Πριν από έναν περίπου χρόνο, άρχισε να προβάλλεται στα ΜΜΕ, πρώτα στα νέα κι έπειτα στα παραδοσιακά, η είδηση πως ένα δεκαεξάχρονο κορίτσι από τη Σουηδία ξεκίνησε να «απεργεί» από τα μαθητικά της καθήκοντα, διαμαρτυρόμενη μπροστά στη Βουλή για την κλιματική αλλαγή και την απραξία των πολιτικών. Σύντομα το κορίτσι αυτό το γνωρίσαμε όλοι, καθώς οι «απεργίες» της για το κλίμα ενέπνευσαν μαθητές σε όλον τον κόσμο να απέχουν από τα μαθήματά τους κάθε Παρασκευή με το ίδιο αίτημα. Το όνομα αυτής: Γκρέτα Τούνμπεργκ.

Fridays for Future

Η ιδέα τής γεννήθηκε όταν έμαθε για τους μαθητές του Πάρκλαντ, στη Φλόριντα, οι οποίοι έκαναν αποχή διαμαρτυρόμενοι για τους νόμους περί οπλοκατοχής και οπλοχρησίας στις ΗΠΑ, που ουσιαστικά οδήγησαν στην πολύνεκρη επίθεση στο σχολείο τους. Στις 20 Αυγούστου του 2018, έπειτα από το κύμα καύσωνα που έπληξε τη βόρεια Ευρώπη και τις δασικές πυρκαγιές που κατέκαψαν εκτάσεις στη Σουηδία, η δεκαπεντάχρονη τότε Γκρέτα Τούνμπεργκ δεν πήγε στο σχολείο, παρά κάθισε στο πλακόστρωτο έξω από το σουηδικό κοινοβούλιο, διαμαρτυρόμενη για την αδράνεια των πολιτικών της χώρας της απέναντι στο πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Από τότε πήγαινε στο ίδιο σημείο κάθε Παρασκευή, είτε έβρεχε, είτε χιόνιζε… Κρατούσε ένα πανό με ένα σύνθημα που είχε γράψει η ίδια με μαρκαδόρο: «Skolstrejk för klimatet» (σχολική απεργία για το κλίμα). Και με τον τρόπο αυτό, οδήγησε στη γέννηση ενός παγκόσμιου κινήματος, των Fridays for Future, στις οποίες συμμετέχουν ενεργά εκατομμύρια μαθητές. (Όχι βέβαια στην Ελλάδα, όπου το βαθιά πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό ζήτημα της κλιματικής αλλαγής δεν μοιάζει να μας απασχολεί πέραν από τις διενέξεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανάμεσα σε Γκρετολάγνους και Γκρετομάχους. Λίγα, μόνο, παιδιά και νέοι πήραν μέρος τον προηγούμενο Σεπτέμβριο σε μια ειρηνική διαμαρτυρία στην Αθήνα και το θέμα ελάχιστα προβλήθηκε).

Ψυχανάλυση και βία από τον καναπέ μας

Αδιαμφισβήτητα, το παιδί αυτό διαφέρει, έχει έναν δικό του τρόπο σκέψης και δράσης, διαφορετικό από αυτόν του «κανονικού» μέσου έφηβου! Κι ο τρόπος της αυτός φαίνεται να είναι αποτελεσματικός. Καθώς, όμως, η Γκρέτα Τούνμπεργκ άρχισε να γίνεται όλο και πιο γνωστή, ξεκίνησαν λεκτικές επιθέσεις ή μάλλον λεκτικοί βιασμοί εναντίον της. Βλέπετε, το έντονο, βλοσυρό, βλέμμα της και το γεγονός ότι πάσχει από Σύνδρομο Άσπεργκερ και Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή −επομένως είναι, κατά δήλωσή της, απόλυτη− η επιμονή της και οι εμμονές της, η ιδιαίτερη οικογένειά της και βέβαια το ότι είναι γένους θηλυκού (ναι, οι επιθέσεις στην Γκρέτα είναι σαφώς και ad feminem) την έβαλαν στο στόχαστρο. Παρακάτω σταχυολογώ λίγα σχόλια Ελλήνων στο Facebook, που μαίνονται εναντίον της με ένα τουλάχιστον παράλογο μίσος και σεξιστικό/κρύο χιούμορ (η ορθογραφία είναι διορθωμένη, αν και για μια στιγμή σκέφτηκα σοβαρά να τη διατηρήσω, γιατί είναι ενδεικτική του ποιόντος των γραφόντων και των γραφουσών):

«Είναι ψυχάκι!»

«Να πάει σχολείο όπως τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας αυτής».

«Πωπώ, αυτό το παιδάκι έχει πολλές ψυχικές διαταραχές. Κρίμα».

«Μήπως κάνει και τα κακάκια της εναλλακτικά; Να μας πει να ξέρουμε, μην νιώθουμε μειονεκτικά».

«Η Γκρέτα είναι μία άλλη πολύ άτυχη στιγμή της ανθρωπότητας».

«Την κονόμα κοιτάζει αυτό το κακιασμένο και οι γονείς του».

«Να το πάλι, το μαλακισμένο…»

«Ένα ζώον μικρομέγαλο, εκνευριστικό, να του χώσεις πολλές μπούφλες».

«Τράβα άνοιξε κάνα βιβλίο, στουρνάρι».

«Πρέπει να φάει ΑΜΕΣΑ πούτσα».

«Έχει σαλτάρει, το καθυστερημένο».

«Ρε, το παιδί αυτό είναι προβληματικό και άρρωστο».

«Γκρέτα, δε γαμιέσαι να συνέλθεις;»

Τα προαναφερθέντα αποτελούν το ένα τοις δεκάκις χιλίοις των όσων ύβρεων έχουν γραφτεί τον τελευταίο χρόνο από τους καναπέδες μας  ̶ και δεν μιλώ για τις ελάχιστες ψύχραιμες και εύστοχες κριτικές που σαφώς και έχει δεχτεί η Γκρέτα ως δημόσιο πρόσωπο. Είναι προφανές πως πρόκειται για ξεκάθαρο hate speech εναντίον μιας έφηβης, που ακόμα κι αν δεν έχει μόνο αγαστές προθέσεις ή αν είναι «θύμα» των γονέων της (δεν το ξέρω, δεν είμαι σίγουρη, δεν το κρίνω, δεν το κατακρίνω, άλλωστε σπάνια συναντώ τέρατα ηθικής με αγνές μόνο προθέσεις), έχει καταφέρει να κάνει έναν ολόκληρο πλανήτη να αφυπνιστεί και έχει αναγάγει σε trending θέμα την κλιματική αλλαγή. Αυτό μου αρκεί για να είμαι θετικά διακείμενη απέναντί της. Προφανώς, δεν θα πέσω να την προσκυνήσω, αλλά την παρακολουθώ και της αναγνωρίζω πως κατόρθωσε να βγάλει χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια, ανθρώπους από όλο τον κόσμο στους δρόμους να διεκδικήσουν ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους (Είπαμε, όχι στην Ελλάδα, εδώ οι οικολογικές ανησυχίες ποτέ δεν μας ξεβόλεψαν και άλλωστε «εμείς αν ποτέ γίνουν όλα αυτά για τα οποία μας τρομοκρατεί η Γκρέτα δεν θα ζούμε»).

Οι δράσεις της, ακόμα κι αν είναι σκηνοθετημένες (όπως προανέφερα δεν το ξέρω, δεν είμαι σίγουρη, δεν το κρίνω, δεν το κατακρίνω, άλλωστε σπάνια συναντώ τέρατα ηθικής με αγνές μόνο προθέσεις) έχουν γιγάντια παγκόσμια ανταπόκριση. Η Γκρέτα Τούνμπεργκ έχει ήδη προταθεί για Νόμπελ Ειρήνης, έχει βρεθεί ως ομιλήτρια σε δεκάδες φόρα για την κλιματική αλλαγή, έχει συμπεριληφθεί στις πιο επιδραστικές προσωπικότητες των τελευταίων ετών, έχει κερδίσει πολυάριθμες διακρίσεις και βραβεία. Με αφορμή το «Φαινόμενο Γκρέτα», είδαμε κράτη να βάζουν σε προτεραιότητα το περιβάλλον λόγω της πίεσης που δέχτηκαν από τον κόσμο που βγήκε στους δρόμους. Ο ακτιβισμός, έστω και ο επιλεκτικός, μπορεί να μην είναι πανάκεια, είναι πάντως ένα πρώτο βήμα για να σώσουμε τη Γη.

Τα βιβλία

Η Γκρέτα και η προσωπικότητά της μου κίνησαν το ενδιαφέρον και διάβασα τα βιβλία Η ζωή μας είναι στα χέρια σας- Οι ομιλίες που συγκλόνισαν τον κόσμο (εκδόσεις Παπαδόπουλος, μετάφραση Αργυρώ Πιπίνη) και Σκηνές από μια οικογένεια και έναν πλανήτη σε κρίση (εκδόσεις Παπαδόπουλος, μετάφραση Ξενοφών Παγκαλιάς). Το πρώτο περιλαμβάνει, όπως φαίνεται και από τον τίτλο του, τις ομιλίες της. Είναι απλό, ξεκάθαρο και καλό θα ήταν να διαβαστεί και από παιδιά άνω των δέκα ετών, ώστε να σχηματίσουν μια πρώτη εικόνα για την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειες που πιθανόν θα έχει μελλοντικά στη ζωή τους. Άλλωστε, η δική τους γενιά, η γενιά των παιδιών μας, έχει τα περισσότερα να χάσει. Ταξιδεύοντας παντού, η Γκρέτα Τούνμπεργκ διαδίδει με κάθε τρόπο τα μηνύματά της, κραυγάζει για να αφυπνίσει, να παρακινήσει, να εμπνεύσει και να συγκινήσει εκατομμύρια παιδιά και ενήλικες και όλο τον κόσμο. Γιατί όχι και τα παιδιά μας και εμάς; Το δεύτερο είναι λίγο πιο… hardcore. Δεν έχει σκοπό να αρέσει. Θα παραξενέψει. Θα ξεβολέψει. Θα ταράξει. Είναι ένα οικογενειακό ημερολόγιο, γραμμένο από τους γονείς και τις κόρες τους, ενώ ταυτόχρονα είναι μια διήγηση για την κρίση που μας περικλείει και μας επηρεάζει όλους, την κρίση που εμείς οι άνθρωποι έχουμε δημιουργήσει μέσω του τρόπου ζωής μας: μακριά από τη βιωσιμότητα, απομονωμένοι από τη φύση, υπερκαταναλώνοντας και θεωρώντας ότι ΕΜΕΙΣ δεν θα πληγούμε από αυτή. Πριν κρίνετε, πάντως, τους γονείς της Γκρέτα, ρίξτε μια ματιά σε όσα έχουν περάσει με τα παιδιά τους, μπείτε λίγο στα παπούτσια τους κι έπειτα το ξανασυζητάμε…

How dare you?

«Πώς τολμάτε; Μου κλέψατε τα όνειρά μου και την παιδική ηλικία μου με τα κενά λόγια σας. Ο κόσμος υποφέρει, πεθαίνει. Ολόκληρα οικοσυστήματα καταρρέουν, βρισκόμαστε στις αρχές ενός μαζικού αφανισμού κι εσείς για το μόνο που μιλάτε είναι για τα χρήματα, για παραμύθια μας αέναης οικονομικής ανάπτυξης; Πώς τολμάτε;» (Απόσπασμα από την ομιλία που άνοιξε τις εργασίες της Συνόδου του ΟΗΕ για το Κλίμα στη Νέα Υόρκη)

Η Γκρέτα Τούνμπεργκ, στα 17 της χρόνια, μας τρομάζει γιατί έχει έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης από αυτόν του μέσου ανθρώπου. Και αυτός, όπως η ίδια λέει, είναι η υπερδύναμή της. Κάποιοι συμφωνούν μαζί της, άλλοι διαφωνούν μαζί της. Για να συμφωνήσεις, όμως, ή για να διαφωνήσεις πρέπει να την έχεις ακούσει, να έχεις διαβάσει τις ομιλίες της, να έχεις μάθει την ιστορία της οικογένειάς της μέσα από τις αφηγήσεις τους και να δεις πώς και γιατί οδηγήθηκαν στο να είναι αυτοί που είναι σήμερα. Η Γκρέτα μέχρι πριν από λίγα χρόνια είχε επιλεκτική αλαλία, αφαγία και ήταν δυστυχισμένη. Τώρα πια δεν είναι. Έχει έναν στόχο και είναι προσηλωμένη σε αυτόν. Στα μάτια μας υπερβάλλει. Η ίδια, όμως, πιστεύει ότι μπορεί να κάνει πολλά περισσότερα. Ναι, είναι πλέον pop idol, μπροστάρισσα της νεανικής μαζικής κουλτούρας, αλλά γιατί αυτό να είναι αρνητικό ή υποκριτικό; Η ίδια, άλλωστε, δεν το αρνείται, αλλά το χρησιμοποιεί για να πετύχει τον σκοπό της.

Ακόμη κι αν έχει κανείς επιμέρους ενστάσεις για τα όσα λέει και τα όσα κάνει (έχω προφανώς κι εγώ, αφού, όμως, διάβασα τα βιβλία της και εκτενή εγχώρια και διεθνή αρθρογραφία, όχι γιατί «μου τη σπάει το βλέμμα της, φαίνεται σαλεμένη και με φοβίζει ο επιθετικός και μονοκόμματος λόγος της»), δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η Γκρέτα Τούνμπεργκ εκφράζει τη νέα γενιά που είναι καταδικασμένη να ζήσει σ’ έναν κόσμο πολύ χειρότερο από τον δικό μας, σε μια Γη αφιλόξενη. Και φυσικά, ούτε την τεχνολογία αρνείται η Γκρέτα, ούτε την επιστήμη. Αντιθέτως, τις θέλει ουσιαστικούς συμμάχους της. Όσο για εμάς; Μας καλεί να αφυπνιστούμε για να μην καταστραφεί εντελώς ο πλανήτης και μαζί με αυτόν και ο άνθρωπος.

Χάρη στην ιδιαίτερη προσωπικότητά της, που τράβηξε αμέσως τα φώτα της δημοσιότητας, η επαναστάτρια Γκρέτα Τούνμπεργκ έχει πλέον τη δυνατότητα −και βέβαια και τη θέληση− να είναι ακόμα έφηβη και όλη η υφήλιος να μιλάει για εκείνη. Είναι κατασκεύασμα των media, λένε κάποιοι (Πράγματι, υπάρχει πλέον πίσω από την οικογένεια ένας επικοινωνιολόγος). Και ποιος, ας μου επιτραπεί η έκφραση, διάσημος, δεν είναι; Είναι μια απάτη του πράσινου μάρκετινγκ, υποστηρίζουν οι ίδιοι κάποιοι. Ποιος ξέρει; Μπορεί και να είναι. Το μέλλον θα δείξει, είμαστε, άλλωστε, μπροστά σε ένα φαινόμενο εν εξελίξει. Αλλά, ακόμα κι αν η οικογένεια της Γκρέτα, και πρώτη από όλους η ίδια η Γκρέτα, είναι απατεώνες και πλουτίζουν παίζοντας θέατρο, έφεραν το θέμα της κλιματικής αλλαγής στην ατζέντα και η ουσία των μηνυμάτων τους δεν ακυρώνεται. Δεν βλέπω hate speeches για χιλιάδες άλλα κατασκευάσματα των media και χιλιάδες άλλους απατεώνες που καθημερινά πλουτίζουν, και μάλιστα συχνά πάνω στη δική μας πλάτη, χωρίς να έχουν κανέναν ουσιαστικό στόχο. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, χάρη στην Γκρέτα Τούνμπεργκ αυξήθηκαν οι πωλήσεις παιδικών βιβλίων με θέμα την κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον. Αυτό δεν είναι από μόνο του ένα σπουδαίο επίτευγμα;

Η έφηβη αυτή, η έφηβη που διαφέρει από την εικόνα της μέσης συνομήλικής της και γι’ αυτό τρομάζει πολλούς εξ υμών, αξίζει πιθανόν τον θαυμασμό μας και σίγουρα τον σεβασμό μας. Όπως και κάθε άνθρωπος που αγωνίζεται σταθερά για τις αξίες και τα ιδανικά του. Κλείνω, λοιπόν, με τα λόγια της: «{…} Λέτε συνεχώς ότι τα παιδιά είναι το μέλλον μας και ότι για τα παιδιά σας θα κάνατε το παν. Ακούγεται ελπιδοφόρο όταν το λέτε. Αν το εννοείτε, σας παρακαλούμε ακούστε μας {…}»

Διαβάστε: Η ζωή μας είναι στα χέρια σας- Οι ομιλίες που συγκλόνισαν τον κόσμο (εκδόσεις Παπαδόπουλος, μετάφραση Αργυρώ Πιπίνη) και Σκηνές από μια οικογένεια και έναν πλανήτη σε κρίση (εκδόσεις Παπαδόπουλος, μετάφραση Ξενοφών Παγκαλιάς).