Με το παρόν κείμενο ολοκληρώνεται η περιήγησή μας στις σχολικές αίθουσες των οποίων οι μαθητές ξεχωρίζουν σε απόδοση, όπως αποδεικνύεται από τα αποτελέσματα του διεθνούς προγράμματος PISA. Μέσα από το βιβλίο της Lucy Crehan Φυτώρια ευφυΐας. Ένα ταξίδι στα καλύτερα εκπαιδευτικά συστήματα του κόσμου φτάσαμε μέχρι την Ιαπωνία, τη Φινλανδία, τη Σιγκαπούρη και τη Σαγκάη και τελευταίος σταθμός στο ταξίδι μας είναι ο Καναδάς.
Ποικιλομοφία, κοινές προσεγγίσεις, μαθησιακή υποστήριξη
Ο πρωθυπουργός του Καναδά Τζάστιν Τριντό έχει δηλώσει πως η δύναμη της χώρας του είναι η ποιλικομορφία· πράγματι ο ένας στους πέντε κατοίκους του έχει γεννηθεί κάπου αλλού, κυρίως στην Ασία ή στην Ευρώπη, γεγονός που θεωρείται «ευκαιρία και πρόκληση» και μεγάλο πλεονέκτημα για τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον. Με τον τρόπο αυτόν, κατανοούν άλλες κουλτούρες και προετοιμάζονται να επιλύουν παγκόσμια προβλήματα και να συναλλάσσονται με τον υπόλοιπο κόσμο.
Ο Καναδάς αποτελείται από δέκα επαρχίες και τρία αραιοκατοικημένα ομοσπονδιακά εδάφη στον Βορρά. Το καθένα από αυτά έχει το δικό του εκπαιδευτικό σύστημα, άρα ουσιαστικά η χώρα έχει 13 ξεχωριστά εκπαιδευτικά συστήματα. Στο PISA συμμετέχουν τα 10 εξ αυτών και έχουν όλα κοινές προσεγγίσεις για την ενιαία εκπαίδευση και παρόμοια σχολικά εγχειρίδια. Επιπλέον, σε όλες τις επαρχίες υπάρχουν συνδικαλιστικές ενώσεις εκπαιδευτικών, οι παιδαγωγικές σπουδές είναι βασισμένες σε ένα κοινό μοντέλο και ακολουθούν παρόμοια τακτική και στην αξιολόγηση και στις εξετάσεις.
Τα σχολεία είναι ομαδοποιημένα σε «οικογένειες», υπό μια σχολική επιτροπή, στην οποία υπάγονται και οι γενικοί σχολικοί επόπτες, συνήθως πρώην διευθυντές σχολείων. Αν ένα σχολείο δεν έχει καλά αποτελέσματα στις (ανεπίσημες, κατευθυντήριες) εξετάσεις της επαρχίας, ο γενικός επόπτης θα συζητήσει με τον διευθυντή, θα προσπαθήσουν να εντοπίσουν πού οφείλεται η αποτυχία, θα σχεδιάσουν μαζί τα επόμενα βήματα και θα έρθουν σε επαφή με άλλα σχολεία της «οικογένειας», με καλύτερα αποτελέσματα, για να μάθουν από αυτά. Επίσης, διευθυντές από διαφορετικά σχολεία πραγματοποιούν τακτικές συναντήσεις για να συζητούν τις στρατηγικές τους.
Τα παραπάνω συνδιαμορφώνουν ένα σύστημα στο πλαίσιο του οποίου τα παιδιά που δεν καταφέρνουν να φτάσουν σε ένα βασικό επίπεδο στην κατανόηση κειμένου, στα μαθηματικά και στις φυσικές επιστήμες είναι πολύ λιγότερα από τον διεθνή μέσο όρο. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι η σύνδεση οικογενειακού υποβάθρου και PISA είναι αδύναμη. Αυτό εξηγείται μάλλον από το γεγονός ότι ο Καναδάς έχει ένα εξαιρετικό σύστημα κοινωνικής πρόνοιας και ελάχιστους φτωχούς πολίτες. Ακόμα, υπάρχει σχεδόν εξατομικευμένη φροντίδα για τον κάθε μαθητή, ανεξάρτητα από την κοινωνικοοικονομική του κατάσταση.
Τα παιδιά πηγαίνουν συνήθως κατευθείαν στο νηπιαγωγείο στα πέντε τους χρόνια (πολλοί θεωρούν ότι στο κομμάτι αυτό ο Καναδάς πρέπει να βελτιωθεί) και τα μαθήματα εκεί είναι άκρως διασκεδαστικά και παιχνιδιάρικα, μολονότι περιλαμβάνουν και ασκήσεις προανάγνωσης και προγραφής. Όταν τα παιδιά ξεκινούν, στα έξι τους χρόνια, τη φοίτηση στο δημοτικό, οι πόροι των σχολείων της κάθε επαρχίας είναι σχεδόν οι ίδιοι και όλες οι εκπαιδευτικές μονάδες, ακόμα και στις πιο υποβαθμισμένες περιοχές, είναι άριστα εξοπλισμένες. Οι δάσκαλοι αφιερώνουν επιπλέον χρόνο στα παιδιά που τα δυο πρώτα χρόνια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης δυσκολεύονται (ιδιαίτερα στα πιο μικρά σε ηλικία), ενώ κάθε σχολείο, μέχρι και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, έχει και δασκάλους/καθηγητές μαθησιακής υποστήριξης, με σπουδές στην ειδική αγωγή, που στηρίζουν τα παιδιά με προβλήματα.
Παροχή κινήτρων και κάλυψη ατομικών αναγκών
Γίνεται προσπάθεια ώστε όλοι οι Καναδοί μαθητές να αισθάνονται πως έχουν αξία μέσα στο σχολικό σύστημα και πως αποτελούν μέρος μιας κοινότητας. Τα σχολεία προσφέρουν εκπληκτική ποικιλία δραστηριοτήτων, ώστε το κάθε παιδί να βρει κάτι που το αφορά και το ενδιαφέρει, ενώ στις μεγάλες τάξεις υπάρχουν σύμβουλοι εκπαίδευσης που συζητούν με κάθε μαθητή για οτιδήποτε αφορά τη σχολική ζωή του, μαθησιακό και μη. Δεν υπάρχει κατανομή σε διαφορετικά σχολεία, ούτε διαφορετικές κατευθύνσεις εντός σχολείου, ούτε τμήματα διαφορετικών ταχυτήτων τουλάχιστον μέχρι την Γ’ γυμνασίου. Στο Λύκειο δημιουργούνται πλέον τάξεις διαφορετικών επιπέδων για τα διάφορα μαθήματα και τα παιδιά μπορούν πλέον να επιλέξουν ποια απ’ αυτά θα παρακολουθήσουν, συζητώντας φυσικά και με τους συμβούλους τους. Σε όλες τις επαρχίες, η δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι θεμελιωμένη στη δέσμευση να επεκτείνει την ευελιξία σε κάθε μαθητή. Παρέχει σε όλους αρκετό χρόνο για να προσδιορίσουν πού εντοπίζονται οι δυνάμεις και οι δεξιότητές τους προτού τους κατευθύνει προς μια συγκεκριμένη οδό. Με άλλα λόγια, η καναδική εκπαιδευτική πολιτική εξασφαλίζει την κάλυψη των ατομικών αναγκών των παιδιών και να ικανοποιεί το μαθησιακό στιλ του καθενός, με μεγάλη δυνατότητα ευελιξίας.
Προδιαγραφές επίδοσης και δεξιότητες
Οι «προδιαγραφές επίδοσης» χρησιμοποιούνται στις τάξεις από τους εκπαιδευτικούς, που δημιουργούν τους δικούς τους τρόπους αξιολόγησης για να αποφασίσουν αν οι μαθητές καλύπτουν τα κριτήρια που έχουν θέσει και να μιλήσουν για την πρόοδο των μαθητών στους γονείς. Σε αυτές αναλύεται ποιες προσδοκίες έχουν οι εκπαιδευτικοί από τα παιδιά σε κάθε τάξη και δίνονται περιγραφικές παράμετροι επίδοσης για το τι θεωρείται ότι «δεν βρίσκεται ακόμη εντός των προσδοκιών», ότι «ανταποκρίνεται στις προσδοκίες», ότι «ανταποκρίνεται πλήρως στις προσδοκίες» και ότι «υπερβαίνει τις προσδοκίες». Οι προδιαγραφές αυτές συνοδεύονται από πραγματικά παραδείγματα για κάθε επίπεδο. Με δεδομένη την επικέντρωση στην ατομικότητα, που χαρακτηρίζει τον Καναδά, είναι εντυπωσιακό το ότι οι προδιαγραφές επίδοσης για τους μαθητές ορίζονται ανά τάξη και ότι αυτό το σύστημα είναι αποδοτικό. Πρακτικά, δηλαδή, μέχρι τα δεκαπέντε τους χρόνια, όλα τα συνομήλικα παιδιά εργάζονται για την επίτευξη των ίδιων στόχων, όπως ακριβώς και στην Ιαπωνία, στη Φινλανδία, στη Σιγκαπούρη και στη Σαγκάη, ταυτόχρονα, όμως, το σχολείο ενισχύει και τα προσωπικά τους ταλέντα.
Ταυτόχρονα, τα σχολεία καλλιεργούν στα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία δεξιότητες ζωής, όπως για παράδειγμα ηγετικές ικανότητες. Οι μαθητές αναλαμβάνουν αποστολές με συγκεκριμένες υποχρεώσεις: Καταρτίζουν προϋπολογισμούς, κάνουν τις απαραίτητες συνεννοήσεις με τρίτους, σχεδιάζουν αφίσες, ενημερώνουν τους συνεργάτες τους για κάθε εξέλιξη… Ιδιαίτερη σημασία δίνεται μέσα από ποικίλες δραστηριότητες και στην κοινωνική υπευθυνότητα, στην οργάνωση, στην ικανότητα παρουσίασης και στην εκτίμηση της διαφορετικότητας, που ενθαρρύνονται σε κάθε ευκαιρία, με προσεκτική αξιολόγηση, αν και δεν είναι οι κλασικές ακαδημαϊκές δεξιότητες.
Η εκπαιδευτική φιλοσοφία της χώρας συνοψίζεται στο ότι οι μαθητές πρέπει να μιλούν, να επικοινωνούν μεταξύ τους, να συνεργάζονται, να εργάζονται σε ομάδες, να χρησιμοποιούν εκπαιδευτικά παιχνίδια και να δουλεύουν με προβλήματα από την πραγματική ζωή. Έτσι, αν δεν καταλαβαίνουν τη σχολική ύλη, μπορούν να βρουν κάτι που θα τους βοηθήσει να την καταλάβουν, χρησιμοποιώντας αυτά τα «εναλλακτικά» μέσα. Η συγκεκριμένη φιλοσοφία βασίζεται στην ιδέα ότι το σχολείο οφείλει να προετοιμάσει τους μαθητές για την αληθινή, για την εκτός σχολείου ζωή, προσφέροντάς τους εμπειρίες του ίδιου τύπου με εκείνες που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν στο μέλλον.
Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι αυτού του τύπου η «ανακαλυπτική μάθηση», που προωθείται τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο στα καναδικά σχολεία, ιδιαίτερα στο Κεμπέκ που την εφάρμοσε πρώτο, έχει επιφέρει μια πτωτική πορεία στα αποτελέσματα των εξετάσεων του PISA (τα οποία, φυσικά, παραμένουν υψηλά), με αποτέλεσμα ορισμένοι εκπαιδευτικοί να ζητούν αλλαγές στην παιδαγωγική πράξη. Οι τελευταίοι υποστηρίζουν ότι η μάθηση που βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην επίλυση προβλημάτων επιδρά θετικά στη βαθύτερη γνώση και κατανόηση όταν οι μαθητές διαθέτουν ήδη το βασικό επίπεδο γνώσης. Με άλλα λόγια, ζητούν να μην γίνεται εξαρχής προσπάθεια διδασκαλίας του περιεχομένου μέσα από προβλήματα, γιατί κάτι τέτοιο δυσκολεύει ορισμένες φορές τους μαθητές να κατανοήσουν ακόμα και τα πιο βασικά και απλά πράγματα.
Οι τέσσερις μείζονες στόχοι της καναδικής εκπαίδευσης:
-
Καλλιέργεια του νου
-
Προετοιμασία για την επαγγελματική απασχόληση
-
Ηθική ανάπτυξη
-
Προσωπική ανάπτυξη
Εξελισσόμενη νοημοσύνη
Στην καναδική εκπαιδευτική νοοτροπία –που μάλιστα βρίσκει υποστήριξη και από την επιστημονική έρευνα− η νοημοσύνη δεν θεωρείται το μοναδικό χαρακτηριστικό που έχει σημασία στον εργασιακό χώρο. Σημασία έχει και το ενδιαφέρον, που δείχνει το άτομο. Επιπλέον, υπάρχει η αντίληψη ότι η νοημοσύνη δεν είναι μια στατική οντότητα, αλλά κάτι που εξελίσσεται (άρα μπορεί να μην είσαι ακόμα έτοιμος, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν είσαι και ικανός). Τέλος, αναγνωρίζεται ότι τα ταλέντα και οι ικανότητες αναπτύσσονται με διαφορετικούς ρυθμούς σε κάθε άνθρωπο. Η στρατηγική των Καναδών να εντοπίζουν τα παιδιά που δυσκολεύονται και να τα βοηθούν να φτάσουν στο επίπεδο των συμμαθητών τους βασίζεται ακριβώς στην ιδέα ότι οι πάντες μπορούν να πετύχουν, αν έχουν την κατάλληλη βοήθεια. Η απόφαση όλων των επαρχιών του Καναδά να καθυστερούν τον χωρισμό των παιδιών σε συγκεκριμένα επίπεδα μέχρι το λύκειο {μη βλέπετε τι (δεν) συμβαίνει στην Ελλάδα, η πρακτική του διαχωρισμού είναι συνηθέστατη διεθνώς} εξασφαλίζει πως κανείς δεν στερείται τις ευκαιρίες του από μικρή ηλικία μόνο και μόνο επειδή δεν έχει φτάσει το απαιτούμενο επίπεδο ανάπτυξης.
Ταυτόχρονα, τα σχολεία στηρίζουν και τους πιο ικανούς μαθητές. Αυτούς που βαριούνται μέσα στο μάθημα, γιατί είναι πιο «μπροστά» νοητικά από τους συμμαθητές τους. Για να είναι σίγουρο ότι και αυτοί θα έχουν την ευκαιρία να εξελιχθούν με βάση τις (υψηλές) δυνατότητές τους, οι εκπαιδευτικοί τούς συγκεντρώνουν σε μικρές ομάδες για να δουλέψουν σε πρόσθετες, πιο σύνθετες, εργασίες, σύμφωνα με τις οδηγίες για την εκπαίδευση των χαρισματικών παιδιών −με ανεξάρτητη μελέτη και επιτάχυνση. Στο τέλος του λυκείου, όλοι οι μαθητές δίνουν εξετάσεις για το απολυτήριό τους σε επίπεδο επαρχιών και ο βαθμός τους συμψηφίζεται με τον σχολικό βαθμό που τους έχουν βάλει οι καθηγητές τους.
Συμπερασματικά, το εκπαιδευτικό σύστημα του Καναδά είναι μάλλον ισορροπημένο, δίνοντας έμφαση τόσο στη διδασκαλία της ακαδημαϊκής ύλης όσο και στη διδασκαλία ευρύτερων γνωστικών, κοινωνικών και ηθικών δεξιοτήτων και χαρακτηριστικών. Επιπλέον, υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στις υψηλές εκπαιδευτικές προσδοκίες από όλα τα παιδιά και στη μέριμνα για κάθε παιδί ξεχωριστά, αλλά και στην προσφορά στήριξης στα πιο αδύναμα και αυξημένων προκλήσεων στα πιο ικανά.
Διαβάστε: Lucy Crehan, Φυτώρια ευφυΐας. Ένα ταξίδι στα καλύτερα εκπαιδευτικά συστήματα του κόσμου, μετάφραση: Μαρία Παπαηλιάδη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2019
