Προσπαθώντας να κατανοήσεις τι σημαίνει υγεία και πώς θα μπορούσε να οριστεί, αντιλαμβάνεσαι ότι πρόκειται περισσότερο για μια ανέφικτη κατάσταση, η οποία καλώς έχει παραμείνει ως τσούγκρισμα ποτηριών. Στην πραγματικότητα, είναι καθημερινό τσούγκρισμα επάνω στον τοίχο της φθοράς.
Ήταν τέλη Μαΐου όταν η μικρή μου κόρη έσπασε το χέρι της. Υπήρξε μια αγωνία τότε και η ακύρωση ενός τετραημέρου στην Κρήτη. Ωστόσο, το κάταγμα εξελίχθηκε καλύτερα από όσο φοβόμασταν και εν τέλει φάνταζε ως παρωνυχίδα μπροστά στα επόμενα. Διότι δέκα μέρες μετά διαπίστωσα ένα φύσημα στην καρδιά μου έντονο αρκετά, από εκείνα που σε στέλνουν κατευθείαν στον καρδιολόγο, που σου ανακοινώνει ότι πρέπει να προγραμματίσεις χειρουργείο, γιατί η βαλβίδα σου κρέμεται χάμω και ουσιαστικά σέρνεται σαν μεθυσμένη άδικη κατάρα επάνω στην μπάρα ενός ποτάδικου…

Ο κόσμος της αρρώστιας
Και ενώ σου λένε ότι η επέμβαση είναι «ρουτίνα», «πάρ’ το απόφαση να τελειώνεις, μην έχεις αργότερα σοβαρά προβλήματα» και ότι «είσαι τυχερός μες στην ατυχία σου» που το ανακάλυψες, εσύ νιώθεις όλο και πιο μόνος μέσα σε έναν νέο κόσμο, αυτόν της αρρώστιας. Και ναι, είναι νέος κόσμος, γιατί αν δεν μπεις μέσα σε αυτόν, δεν μπορείς να ισχυριστείς ότι τον ξέρεις, ακόμα κι αν είσαι γιατρός, ακόμα και αν εξασκείς την ευαίσθητη ειδικότητα της παιδιατρικής, ακόμα κι αν είσαι από κατασκευής ευαίσθητος άνθρωπος.
Έχει μεγάλη διαφορά η όρθια θέση από εκείνη της κατάκλισης στο φορείο ή στο κρεβάτι. Είχα συνηθίσει να είμαι εγώ πάντα ο όρθιος και να κοιτώ τους άλλους από ψηλά και έχω να πω πλέον ότι τα κρεβάτια θα έπρεπε να ψηλώνουν, ώστε ασθενής και ιατρός να είναι στην ίδια θέση. Τώρα πια γνωρίζω πώς νιώθουν οι «ξαπλωμένοι».
Και ναι είσαι τραγικά μόνος σε αυτόν τον νέο κόσμο, γιατί κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι σε νιώθει. Αφού η δική σου βαλβίδα κρεμάται επί ξύλου, η δική σου, όχι του άλλου, του οποίου τρέχει ακούραστη πάνω στην ανηφόρα του δικού σου Γολγοθά. Αν σας πει κάποιος «σε καταλαβαίνω» ή «αν ήμουν στη θέση σου», απλώς σας λέει ψέματα. Εκείνος μπορεί να μην το καταλαβαίνει ότι ψεύδεται, εσείς όμως οφείλετε να το καταλάβετε. Απλά πατήστε το mute και αφήστε τον να μιλά μόνος.

Ο δρόμος προς την υγεία… Εσύ κι ο εαυτός σου
Το πιο δύσκολο κομμάτι της διαδρομής προς ένα χειρουργείο ή γενικά προς μια ιατρική παρέμβαση είναι η εύρεση του «ταιριαστού» ιατρού. Ο κάθε ασθενής έχει τον ιατρό που του αξίζει και ο κάθε ιατρός τον ασθενή που του ταιριάζει. Επειδή όμως δεν υπάρχει πάντα χρόνος αρκετός για ψυχανάλυση, το κριτήριο επιλογής ιατρού είναι διαφορετικό για κάθε ασθενή. Για τον έναν είναι ο τρόπος που του μίλησε, για κάποιον άλλο είναι τα λεφτά που του ζήτησε, για έναν τρίτο ο τρόπος με τον οποίο του τα ζήτησε και για έναν τέταρτο είναι ο χρόνος αναμονής ή ο διαθέσιμος χρόνος που του παρέχει το νόσημα. Φυσικά, για τους πολλούς είναι και η φήμη και οι συστάσεις που έχει ο γιατρός είτε από ανθρώπους του ιατρικού χώρου είτε από την ομάδα των ασθενών του. Στο σημείο αυτό, βέβαια, θα διαπιστώσετε ότι ένας γιατρός έχει συχνά αντικρουόμενες συστάσεις.
Αυτό το κομμάτι της πορείας προς τη θεραπεία, δηλαδή μέχρι να επιλέξεις τον θεράποντά σου, περιλαμβάνει το περισσότερο άγχος και ένα συνεχές δίλημμα, που καμιά φορά φαντάζει σαν εκείνα στα οποία έφτανε ο Μακ Γκάιβερ (αλήθεια, τον θυμάστε;) εμπρός σε μια ωρολογιακή βόμβα, όταν έπρεπε να επιλέξει ανάμεσα στο μπλε ή στο κόκκινο καλωδιάκι, με το ποσοστό επιτυχίας να είναι ακριβώς… στο 50%.
Η ψυχολογία είναι ο άξονας γύρω από τον οποίον περιστρέφεται η διαχείριση της αρρώστιας, η εξασφάλιση της υγείας, η αντιμετώπιση των στρεσογόνων συνθηκών, από το επίπεδο της αναζήτησης ιατρού ως την επάνοδο στην καθημερινότητα μετά την περιπέτεια.
Και σε αυτήν τη διαχείριση είσαι μόνος πάλι, μόνος παρέα με τα βιώματά σου από την παιδική σου ηλικία, με τα παραδείγματα ζωής από τους γονείς σου, με την ειλικρίνεια –ή όχι– με την οποία σου σύστησαν τον κόσμο. Σαφώς υπάρχει και κάποιο ή κάποια σημαντικά πρόσωπα στα οποία θα στηριχθείς είτε για να σηκωθείς από το κρεβάτι είτε για να κλάψεις στην αγκαλιά τους κι αυτή είναι η διαφορά μας από τα υπόλοιπα ζωικά είδη. Όμως όταν όλοι κοιμούνται και ο ήλιος δεν λέει να ανατείλει, είσαι μόνο εσύ, οι ουσίες ανάμεσα στις νευρικές σου συνάψεις και οι χτύποι της καρδιάς σου.

Η υγεία είναι τύχη
Το καλοκαίρι δυστυχώς δεν ήταν ξένοιαστο κι όχι μόνο εξαιτίας του δικού μου προβλήματος υγείας. Ως παιδίατρος είχα τη μεγάλη ατυχία μόλις σε έναν μήνα να έρθω μπροστά σε άσχημες διαγνώσεις: Σακχαρώδης διαβήτης, οξεία λευχαιμία, εγκεφαλική αιμορραγία, εγκεφαλικό απόστημα από Covid-19. Ο ορισμός της «γκαντεμιάς» για έναν γιατρό, όμως αυτή είναι η δουλειά μας. Άλλωστε, καθημερινά, στα μεγάλα νοσοκομεία των πόλεων δεν εκτυλίσσονται δράματα; Άνθρωποι μέχρι μια μέρα πριν υγιείς, να μαθαίνουν ξαφνικά ότι τα πονάκια στην πλάτη εδώ κι έναν μήνα ήταν τελικά κάτι μεταστάσεις στον θώρακα ενός αδιάγνωστου καρκίνου.
Η υγεία είναι ορισμένες φορές ένα ναρκοπέδιο κι αν περνάς κάθε μέρα από κει μέσα αλώβητος, καλύτερα να λέγεσαι τυχερός κι όχι απαραίτητα υγιής. Ναι, είναι τύχη που κάποιοι είμαστε όρθιοι επάνω σε δυο πόδια και περπατάμε. Ωστόσο, ο καθένας μας τραβάει έναν κλήρο κάποια στιγμή. Θα περάσει από μπροστά μας η γυάλινη κανάτα με τους λαχνούς και θα τραβήξουμε. Σε άλλον θα περάσει όταν είναι 2 ημερών, σε άλλον όταν θα ναι 4 ετών και σε άλλον 64 ετών. Για κάποιον, ο κλήρος θα ναι ένα τροχαίο, για κάποιον άλλο το φάσμα του αυτισμού και για κάποιον τρίτο μια επίμονη αλλεργική ρινίτιδα, που θα τον κάνει να χάνει καθημερινά τον ύπνο του.

Η υγεία είναι μάχη
Δεν υπάρχει υγεία, όπως και δεν υπάρχει ευτυχία γενικά. Υπάρχουν στιγμές ευτυχίας και αντίστοιχα στιγμές υγείας για έναν οργανισμό που βρίσκεται σε μια διαρκώς δυναμική κατάσταση. Από τη στιγμή που γεννιόμαστε ξεκινά η φθορά και όλη η ζωή είναι μια κατάσταση μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, μια πάλη των κυττάρων έναντι σε κάθε μια από τις εκατομμύρια μεταλλάξεις του DNA κάθε μέρα, από τη μάχη του σάλιου να καταπολεμήσει την τερηδόνα στο παιδικό δόντι μέχρι τον αγώνα του μυαλού να μείνει ανεπηρέαστο σε στρεσογόνα γεγονότα.
Αυτήν τη μάχη ο άνθρωπος έως τώρα την κέρδιζε ανά τις γενεές. Ωστόσο, το μέλλον δεν διαγράφεται το ίδιο νικηφόρο. Ο Π.Ο.Υ έχει ανακοινώσει ότι πιθανώς η γενιά των παιδιών μας θα είναι η πρώτη στην ανθρωπότητα με μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης από τους προγόνους της. Και αυτό θα οφείλεται σε νοσήματα του δυτικού κόσμου, όπως η παχυσαρκία και το μεταβολικό σύνδρομο, διάφοροι τύποι καρκίνου (ιδιαίτερα οι τροφικής αιτιολογίας), η κατάθλιψη, αλλά και σε ακραία φυσικά φαινόμενα από τη συνεχώς εξελισσόμενη κλιματική αλλαγή.

Η υγεία βγαίνει από την ψυχή
Κι επειδή η ψυχή δεν μένει ανεπηρέαστη, πρέπει το σύστημα υγείας να εντάξει την ψυχολογική στήριξη ως κάτι αντίστοιχο με την ακτινογραφία θώρακος ή τη συνταγογράφηση αντιβίωσης. Αφότου εξήλθα από το νοσοκομείο, γύρω στις 10 μέρες μετά, εμφάνισα ένα επεισόδιο αμνησίας. Ο έλεγχος ήταν αρνητικός για οτιδήποτε οργανικό και οι γιατροί κατέληξαν στη διάγνωση της μετατραυματικής παροδικής σφαιρικής αμνησίας, λόγω έντονου στρες. Σκέφτηκα τότε ότι κάτι σοβαρό τούς είχε ξεφύγει στην προσέγγιση του ασθενούς, η οποία ήταν σαφώς λιγότερο σφαιρική από την αμνησία μου. Σκέφτομαι πλέον και σε πόσες μανάδες έχω δώσει εξιτήριο να πάνε με τα παιδιά τους σπίτι, έπειτα από 15ημερη παραμονή στο νοσοκομείο και τρέμω στην ιδέα ότι μπορεί να είχαν ανάγκη να μιλήσουν σε κάποιον ειδικό και εγώ (και το υπόλοιπο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό) να μην το αντιληφθήκαμε.
Είναι απαράδεκτο το 2021 να θεωρούμε «υπερβολικούς» ορισμένους γονείς και να μην αναρωτιόμαστε αν έχει γίνει κάποτε κάτι που τους έκανε εύθραυστους. Γιατί όντως ένα πρόβλημα υγείας μπορεί, όταν το ξεπεράσεις, να σου αφήσει ένα αίσθημα δύναμης και αυτοπεποίθησης, μπορεί όμως και να σε κάνει πιο φοβισμένο. Και δεν είμαστε όλοι το ίδιο σκληροί, ανθεκτικοί, δυνατοί.
Η υγεία, λοιπόν, είναι πολλά παραπάνω από το τσούγκρισμα των ποτηριών. Είναι διαδρομή, είναι σφιγμένη γροθιά, είναι δάκρυα κάτω από το λευκό σεντόνι, είναι η αγωνία στις λέξεις που θα ξεστομίσει ο γιατρός, είναι η ψυχή βαθιά που πρέπει να δείξεις αν θέλεις να ζήσεις. Το πιστεύω. Όποιος έχει όνειρα και στόχους, θα πάει καλά, θα τον πιάσει η αγωγή, θα πάει καλά το χειρουργείο του. Να θες να ζήσεις λοιπόν! Για να θες, όμως, να ζήσεις πρέπει να έχεις και κίνητρο και ψυχικό απόθεμα… Σε αυτά τα δυο πρέπει να βοηθούμε τους άλλους, στο κίνητρο και στο κουράγιο.

Καθετί που ανασαίνει ζητάει να δοθεί,
ματώνει τα νύχια του,
παλεύει με κτήνη.
Είναι σπόρος που πέφτει σε άγονη γη
κι όμως βγάζει φύλλα, ανθίζει,
διψάει να ομορφύνει                 
(Παντελής Ροδοστόγλου, «Καθετί που ανασαίνει»)

Ο Ιορδάνης Παπαδόπουλος MD, PhD, είναι Επιμελητής Β΄ Παιδιατρικής ΓΝ Σύρου. iordanispapado@hotmail.com