Η Κατερίνα Σέρβη διά χειρός Λέλας Στρούτση
Η Κατερίνα Σέρβη είναι, όπως η ίδια λέει χαριτολογώντας, μια «παραστρατημένη» αρχαιολόγος! Διότι σπούδασε αρχαιολογία, αλλά δεν ακολούθησε τον δρόμο της ανασκαφής ‒που τη λατρεύει‒ ή της εκπαίδευσης ‒που τη θεωρεί σπουδαίο λειτούργημα. Δούλεψε για πολλά χρόνια στη διαφήμιση, ως κειμενογράφος, όπου ασκήθηκε στη δημιουργική γραφή. Παράλληλα, διοχέτευσε το πάθος της για την αρχαιολογία αρχικά στη συγγραφή αρχαιολογικών οδηγών και στη συνέχεια στα παιδικά βιβλία. Με αφορμή τις σειρές βιβλίων «Οι Αρχαίοι μου Φίλοι» και «Ιστορικά Εικονογραφημένα» και το βιβλίο Ο Παππούς που δε γνώρισα (κυκλοφορούν όλα από τις Εκδόσεις Πατάκη), είχαμε μια όμορφη συζήτηση για την ανάγνωση του παρελθόντος στις (και από τις) μικρές ηλικίες, για την ιστορία, για την αρχαιολογία και φυσικά για το σχολείο!
Κατερίνα Σέρβη, δημιούργησες τους «Αρχαίους μου φίλους», μια σειρά αρχαιολογικών και ταυτόχρονα λογοτεχνικών για παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας, που τους γνωρίζει παλιούς, σπουδαίους πολιτισμούς, μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους, τότε, την εποχή που ήταν γεμάτοι ζωή. Ξεναγοί τους; Μικρά, συνομήλικά τους παιδιά! Πώς συνέλαβες την ιδέα για τα βιβλία αυτά, ποιος είναι ο παιδαγωγικός σου στόχος και ποια είναι η ανταπόκριση που έχεις δει από το κοινό;
Υπάρχει καλύτερος ξεναγός από κάποιον που έζησε τότε; Κι επίσης, για τα παιδιά υπάρχουν καλύτεροι ξεναγοί από τους συνομηλίκους τους; Τέτοιες ιδέες μου έρχονται φυσικά, αυθόρμητα. Όταν διαβάζω για το παρελθόν ή όταν βρίσκομαι σε κάποιον αρχαιολογικό χώρο φαντάζομαι τους ανθρώπους που έζησαν τότε, παλιά, και προσπαθώ να «μπω στα παπούτσια» τους. Η αρχαιότητα δεν είναι για μένα κτίρια ή αντικείμενα· είναι οι άνθρωποι που τα έφτιαξαν και τα έζησαν. «Οι Αρχαίοι μου Φίλοι» δημιουργήθηκαν για να μυήσουν τα μικρά παιδιά στους αρχαίους πολιτισμούς. Να αποτελέσουν μια πρώτη γνωριμία με εικόνες, λέξεις, έννοιες παράξενες και «εξωτικές». Να τους προσφέρουν όχι απαραίτητα γνώση –αν γίνει κι αυτό έχει καλώς– αλλά αίσθηση, αγάπη κι ενθουσιασμό για κόσμους που προσωπικά βρίσκω πολύ συναρπαστικούς, μέσα από όμορφες εικόνες και ιστορίες καθημερινότητας: βόλτες, παιχνίδια, τσακωμούς. Ιστορίες πολύ κοντά στις δικές τους. Η ανταπόκριση είναι εξαιρετικά ενθαρρυντική από νηπιαγωγούς, δασκάλους, από ανθρώπους που ασχολούνται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο με την εκπαίδευση, αλλά και από τα παιδιά. Μια φίλη, αγαπημένη συγγραφέας παιδικών βιβλίων, μου έστειλε φωτογραφία την τετράχρονη κόρη της να «διαβάζει» τη Μυρρίνη πριν πάει για ύπνο!
Ο Γλαύκος, η Μυρρίνη και η Αλεξάνδρα… Πες μας λίγα λόγια για τον κάθε πρωταγωνιστή σου και την ιστορία του!
Ο Γλαύκος είναι γιος βασιλιά, του Μίνωα, και μας καλεί σε μια βόλτα στο ανάκτορο του πατέρα του, αλλά και σε ολόκληρη τη Μινωική Κρήτη. Η Μυρρίνη είναι καθώς πρέπει Αθηναία κόρη του 5ου αι. π.Χ., κλεισμένη σπίτι, μέχρι που γίνεται Αρρηφόρος, παίρνει δηλαδή μέρος σε μια αθηναϊκή γιορτή, τα Αρρηφόρια, και έτσι ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ακρόπολη. Η Αλεξάνδρα τσακώνεται με την κολλητή της, τη Θεοδώρα, και αναπολεί τις σκανδαλιές που έκαναν μαζί στην ακρόπολη της πόλης τους, των προϊστορικών Μυκηνών.
Ποια άλλα παιδιά θα μας κάνουν μελλοντικά παρέα στις ιστορικές και αρχαιολογικές μας αναζητήσεις;
Μελλοντικά, θα γνωρίσουμε πολλά-πολλά παιδιά, ίσως και από ξένους πολιτισμούς! Προς το παρόν, μπορώ να αποκαλύψω ότι ο επόμενος φίλος έρχεται από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης, λίγο πριν από την προϊστορική έκρηξη του ηφαιστείου που κατέστρεψε το νησί…
Πώς προέκυψε η συνεργασία με την Αλεξία Λουγιάκη και τη Λέλα Στρούτση και πώς (συν)εργαστήκατε για το πάντρεμα κειμένου και εικονογράφησης;
Η Αλεξία και η Λέλα προκρίθηκαν για την προηγούμενη, εξαιρετική, δουλειά τους και η συνεργασία οριστικοποιήθηκε έπειτα από κουβέντα για τις ανάγκες της σειράς και ένα πρώτο δείγμα γραφής. Και οι δύο ανέλαβαν ένα πολύ απαιτητικό έργο, να «παντρέψουν» τη μυθοπλασία με τις αρχαιολογικές πληροφορίες. Η συνεργασία μας ήταν πολύ στενή, με άφθονη δουλειά και αγωνία και από τις δύο πλευρές. Η Αλεξία σχεδίασε αρκετές φορές τον Μίνωα, μέχρι να καταλήξουμε σε μια εικόνα που να συμβαδίζει με όσα ξέρουμε για τους Μινωίτες, η Λέλα κι εγώ σπαζοκεφαλιάσαμε ώρες πάνω από χίλιες δυο λεπτομέρειες: «Πώς κρατάνε οι Αρρηφόροι τα μυστικά αντικείμενα;», «Πόσο μεγάλη είναι η μπάλα που παίζουν;», «Το “pet” της Μυρρίνης είναι γατάκι, σκυλάκι ή μήπως πάπια;» Εδώ θα ήθελα να προσθέσω πως σε κάθε βιβλίο έχω πλάι μου έναν ή περισσότερους αρχαιολόγους, ειδικούς στο κάθε θέμα. Κάποιοι έχουν υπάρξει καθηγητές μου, πολλοί είναι φίλοι, και προσφέρουν γενναιόδωρα τις πολύτιμες συμβουλές τους τόσο στο κείμενο όσο και στην εικονογράφηση.
Έχεις γράψει ακόμα μια σειρά από Graphic Novels με ιστορικό περιεχόμενο, σε εικονογράφηση του Θανάση Πέτρου, για λίγο πιο μεγάλα παιδιά. Λειτούργησες με τον ίδιο τρόπο ή η ενασχόληση με τα «Ιστορικά Εικονογραφημένα» ήταν πιο απαιτητική;
Κατά κανόνα, στα ιστορικά και αρχαιολογικά μου βιβλία λειτουργώ με τον ίδιο τρόπο: διαβάζω πηγές, εμπνέομαι, γράφω. Στη σειρά των Graphic Novels είχα έναν σπουδαίο «βοηθό», τον ίδιο τον ιστορικό των Περσικών Πολέμων, τον Ηρόδοτο! Το κείμενό του γεννούσε στο μυαλό μου σενάρια, που στη συνέχεια συνδύαζα με δικούς μου φανταστικούς ήρωες και πλοκή. Για να είμαι ειλικρινής, απόλαυσα εξαιρετικά τη διαδικασία συγγραφής αυτών των βιβλίων. Ο Θανάσης, από την άλλη –ένας από τους κορυφαίους Έλληνες κομίστες– βασανίστηκε πολύ περισσότερο από την Αλεξία και τη Λέλα. Φανταστείτε ότι έπρεπε να μελετά και να συζητάμε λεπτομέρειες όπως αυτές που ανέφερα παραπάνω –τι φόραγαν οι ήρωες, πώς ήταν τα μαλλιά τους, πού κάθονταν οι Σπαρτιάτες για να φάνε– για εκατοντάδες εικόνες. Όσο για το αναγνωστικό τους κοινό, δεν θα το περιόριζα στα παιδιά. Ως Graphic Novels απευθύνονται ουσιαστικά στους πάντες: από πέντε μέχρι εκατόν πέντε χρονών!
Και «Ο παππούς που δε γνώρισα»; Κι αυτό είναι ένα βιβλίο ιστορικό, που όμως έχει έναν διαφορετικό τρόπο αφήγησης, μια και βασίζεται σε μια αληθινή ιστορία…
Ο Παππούς που δε γνώρισα είναι στην πραγματικότητα ο παππούς που δε γνώρισε η κόρη μου. Είναι ένα αλληγορικό παραμύθι, βασισμένο στην ιστορία του Αντώνη Πετράκη, ο οποίος πολέμησε νεότατος στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τη RAF, στη Μέση Ανατολή. Σε κάποια πτήση έπεσε στην έρημο, σε ναρκοπέδιο, κατάφερε ωστόσο να γλιτώσει τη ζωή του. Όταν άκουσα την ιστορία, μου φάνηκε συγκλονιστική, όπως συγκλονιστικός μού φαίνεται συνολικά ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο ηρωισμός όσων πολέμησαν τον Χίτλερ. Έτσι, με αφορμή την πτήση και την πτώση του παππού Αντώνη, θέλησα να μιλήσω στα παιδιά, αλλά και στους μεγάλους για το θάρρος, τον αλτρουισμό, την ψυχική δύναμη και, φυσικά, την οικογενειακή μνήμη και περηφάνεια.
Η ιστορία είναι δυστυχώς μάθημα παρεξηγημένο από πολλούς. Όσο για την αρχαιολογία; Μοιάζει να μην έχει καμία θέση στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να «προσπεράσουμε» το σχολείο και να κάνουμε τα παιδιά μας να γνωρίσουν και κυρίως να αγαπήσουν το παρελθόν, που τόσα έχει να τους διδάξει;
Είναι πράγματι παρεξηγημένη και είναι πολύ κρίμα. Το παρελθόν είναι η βάση μας, χωρίς παρελθόν δεν έχουμε πού να πατήσουμε για να χτίσουμε το μέλλον. Δυστυχώς το σχολείο, σε γενικές γραμμές, δε βοηθάει την ιστορία να δείξει το αληθινό, το γοητευτικό της πρόσωπο. Από προσωπική εμπειρία, και από φίλους που έχουμε συζητήσει, το σχολείο και το πανεπιστήμιο τα «προσπερνάμε» ούτως ή άλλως. Γνωρίζουμε και αγαπάμε το αντικείμενό μας μέσα από προσωπικό δάβασμα, εκτός εκπαιδευτικών δομών. Μπορούμε, επομένως, να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να βρουν από νωρίς αυτό το μονοπάτι, της προσωπικής καλλιέργειας. Μπορούμε να τους διαβάζουμε ή να τους προτείνουμε εξωσχολικά αναγνώσματα, να τους μιλάμε, να συζητάμε. Και μην ξεχνάμε την τηλεόραση και το διαδίκτυο. Υπάρχουν σήμερα εκπληκτικά ντοκιμαντέρ και εκπαιδευτικά βιντεάκια, με εντυπωσιακά γραφικά και κείμενα γοητευτικά και κατανοητά. Είναι όλα αυτά που ονομάζουμε «Δημόσια Ιστορία» και «Δημόσια Αρχαιολογία» και που πραγματικά φέρνουν κοντά στο ευρύ κοινό τις ανακαλύψεις της επιστήμης.
Έχεις εικόνα για το πώς διδάσκεται η ιστορία σήμερα; Έχεις ίσως κάποιες προτάσεις να κάνεις, ώστε να βρει τη θέση που της αξίζει και εντός σχολικού περιβάλλοντος;
Διδάσκεται με τρόπο στείρο, αποσπασματικό έως και ακατανόητο, απ’ ό,τι έχω δει στα σχολικά βιβλία της κόρης μου. Αν, βέβαια, υπάρχει κάποιος εμπνευσμένος δάσκαλος ή καθηγητής, τα πράγματα αλλάζουν. Ωστόσο, η βάση παραμένει προβληματική. Προσωπικά, αν ήμουν εκπαιδευτικός θα προσπαθούσα να κάνω τρία πράγματα: πρώτον να ενοποιήσω την αποσπασματικά δοσμένη σχολική ύλη, ώστε να καταλάβουν τα παιδιά τη σύνδεση του κάθε «κομματιού» με το πριν και το μετά. Δεύτερον, να την εμπλουτίσω με storytelling. Ποιος ο λόγος να διδάσκονται τη χιλιόχρονη βυζαντινή ιστορία ως μια σειρά από απρόσωπους αυτοκράτορες και παρόμοιους μεταξύ τους πολέμους; Το μυστικό είναι να λες ιστορίες για την Ιστορία. Ανεκδοτολογικές αφηγήσεις, ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για την εποχή, τους ανθρώπους, άσημους και διάσημους, τις αντιλήψεις, τον τρόπο ζωής τους. Τέλος, θα της έδινα παγκόσμια διάσταση. Τα παιδιά επαναλαμβάνουν την ίδια ελληνοκεντρική ιστορία, αρχαία, βυζαντινή, νεότερη, σε τρεις κύκλους, δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο. Τι συνέβαινε όμως στην Κίνα τον 5ο αι. π.Χ.; Το ξέρετε ότι την ώρα που έσβηνε η Κωνσταντινούπολη ευημερούσε στην Αφρική η Μεγάλη Ζιμπάμπουε; Στη Βόρειο και τη Νότιο Αμερική; Ποιες ήταν οι συνήθειες, η τέχνη, η τεχνολογία των εκατοντάδων φυλών που έζησαν και άνθησαν εκεί; Η ιστορία και η αρχαιολογία, χάρη στην ανάπτυξη της τεχνολογίας, έχουν απογειωθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια. Ανακαλύπτουν πράγματα αφάνταστα, έχουν συναρπαστικές ιστορίες να μας αφηγηθούν για το παρελθόν της ανθρωπότητας. Γιατί να μην τις αφηγηθούμε και στα παιδιά μας, στην τάξη;
Κλείνοντας, θα ήθελες να στείλεις ένα μήνυμα για την αρχή αυτής της παράξενης σχολικής χρονιάς προς τους γονείς και προς τα παιδιά;
Παράξενη, πράγματι, δυστοπική χρονιά… Όμως ουδέν κακόν αμιγές καλού. Ευκαιρία να δείξουμε τη δύναμή μας, την αγωνιστικότητα, τη δημιουργικότητα, την ικανότητα επιβίωσης και πάνω απ’ όλα την αγάπη, την αλληλοκατανόηση και την αλληλεγγύη. Ο άνθρωπος είναι μοναδικό ον, ικανό για τα καλύτερα και για τα χειρότερα. Αν επιστρατεύσουμε όλοι τον καλύτερο εαυτό μας, όλα θα πάνε καλά. Όσο για εμάς, μεγάλους και παιδιά, που είμαστε βιβλιοφάγοι, έχουμε ένα επιπλέον όπλο: κλείνουμε την πόρτα στα δυσάρεστα της ζωής, ανοίγοντας ένα βιβλίο!
Τα βιβλία που έχει γράψει η Κατερίνα Σέρβη κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Πατάκη.
