όλα τα παιδιά, και όχι με έναν/μια νηπιαγωγό για 25 παιδιά. Ένα νηπιαγωγείο όπου όλες οι θεματικές θα βγαίνουν μέσα από τα ενδιαφέροντα των παιδιών, όπου οι νηπιαγωγοί θα αισθάνονταν ελεύθεροι να διδάξουν χωρίς να έχουν την αγωνία μιας «ύλης» πάνω από τα κεφάλια τους. Ένα νηπιαγωγείο φτιαγμένο πραγματικά για τα παιδιά.

Διαβάστε: Χριστίνα Κωνσταντουδάκη, Mε μια κουβέρτα… στο διάστημα, εικονογράφηση: Ρένια Μεταλληνού, Εκδόσεις Διόπτρα